W świadomości wielu podatników wezwanie do stawienia się przed obliczem urzędu skarbowego związane jest z bardzo szczegółową kontrolą i dotkliwymi konsekwencjami - grzywną lub nawet karą pozbawienia wolności. W rzeczywistości organ podatkowy potrzebuje naprawdę silnego argumentu, by taką kontrolę przeprowadzić. Jeżeli coś zwróci jego uwagę, w celu wyjaśnienia wszelkich wątpliwości, w pierwszej kolejności zastosowane zostaną mniej sformalizowane czynności sprawdzające.
Czynności sprawdzające - co to jest?
Dla wielu osób nie ma w zasadzie różnicy między czynnościami sprawdzającymi a kontrolnymi - często traktowane są one jako synonimy. Jednak dla celów praktyki podatkowej oba te pojęcia należy rozróżnić, stanowią bowiem odrębne narzędzia, z których mogą korzystać urzędy skarbowe. Wymusza to również sama Ordynacja podatkowa, która zawiera dwa osobne działy - jeden poświęcony czynnościom sprawdzającym (dział V) i drugi omawiający kontrolę podatkową (dział VI).
Zgodnie z art. 272 Ordynacji podatkowej czynności sprawdzające to postępowanie mające na celu:
- sprawdzenie terminowości składania oraz formalnej poprawności deklaracji lub terminowości wpłacania zadeklarowanych podatków (także pobieranych przez płatników oraz inkasentów),
- ustalenie stanu faktycznego w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi dokumentami.
W związku z powyższym w przypadku błędów dotyczących pomyłek w deklaracji podatkowej, złożenia lub opłacenia jej po terminie, urząd skarbowy może wezwać podatnika do wyjaśnienia zaistniałej sytuacji. Co ważne, w ramach czynności sprawdzających przedsiębiorca powinien poprawić ewentualne niedociągnięcia i uregulować zaległości.
1. – koryguje deklarację, dokonując stosownych poprawek lub uzupełnień, jeżeli zmiana wysokości zobowiązania podatkowego, kwoty nadpłaty, kwoty zwrotu podatku, kwoty nadwyżki podatku do przeniesienia lub wysokości straty w wyniku tej korekty nie przekracza kwoty 5.000 zł;
2 – zwraca się do składającego deklarację o jej skorygowanie oraz złożenie niezbędnych wyjaśnień, wskazując przyczyny, z powodu których informacje zawarte w deklaracji podaje się w wątpliwość.
Jak wynika z powyższych rozważań, nie ma podstaw, by czynności sprawdzające traktować jako zagrażające. Ich celem jest bowiem wyłącznie przeprowadzenie formalnego skontrolowania poprawności niektórych obowiązków podatnika. W trakcie omawianego postępowania organ skarbowy może jednak nabrać wątpliwości odnośnie tego, czy podatnik stosuje się do prawa podatkowego. W takiej sytuacji, po zakończeniu czynności sprawdzających, ma on prawo przeprowadzić kontrolę podatkową.
Czynności sprawdzające od strony formalnej
Prawo do przeprowadzenia czynności sprawdzających mają organy skarbowe pierwszej instancji, czyli:
- naczelnik urzędu skarbowego (w przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych i od osób prawnych, podatku od towarów i usług, podatku od czynności cywilnoprawnych oraz podatku od spadków i darowizn),
- naczelnik urzędu celnego (w przypadku podatku akcyzowego),
- wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta lub marszałek województwa (w przypadku podatków od nieruchomości, środków transportowych, leśnego, rolnego albo opłat lokalnych),
- dyrektor izby skarbowej,
- dyrektor izby celnej.
Przyczyną podjęcia czynności sprawdzających - zgodnie z tym, co zostało wyjaśnione wyżej - mogą być drobne błędy formalne w deklaracjach, niedotrzymanie terminu złożenia określonych formularzy czy też uregulowania zobowiązań podatkowych.
Pod względem przebiegu formalnego takich czynności nie jest on ściśle regulowany, nawet w przepisach Ordynacji podatkowej. Zazwyczaj zaczyna się od wezwania podatnika do złożenia wyjaśnień, wraz z przedstawieniem dodatkowych dokumentów dotyczących niejasnych kwestii - np. faktur. W trakcie trwania czynności sprawdzających podatnik może zostać wezwany do korekty błędnie podanych informacji (jeżeli urząd skarbowy samodzielnie nie skoryguje takiego błędu).
Przebieg postępowania zostaje formalnie zakończony w momencie podpisania protokołu czynności, który poddawany jest archiwizacji w aktach urzędowych podatnika. Nie praktykuje się raczej przekazywania tego dokumentu przedsiębiorcy, ponieważ posiada on wyłącznie informacyjny charakter - nie zostaje w nim ujęta żadna decyzja ani ocena sytuacji, od której podatnik mógłby się ewentualnie odwołać.
