Zatrudnianie kierowców – jakie są obowiązki pracodawcy?

Zatrudnianie kierowców zostało uregulowane w szczególności w Kodeksie pracy, w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz. U. 2017 poz. 2200) oraz ustawie z dnia 6 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców  (Dz. U. 2012 poz. 1155). Zatrudnianie kierowców pociąga za sobą ryzyko zawodowe - w dzisiejszym artykule przybliżymy ten temat.

Zatrudnianie kierowców - podstawowe obowiązki pracodawcy 

Zgodnie z Kodeksem pracy pracodawca, który planuje zatrudnianie kierowców, powinien skierować go na badania lekarskie, przygotować i podpisać z nim umowę o pracę, założyć i prowadzić teczkę osobową pracownika związaną ze stosunkiem pracy. Ponadto kierowca powinien zapoznać się z obowiązującym regulaminem pracy u danego przedsiębiorcy (regulamin pracy należy wprowadzić, jeśli w firmie zatrudnionych jest co najmniej 20 osób). Pracodawca obowiązkowo organizuje szkolenie wstępne BHP dla kierowcy, jeszcze zanim przystąpi on do świadczenia pracy. Poza tym zapoznaje go z informacjami o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą oraz przedkłada mu kartę oceny ryzyka zawodowego stosowną dla zajmowanego stanowiska. Warto pamiętać, że pracownik powinien złożyć stosowne oświadczenie o zapoznaniu się z informacjami dotyczącymi ryzyka zawodowego przed dopuszczeniem do pracy.

Zatrudnianie kierowców co do zasady nie zmienia zawierania umowy o pracę zawieranej z innym pracownikiem. Należy jednak pamiętać, że w umowie o pracę kierowcy miejsce pracy wskazuje się odmiennie, ponieważ będzie to często określone terytorium, obszar geograficzny odnoszący się np. do danego kraju. 

Przykład 1.

Pracodawca, który prowadzi firmę zajmującą się transportem drogowym na terenie Polski i poza jej granicami, powinien w umowie o pracę swoich kierowców określić miejsce pracy na przykład jako obszar Unii Europejskiej lub obszar województwa dolnośląskiego. Przy czym obszar Unii Europejskiej będzie dotyczył kierowców, którzy świadczą przewóz drogowy poza granicami Polski. Natomiast miejsce wskazane jako obszar danego województwa będzie dotyczyło kierowców, którzy wykonują przewóz drogowy na tym wskazanym terenie Polski.

Jeśli chodzi o warunki wynagradzania kierowców to pracodawcy nie mogą uwzględniać składników wynagrodzenia, których wysokość jest uzależniona od liczby przejechanych kilometrów lub ilości przewiezionego ładunku, jeżeli ich stosowanie mogłoby zagrażać bezpieczeństwu na drogach lub zachęcać do naruszania przepisów rozporządzenia (WE) nr 561/2006 (art. 26 ustawy o czasie pracy kierowców).

Pracodawca przygotowuje informację o warunkach  przy zatrudnianiu kierowców w pierwszym dniu jego pracy. Warto dodać, że pracownicy powinni otrzymać dwie informacje dotyczące czasu pracy:

1) w zakresie czasu jazdy, przewidywanych przerw i odpoczynków kierowcy oraz

2) obowiązujących podstawowych warunków zatrudnienia.

Czas pracy kierowców

Zgodnie z art. 24 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. 2012 poz. 1155) pracodawca jest obowiązany:

• poinformować kierowców o obowiązujących ich przepisach z zakresu czasu pracy, w sposób przyjęty u danego pracodawcy oraz uzyskać od kierowcy oświadczenie na piśmie: o wymiarze zatrudniania kierowców albo o niepozostawaniu w zatrudnianiu u innego pracodawcy, o przeciętnej tygodniowej liczbie godzin wykonywanych przewozów drogowych lub innych czynności, na innej podstawie niż stosunek pracy, albo o ich niewykonywaniu.

Zgodnie z art. 25 ustawy o czasie pracy kierowców pracodawca prowadzi ewidencję czasu pracy kierowców w formie:

• zapisów na wykresówkach;

• wydruków danych z karty kierowcy i tachografu cyfrowego;

• plików pobranych z karty kierowcy i tachografu cyfrowego;

• innych dokumentów potwierdzających czas pracy i rodzaj wykonywanej czynności, lub rejestrów opracowanych na podstawie dokumentów, o których mowa powyżej.

W stosunku do pracowników objętych zadaniowym czasem pracy oraz pracowników otrzymujących ryczałt za godziny nadliczbowe lub ryczałt za porę nocną, nie ewidencjonuje się godzin pracy. Pracodawcy, którzy prowadzą ewidencję w formie wskazanej powyżej, zobowiązani są do prowadzenia indywidualnych kart ewidencji nieobecności pracownika w pracy z podziałem na rodzaj i wymiar. Ewidencję czasu pracy pracodawca udostępnia kierowcy na jego wniosek i powinien przechowywać przez okres 3 lat po zakończeniu okresu nią objętego (por. art. 25 ustawy o czasie pracy kierowców).

Pracodawca powinien poinformować kierowcę o czasie pracy, dyżurach, normach dobowych i tygodniowych, przerwach wskazanych w art. 13 ustawy o czasie pracy kierowców, okresie rozliczeniowym (nieprzekraczającym 4 miesięcy), odpoczynku dobowym i tygodniowym, możliwości pracy w nadgodzinach.

Pracodawca powinien poinformować kierowcę, którego zatrudnia, że zgodnie z art. 6  ustawy o czasie pracy kierowców, czas pracy obejmuje w szczególności:

• prowadzenie pojazdu;

• załadowywanie i rozładowywanie oraz nadzór nad załadunkiem i wyładunkiem;

• nadzór oraz pomoc osobom wsiadającym i wysiadającym;

• czynności spedycyjne;

• obsługę codzienną pojazdów i przyczep;

• inne prace podejmowane w celu wykonania zadania służbowego lub zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu i rzeczy;

• niezbędne formalności administracyjne;

• utrzymanie pojazdu w czystości;

• 15-minutową przerwę, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy kierowcy wynosi co najmniej 6 godzin.

Czasem pracy kierowcy jest również czas poza przyjętym rozkładem czasu pracy, w którym pozostaje on na stanowisku pracy w gotowości do jej wykonywania, w szczególności podczas oczekiwania na załadunek lub rozładunek, których przewidywany czas trwania nie jest znany kierowcy przed wyjazdem albo przed rozpoczęciem danego okresu.

Natomiast zgodnie z art. 7 ustawy o czasie pracy kierowcy, do czasu jego pracy nie wlicza się:

• czasu dyżuru, jeżeli w jego czasie kierowca nie wykonywał pracy;

• nieusprawiedliwionych postojów w czasie prowadzenia pojazdu;

• dobowego nieprzerwanego odpoczynku.

Szczególne obowiązki pracodawcy wobec zatrudnianych kierowców

W art. 39a ustawy o transporcie zawarto informacje dotyczące warunków, które muszą zostać spełnione przez kierowców zatrudnianych przez przedsiębiorców lub inne podmioty zajmujące się przewozem osób. Zatrudnianie kierowców wiąże się z kryteriami branymi pod uwagę jednym z nich  jest jego wiek, zgodnie z którym może nabyć uprawnienia do kierowania odpowiednim pojazdem oraz do rodzaju kwalifikacji wstępnej, którą powinien ukończyć kierowca. Zatem osoba, która ukończyła:

• 18 lat - w przypadku kierowcy prowadzącego pojazd samochodowy wymagane jest posiadanie prawa jazdy kategorii: C lub C+E, o ile uzyskał on odpowiednią kwalifikację wstępną lub C1+E, o ile uzyskał on odpowiednią kwalifikację wstępną przyśpieszoną;

• 21 lat - w przypadku kierowcy prowadzącego pojazd samochodowy, dla którego wymagane jest posiadanie prawa jazdy kategorii: C lub C+E, o ile uzyskał on odpowiednią kwalifikację wstępną przyśpieszoną, D lub D+E, o ile uzyskał on odpowiednią kwalifikację wstępną, D1 lub D1+E, o ile przewóz wykonywany jest na liniach regularnych, których trasa nie przekracza 50 km i o ile kierowca uzyskał odpowiednią kwalifikację wstępną przyśpieszoną;

• 23 lata - w przypadku kierowcy prowadzącego pojazd samochodowy, dla którego wymagane jest posiadanie prawa jazdy kategorii D lub D+E, o ile uzyskał on odpowiednią kwalifikację wstępną przyśpieszoną. Warto dodać, że w tym przypadku kierowca może być zatrudniony tylko przy prowadzeniu regularnego transportu ludzi na liniach komunikacyjnych na trasie do 50 km.

Należy wskazać, że limity wiekowe kierowcy zajmującego się przewozami drogowymi zostały narzucone dyrektywą 2003/59/WE, dyrektywą 2006/126/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie praw jazdy (Dz. Urz. UE L 403 z 30.12.2006, s. 18 z późn. zm.).

Warto przypomnieć, iż kierowca musi mieć odpowiednie uprawnienia do prowadzenia pojazdu samochodowego, tak jak wskazano w ustawie z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami. Ponadto powinien wyróżniać się:

• bardzo dobrym stanem zdrowia, odpowiednim do pracy na stanowisku kierowcy;

• bardzo dobrym stanem psychologicznym, niezbędnym do pracy na stanowisku kierowcy;

• posiadaniem kwalifikacji wstępnej lub kwalifikacji wstępnej przyspieszonej (zwanej kwalifikacją);

• ukończonym szkoleniem okresowym.

Kierowca powinien być uprawniony do prowadzenia pojazdów danej kategorii i posiadać odpowiednie prawo jazdy. Ponadto jeśli dysponuje prawem jazdy kategorii C lub D powinien przedłożyć pracodawcy kwalifikację wstępną i poświadczenie odbycia szkolenia okresowego, świadectwo kwalifikacji zawodowej. Kierowcy przedkładają również pracodawcy z częstotliwością co 5 lat poświadczenie odbycia szkoleń okresowych dotyczących przewozu rzeczy i osób.

Jeśli chodzi o badania lekarskie, to w przypadku posiadania przez kierowcę uprawnień kategorii A1, A2, AM, B1, B, B+E kierowca wykonuje jedynie badania profilaktyczne, potwierdzające zdolność do pracy w charakterze kierowcy. Natomiast zgodnie z art. 39j ustawy o transporcie drogowym kierowca posiadający uprawnienia do prowadzenia pojazdów kategorii C lub D przechodzi badania lekarskie i badania psychologiczne z częstotliwością co 5 lat (por. art. 39k powyższej ustawy).

Kwalifikacja wstępna kierowców

Jednym z podstawowych warunków uprawniających pracowników do wykonywania zawodu kierowcy, jest posiadanie stosownej kwalifikacji wstępnej, która stanowi profesjonalne przygotowanie do zawodu. Ponadto w powyższej ustawie wskazano wstępną kwalifikację uzupełniającą. Obie kwalifikacje dzielą się na dwa typy z uwagi na czas potrzebny na ich ukończenie, tj. zwykła kwalifikacja wstępna i kwalifikacja wstępna uzupełniająca oraz kwalifikacja wstępna przyśpieszona i kwalifikacja wstępna uzupełniająca przyśpieszona.  W dyrektywie 2003/59/WE wskazano, jakie warunki kierowca powinien spełnić, by zdobyć przyspieszoną kwalifikację wstępną. Zgodnie z nią pracownik, który stara się o uprawnienia do przewozu osób lub rzeczy, może przejść prostszą i szybszą procedurę, umożliwiającą mu łatwiejszy dostęp do zawodu kierowcy.

Zatrudnianie kierowców wiąże się z cyklicznym odbywaniem przez nich szkoleń. Terminy wspomnianych szkoleń odbywają się zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 17 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz o zmianie ustawy - Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. Nr 235, poz. 1701). Przed dniem otrzymania wpisu do prawa jazdy, osoby starające się o pracę w charakterze kierowcy do przewozu drogowego muszą przejść stosowne badania lekarskie i psychologiczne po odbyciu pierwszego szkolenia okresowego. Warto dodać, że do momentu uzyskania wpisu do prawa jazdy potwierdzającego odbycie szkolenia okresowego, kierowca pracujący na rzecz przewoźnika drogowego lub świadczący osobiście przewozy jako przewoźnik, powinien posiadać przy sobie w razie wylegitymowania przez stosowne organy, zaświadczenie potwierdzające zatrudnianie kierowców i spełnianie wymagań określonych w wyżej wskazanej ustawie.

Wymóg uzyskania kwalifikacji wstępnej lub ukończenia szkolenia okresowego dotyczy każdego kierowcy wykonującego przewozy drogowe rzeczy lub przewozy osób w transporcie drogowym. Warto wskazać, że kierowcy zajmujący się przewozami na potrzeby własne muszą spełniać wymogi określone w przepisach ustawy o transporcie drogowym (art. 39a ust. 1), natomiast podmiot ich zatrudniający nie ma obowiązku wystawienia i wyposażenia kierowcy w zaświadczenie potwierdzające spełnienie tych obowiązków, o którym mowa w art. 5 ustawy z dnia 17 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz o zmianie ustawy - Prawo o ruchu drogowym (komentarz do ustawy o transporcie drogowym, wyd. III Strachowska Renata).

Podsumowując, pracodawca, który ma za zadanie zatrudnianie kierowców, powinien sprawdzić posiadanie przez pracownika określonych kwalifikacji. W szczególności prawo jazdy potwierdza możliwość powierzenia pracownikowi wykonywania zadań kierowcy w odpowiedniej kategorii pojazdów. Ponadto należy sprawdzić katalog innych dokumentów, których pracodawca powinien wymagać od osoby zatrudnianej na danym stanowisku zgodnie z ustawą o transporcie drogowym i Kodeksem pracy oraz przepisami ustawy o czasie pracy kierowców.

Warto pamiętać, że zatrudnianie kierowców w celu przewozu osób lub rzeczy powinni mieć odbyte badania potwierdzające brak przeciwwskazań zdrowotnych i psychologicznych do wykonywania pracy na danym stanowisku. Zatrudnianie kierowców wprowadza pełen szereg wymogów, które musi spełnić pracodawca. Należy wiedzieć kiedy zatrudnianie kierowców nie jest wskazane.