Umowa użyczenia - informacje ogólne
Umowa użyczenia obejmuje nieodpłatne korzystanie z cudzego majątku, co skutkuje powstaniem przychodu u osoby biorącej użyczenie. Powstaje wówczas obowiązek podatkowy, co wynika z art. 14 ust. 2 pkt 8 ustawy i podatku dochodowym od osób fizycznych oraz z art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Umowa może być zawarta w dowolnej formie (ustnej, pisemnej lub w formie aktu notarialnego). Bardzo ważną kwestią jest to, że umowa użyczenia składnika majątku nie podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych (Art. 1 ust. 1 ustawy z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych).
Biorący w używanie powinien używać rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem i nie może bez zgody użyczającego oddać jej w używanie osobie trzeciej. Dodatkowo zwykle ponosi koszty utrzymania (wydatki i nakłady pozwalające zachować rzecz w stanie niepogorszonym, utrwalającym jej właściwości i przeznaczenie) rzeczy użyczonej i nie może żądać zwrotu kosztów od użyczającego.
Jeżeli biorący w użyczenie poczynił także inne wydatki lub nakłady – do których nie był zobowiązany – to wówczas mają odpowiednio zastosowanie przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia (art. 752 – 757 k.c .) Oznacza to, że biorący powinien działać z korzyścią dla użyczającego i zgodnie z jego prawdopodobną wolą. Jeżeli natomiast dokona nakładów bez wyraźnej potrzeby lub korzyści użyczającego albo wbrew wiadomej mu woli użyczającego, obowiązany jest przywrócić stan poprzedni, a gdyby to nie było możliwe, naprawić szkodę. Nie będzie mógł żądać zwrotu poniesionych kosztów, natomiast będzie mógł zabrać z powrotem nakłady, o ile może to uczynić bez uszkodzenia rzeczy.
Przedmiotem użyczenia nie mogą być pieniądze jako środek płatniczy (wtedy jest to umowa pożyczki)
Jeżeli rzecz użyczona ma wady, użyczający obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. Przepisu powyższego nie stosuje się, gdy biorący mógł wadę z łatwością zauważyć.
Biorący do używania ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej. Jeżeli poczynił inne wydatki lub nakłady na rzecz, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.
Jeżeli kilka osób wspólnie wzięło rzecz do używania, ich odpowiedzialność jest solidarna.
Jakie informacje powinna zawierać umowa użyczenia?
- strony umowy - imię, nazwisko, nazwa firmy, adres zarówno biorącego w użyczenie, jak i użyczającego
- przedmiot użyczenia - nazwa i podstawowe informacje, może zawierać wiadomość o cechach charakterystycznych użyczonej rzeczy
- czas trwania umowy - data rozpoczęcia i zakończenia trwania umowy; może być to umowa na czas nieokreślony, wówczas jest ona rozwiązana gdy biorący w użyczenie uczyni z niej użytek odpowiadający umowie, albo gdy upłynął czas, w którym mógł ten użytek uczynić
- obowiązki biorącego w użyczenie
Sposoby ustalania przychodu z użyczenia
a) gdy przedmiotem użyczenia jest nieruchomość (budynek, grunt lub lokal) wówczas wartość przychodu przedsiębiorcy ustala się wg równowartości czynszu, jaki byłby płacony gdyby nieruchomość była wynajmowana
b) wartość ruchomości ustalana jest w oparciu o ceny rynkowe stosowane przy świadczeniu usług, udostępnieniu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia
c) może wystąpić również sytuacja, w której świadczenie otrzymane przez podatnika jest częściowo odpłatne. Wówczas przychodem jest różnica pomiędzy wartością świadczenia nieodpłatnego (ustalonego w sposób wyżej opisany), a odpłatnością ponoszoną przez podatnika
Ewidencja przychodu z umowy użyczenia w księdze przychodów i rozchodów
Przychód osiągnięty przez przedsiębiorcę powinien zostać zaksięgowany w kolumnie 8 - pozostałe przychody, księgi przychodów i rozchodów. Zapis dokonany musi być na podstawie dowodu potwierdzającego uzyskanie przychodu.
Koszty podatkowe korzystającego z umowy użyczenia
Osoba korzystająca z użyczenia, która wyremontuje nieruchomość, może ubiegać się o zwrot części VAT, ale tylko wtedy, gdy posiada faktury dokumentujące zakup materiałów budowlanych zakupionych w związku z remontem. Wówczas należy złożyć do urzędu skarbowego wniosek o zwrot części VAT, który zawarty był w cenie zakupów.
Przyjęcie w nieodpłatne używanie cudzego składnika majątku, który jest kompletny i zdatny do użytku oraz ze względu na przewidywany okres użytkowania dłuższy niż rok spełnia kryteria do uznania go za środek trwały, nie daje korzystającemu prawa do jego podatkowej amortyzacji i ujmowania dokonanych odpisów amortyzacyjnych w kosztach uzyskania przychodów.
Koszty podatkowe użyczającego
Podatnikowi nie wolno ujmować w kosztach odpisów amortyzacyjnych od własnych środków trwałych, które zostały nieodpłatnie przekazane do używania innemu podmiotowi. Użyczenie nie będzie miało charakteru nieodpłatnego, jeśli użyczający otrzyma od użytkownika świadczenie wzajemne w innej formie niż wynagrodzenie w pieniądzu. Wówczas użyczony środek trwały będzie mógł być amortyzowany przez użyczającego w dalszym ciągu.
Umowa użyczenia a podatek VAT
W świetle przepisów ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług nieodpłatne dostawy towarów i usług, co do zasady, nie podlegają opodatkowaniu podatkiem VAT. Regułą jest bowiem, że obecnie opodatkowaniu podlegają dostawy towarów i świadczenie usług mające charakter odpłatny.
Jednak istnieją wyjątki od tej reguły. Wynikają one z art. 7 ust. 2 i art. 8 ust. 2 ustawy o podatku od tworów i usług. Wydanie towaru na podstawie umowy użyczenia może więc zostać zakwalifikowane jako opodatkowane podatkiem VAT, jeśli:
- nie jest związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa
- podatnikowi przysługiwało – w całości lub w części – prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony przy nabyciu tego towaru
Rozwiązanie umowy użyczenia
Zakończenie umowy użyczenia zawartej na czas nieokreślony następuje, gdy:
- biorący uczynił z rzeczy użytek odpowiadający umowie
- upłynął czas, w którym biorący mógł ten użytek uczynić
Natomiast umowa użyczenia zawarta na czas określony ulega rozwiązaniu wraz z upływem czasu na jaki została zawarta.
Ponad to umowa ta może zostać rozwiązana, gdy:
- biorący używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową, właściwościami lub z przeznaczeniem rzeczy
- gdy rzecz stanie się potrzebna użyczającemu z powodów nie przewidzianych w chwili zawarcia umowy.
Rzecz powinna być zwrócona użyczającemu w stanie nie pogorszonym
Roszczenie użyczającego przeciwko biorącemu do używania o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy, jak również roszczenia biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz oraz o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.
U przedsiębiorcy nie powstaje przychód, gdy umowa użyczenia została zawarta z osobą zaliczanej do I lub II grupy podatkowej:
- grupa I - małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie
- grupa II - zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych.
