Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, jak pozostałe spółki kapitałowe, stanowi odrębny byt prawny od swoich założycieli. Posiada legitymację sądową oraz własny kapitał. Nie licząc ustawowych wyjątków, odpowiada ona samodzielnie za swoje zobowiązania. Podmiot ten posiada zatem szereg praw i obowiązków. Co jednak, gdy przestaje ona istnieć? Czy wykreślenie spółki z o.o. z KRS kończy definitywnie jej byt, czy może jednak pozostają jakieś obszary, w których jest w stanie jeszcze działać? Przyjrzyjmy się temu zagadnieniu.
Wykreślenie spółki z o.o. z KRS a jej rozwiązanie
Wykreślenie spółki z o.o. z KRS jest ostatnim etapem jej likwidacji. Zasadniczo czynność ta kończy jej byt prawny. Przestaje ona istnieć, a tym samym zanikają jakiekolwiek jej prawa i obowiązki. Aby jednak mogło dojść do wykreślenia, w pierwszej kolejności muszą zaistnieć przesłanki rozwiązania spółki, a następnie przeprowadzona musi zostać jej likwidacja.
Przyczyny rozwiązania mogą być różne. Ich katalog określa art. 270 Kodeksu spółek handlowych (ksh). Przepis ten wskazuje, że rozwiązanie spółki powodują:
- przyczyny przewidziane w umowie spółki;
- uchwała wspólników o rozwiązaniu spółki albo o przeniesieniu siedziby spółki za granicę, stwierdzona protokołem sporządzonym przez notariusza, chyba że przeniesienie siedziby ma nastąpić do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa-strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, a prawo tego państwa to dopuszcza;
- w przypadku spółki, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, również uchwała wspólników o rozwiązaniu spółki opatrzona przez wszystkich wspólników kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym lub podpisem osobistym;
- ogłoszenie upadłości spółki;
- inne przyczyny przewidziane prawem.
Ponadto na podstawie art. 271 ksh sąd może wyrokiem orzec rozwiązanie spółki:
- na żądanie wspólnika lub członka organu spółki, jeżeli osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe albo jeżeli zaszły inne ważne przyczyny wywołane stosunkami spółki;
- na żądanie oznaczonego w odrębnej ustawie organu państwowego, jeżeli działalność spółki narusza prawo lub zagraża interesowi publicznemu.
W przypadku ustalenia, że spółka nie posiada zbywalnego majątku i faktycznie nie prowadzi działalności, sąd orzeka o rozwiązaniu podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego i zarządza jego wykreślenie z KRS.
Wykreślenie spółki z o.o. z KRS – wymagana likwidacja
Oprócz wskazanego w poprzednim akapicie wyjątku, kiedy sąd rejestrowy wykreśla „martwą” spółkę bez przeprowadzania likwidacji, zasadą jest, że wykreślenie spółki z o.o. z KRS musi być poprzedzone postępowaniem likwidacyjnym.
Obowiązek przeprowadzania działań likwidacyjnych ma charakter bezwzględny. Dotyczy to również tych podmiotów, które nigdy nie rozpoczęły faktycznego prowadzenia swojego przedsiębiorstwa ani nie zaciągnęły żadnych zobowiązań. Potwierdził to Sąd Najwyższy w uchwale z 18 stycznia 1994 roku (sygn. akt: III CZP 178/93), w której uznał, że spółka zarejestrowana może utracić swój byt jedynie przez rozwiązanie w sposób prawem przewidziany. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, która nigdy nie rozpoczęła prowadzenia swojego przedsiębiorstwa ani nie zaciągała zobowiązań, może być wykreślona z rejestru handlowego dopiero po przeprowadzeniu likwidacji.
Spółki prawa handlowego w dużej mierze działają na zasadzie swobody umów. Wspólnicy ustalają w statucie (lub umowie) podmiotu cel jego istnienia oraz sposób i zakres jego działania. W tym wypadku jednak zasada ta nie ma zastosowania. Prawodawca wykluczył możliwość umówienia się wspólników co do innego sposobu zakończenia działalności spółki niż jej likwidacja. Wszelkie postanowienia umowy przewidujące taką możliwość uznać zatem należy za nieważne.
Skutki prawne wykreślenia spółki z o.o. z KRS – co ze zdolnością sądową?
Rozwiązanie spółki następuje z chwilą jej wykreślenia z KRS. Wykreślenie z rejestru oznacza zatem zakończenie bytu prawnego spółki. Z dniem uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego w przedmiocie wykreślenia, spółka z o.o. ostatecznie traci byt prawny i przestaje być podmiotem praw i obowiązków. Wyzbywa się również zdolności sądowej, czyli zdolności do występowania w postępowaniu sądowym jako strona. W praktyce wygląda to w ten sposób, że w momencie wykreślenia spółki z KRS osoby ją reprezentujące tracą legitymację do występowania w postępowaniu dotyczącym spółki. Nie ma w Kodeksie spółek handlowych lub innych ustawach regulacji, które wskazywałyby na zaistnienie jakiejś formy następstwa prawnego umożliwiającej innym podmiotom, np. likwidatorom lub byłym udziałowcom, zainicjowanie sporu przed sądem administracyjnym.
Co z długami spółki?
Jak wskazaliśmy na wstępie, wraz z wykreśleniem spółki z KRS traci ona swój byt prawny. A co za tym idzie, nie może pozywać ani być pozywaną. Co w takiej sytuacji mają zrobić wierzyciele spółki, którzy nie zostali zaspokojeni w trakcie postępowania likwidacyjnego?
W teorii proces likwidacyjny powinien doprowadzić do wykonania wszystkich aktualnych i zaległych świadczeń, w tym zaspokojenia wierzycieli. Jeżeli jednak okaże się, że majątek spółki nie jest wystarczający za spłatę jej długów, likwidatorzy mają obowiązek złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości spółki. Niestety w praktyce nie wygląda to tak prosto. Prawo upadłościowe stanowi bowiem, że sąd jest zobligowany oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego albo wystarczy co najwyżej na zaspokojenie tych kosztów.
Okazuje się zatem, że spółka z długami i bez majątku nie ma możliwości zaspokoić wierzycieli w procesie likwidacyjnym, a także nie jest władna ogłosić upadłości. Czy w takim przypadku musi działać dalej, do czasu aż spłaci swoje długi? Otóż nie — możliwe jest wykreślenie z rejestru spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jeżeli w wyniku przeprowadzonego i zakończonego postępowania likwidacyjnego zostanie spieniężony cały jej majątek, a mimo to zostaną niewypełnione zobowiązania ciążące na tej spółce. Sąd Najwyższy uznał, że nieracjonalne byłoby odmówienie wykreślenia spółki z rejestru z powołaniem się na niezaspokojenie wierzycieli, jeżeli spółka ta nie ma już żadnego majątku i pewnie nigdy już mieć go nie będzie (por. postanowienie SN z 18 grudnia 1996 roku, sygn. akt: I CKN 20/96).
Wykreślenie spółki z o.o. z KRS a odpowiedzialność Skarbu Państwa
Wiemy już, że wykreślenie spółki z o.o. z KRS jest możliwe, nawet jeżeli posiada ona długi. Co jednak się z nimi dzieje, jeżeli spółka przestaje istnieć. Czy zostają umarzane?
Przechodząc do ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, w art. 25e możemy przeczytać, że Skarb Państwa nabywa nieodpłatnie z mocy prawa mienie pozostałe po wykreślonym z Rejestru podmiocie, bez względu na przyczynę wykreślenia, którym nie rozporządził przed wykreśleniem właściwy organ, z chwilą wykreślenia z Rejestru. Oznacza to, że Skarb Państwa nabywa mienie pozostawione po spółce z o.o. wykreślonej z KRS, ale również ponosi odpowiedzialność za jej zobowiązania.
Odpowiedzialność Skarbu Państwa nie ma jednak charakteru bezwzględnego. Skarb Państwa nie wykłada ze swojego budżetu nieograniczonych środków na pokrycie wszystkich długów wykreślonego podmiotu. Odpowiada za zobowiązania wykreślonego podmiotu wyłącznie tą częścią swojego majątku, którą nabył od nieistniejącej już spółki. Wierzyciele mogą zatem prowadzić egzekucję wobec Skarbu Państwa jedynie z przedmiotów objętych tą odpowiedzialnością. Co do rodzaju zobowiązań, to ustawa nie precyzuje tej kwestii. Mogą być to zatem zarówno zobowiązania prywatnoprawne, jak i publicznoprawne, pieniężne oraz niepieniężne.
Czy członkowie zarządu lub likwidatorzy mogą odpowiadać za długi spółki z o.o.?
Wszelkie wierzytelności spółki z o.o. powinny zostać zaspokojone w trakcie jej likwidacji. W art. 279 ksh prawodawca wskazał 3-miesięczny termin, licząc od dnia ogłoszenia o rozwiązaniu spółki i otwarciu likwidacji, na zgłaszanie wierzytelności przysługujących wierzycielom wobec spółki. Jest to istotny okres dla wierzycieli. Jeśli bowiem go przegapią, mogą nie odzyskać swoich wierzytelności.
Nie jest jednak tak, że wierzyciele, którzy się nie zgłoszą w ciągu wspomnianych 3 miesięcy, tracą prawo do dochodzenia swoich żądań. Mogą wysuwać roszczenia do zaspokojenia swoich należności z majątku spółki jeszcze niepodzielonego w trakcie likwidacji. Nie ulegają również zawieszeniu postępowania wszczęte przed rozpoczęciem likwidacji. Likwidacja spółki nie wyłącza praw wierzycieli do wszczęcia sprawy o zapłatę czy postępowania egzekucyjnego. Warto tutaj pamiętać, że bezskuteczność egzekucji z majątku spółki pozwala wierzycielowi wszcząć postępowanie wobec osób odpowiedzialnych za prowadzenie spraw spółki. Koniec końców może zatem zdarzyć się tak, że za długi likwidowanej spółki, na zasadzie art. 299 ksh, będą odpowiadali członkowie zarządu lub jej likwidatorzy. Co istotne, zainicjowanie postępowania sądowego wobec likwidowanej spółki może być przyczyną zawieszenia postępowania likwidacyjnego. Wierzyciel ma bowiem prawo zgłosić się do udziału w postępowaniu o wykreślenie spółki z rejestru, składając jednocześnie wniosek o zawieszenie tego postępowania do czasu prawomocnego zakończenia postępowania o zapłatę. W takim wypadku wykreślenie spółki z o.o. z KRS musi poczekać. W pierwszej kolejności spółka musi odpowiedzieć za zaciągnięte zobowiązania.
