Umowa darowizny należy do kategorii nazwanych umów cywilnoprawnych, co oznacza w praktyce, że jej pełną regulację odnajdziemy w przepisach Kodeksu cywilnego. Podobnie jest w przypadku własności i współwłasności, które także odnajdziemy w tej ustawie. Czy te dwie instytucje mają ze sobą coś wspólnego? Czy darowizna jest możliwa w sytuacji, gdy mamy do czynienia ze współwłasnością jednej rzeczy?
Umowa darowizny
Darowizna jest zobowiązaniem o charakterze nieodpłatnym, które polega na przekazaniu własności określonego prawa lub rzeczy przez darczyńcę obdarowanemu. Darowizna powinna być co do zasady potwierdzona pisemną umową, jednak dopuszczalne jest także stosowanie ustnych zobowiązań w tym zakresie. Jeśli przedmiotem darowizny jest jednak jakakolwiek nieruchomość, wówczas niezbędne jest zawarcie umowy w formie aktu notarialnego.
Darowizna należy do umów nazwanych, a więc ma własną regulację prawną. Strony takiego zobowiązania mają jednak realny wpływ na tę umowę, ponieważ mogą ją kształtować wedle swojej woli – o ile oczywiście będzie ona zgodna z odpowiednimi zapisami kc.
„Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku (art. 888 § 1 KC). Tego rodzaju czynność prawna jest dokonywana wyłącznie po to, by nastąpiło przysporzenie majątkowe na rzecz innej osoby bez żadnego ekwiwalentu. W umowie darowizny przyczyna przysporzenia jest nie tylko przesłanką ważności czynności prawnej, ale musi być objęta treścią czynności prawnej, gdyż inaczej czynność nie dochodzi do skutku”.
Współwłasność
Z pojęciem współwłasności mamy do czynienia wtedy, gdy własność jednej rzeczy lub prawa przysługuje co najmniej dwóm osobom. Współwłaściciele mogą posiadać różne udziały we wspólnej rzeczy, jednak co do zasady każdy z nich może wykonywać swoje prawa jak pełnoprawny właściciel – przynajmniej do chwili formalnego zniesienia współwłasności.
Współwłasność może powstać na skutek różnych zdarzeń prawnych, takich jak choćby dziedziczenie, zawarcie odpowiedniej umowy czy wreszcie wstąpienie w związek małżeński, w którym nie została zawarta intercyza. Przyjmuje się, że współwłasność nie jest stanem pożądanym, przynajmniej jeśli mówimy o niej poza małżeństwem. Im większa liczba współwłaścicieli, tym większa szansa na nieporozumienia, jeśli chodzi o możliwość rozporządzania wspólną rzeczą i ponoszenie kosztów jej utrzymania.
Współwłasność może dotyczyć tak naprawdę każdego przedmiotu – zarówno rzeczy ruchomej (np. samochód, sprzęt RTV lub AGD, komputery), jak i wszystkich nieruchomości (gruntowych, budynkowych i lokalowych). Współwłasność może trwać w zasadzie przez całe życie współwłaścicieli, może być jednak zniesiona przez nich w każdym czasie.
„Wynikające z art. 206 KC uprawnienie współwłaściciela do współposiadania rzeczy wspólnej jest konsekwencją przyjętej w art. 195 KC koncepcji prawa współwłasności jako prawa własności przysługującego niepodzielnie kilku osobom. Prawo to cechuje jedność przedmiotu własności, wielość podmiotów i niepodzielność samego prawa. Oznacza to, że z faktu posiadania rzeczy przez współwłaściciela wynika jedynie, iż korzysta on z tej rzeczy zgodnie z przysługującym mu prawem. Niewykonywanie prawa posiadania przez innych współwłaścicieli nie uprawnia do wniosku, że współwłaściciel posiadający przejmuje rzecz w samoistne posiadanie w zakresie ich uprawnień. Posiadanie właścicielskie całej rzeczy przez współwłaściciela wyłącznie dla siebie i z wolą odsunięcia od realizacji praw do tej rzeczy innych współwłaścicieli wymaga, aby współwłaściciel żądający zasiedzenia idealnego udziału innego współwłaściciela udowodnił, że zmienił (rozszerzył) zakres swego posiadania ponad realizację uprawnienia przewidzianego w art. 206 KC i ją uzewnętrznił wobec współwłaściciela”.
Czy można darować przedmiot współwłasności?
Umowa darowizny tylko pozornie nie łączy się ze stanem współwłasności. Przede wszystkim przedmiot lub prawo należące do współwłaścicieli może być darowane zarówno w całości, jak i w części. Oczywiście jeśli przedmiotem takiej darowizny miałaby być cała rzecz objęta współwłasnością, zgodę na zawarcie umowy muszą wyrazić wszyscy współwłaściciele. Brak porozumienia ze strony choćby jednego współwłaściciela przekreśla szanse na skuteczne darowanie danego przedmiotu. Dopuszczalne jest jednak darowanie udziału we współwłasności, który przysługuje konkretnemu współwłaścicielowi. Do wykonania takiej czynności zgoda pozostałych współwłaścicieli nie jest w ogóle potrzebna.
Przykład 1.
Pan Karol, pani Sylwia i pan Tomasz są rodzeństwem i współwłaścicielami mieszkania otrzymanego w spadku po swoich rodzicach – każde w udziale do 1/3 części. Pan Karol ma syna Marcina, któremu chciałby podarować całe mieszkanie. Czy mężczyzna może sporządzić umowę darowizny nieruchomości na rzecz swojego dziecka?
Tak, pod warunkiem, że zgodzą się na to także pani Sylwia i pan Tomasz – oni również muszą występować w umowie w charakterze darczyńców. Jeśli rodzeństwo pana Karola nie wyrazi zgody na zawarcie takiej transakcji, będzie on mógł darować swojemu synowi wyłącznie udział do 1/3 części w prawie własności mieszkania. W przypadku darowizny udziału pan Karol nie musi starać się o zgodę swojego rodzeństwa.
Przykład 2.
Pani Marlena i pan Kacper są małżeństwem i współwłaścicielami domu z ogrodem. Małżonkowie chcieliby przekazać w drodze darowizny całą nieruchomość swoim dwóm synom. Jakie warunki należy spełnić, aby taka umowa mogła zostać uznana za skutecznie zawartą?
Umowa darowizny musi zostać sporządzona w formie aktu notarialnego. Dodatkowo zgodę na darowiznę muszą wyrazić oboje małżonkowie.
Czy darowizna może doprowadzić do zniesienia współwłasności?
Zniesienie współwłasności może mieć charakter odpłatny lub nieodpłatny, może także nastąpić za pełnym porozumieniem wszystkich współwłaścicieli albo na drodze sądowej (gdy co najmniej jeden ze współwłaścicieli nie wyraża zgody na umowne i dobrowolne zniesienie współwłasności). Pamiętajmy jednak, że zniesienie współwłasności może nastąpić wyłącznie pomiędzy współwłaścicielami, na co zresztą wskazuje sama nazwa takiej czynności. Osoby trzecie, a więc te, które współwłaścicielami nie są, nie mogą być stronami zniesienia współwłasności. Inaczej jest w przypadku darowizny przedmiotu objętego współwłasnością – obdarowanym może być zarówno osoba trzecia, jak i inny współwłaściciel.
Umowa darowizny może doprowadzić do zniesienia współwłasności, ale tylko wtedy, gdy przedmiot darowizny zostanie przekazany na rzecz jednej osoby. Obdarowanym może być każdy z dotychczasowych współwłaścicieli, może być to także osoba niebędąca współwłaścicielem. Aby tak się jednak stało, konieczne jest uzyskanie zgody wszystkich współwłaścicieli. W przeciwnym wypadku darowizną może być objęty wyłącznie udział lub kilka udziałów zgodnych współwłaścicieli. Nie doprowadzi to jednak do zniesienia współwłasności.
Przykład 3.
Pan Patryk, pan Kornel i pan Tobiasz są współwłaścicielami samochodu. Ze względu na konflikty w zakresie wykorzystywania auta i ponoszenia kosztów jego utrzymania zdecydowali, że najlepszym rozwiązaniem będzie zniesienie istniejącej współwłasności. Pan Patryk zaproponował, aby zrobić to poprzez nieodpłatne przekazanie pojazdu na rzecz ich wspólnej sąsiadki – pani Klary. Czy można tego dokonać w ramach umowy darowizny?
Tak, o ile zgodę na taką umowę wyrażą wszyscy współwłaściciele. Umowa darowizny może być w tym przypadku zawarta w zwykłej formie pisemnej.
Darowizna, współwłasność a skutki podatkowe
Zniesienie współwłasności i umowa darowizny prowadząca do zniesienia współwłasności rodzą odmienne skutki podatkowe. W przypadku darowizny obdarowany zobowiązany jest co do zasady do uiszczenia podatku od spadków i darowizn, chyba że ma możliwość skorzystania ze zwolnienia podatkowego. Ustawa przewiduje tutaj kilka rodzajów zwolnień – tzw. grupy zerowej (gdy obdarowany jest najbliższym członkiem rodziny darczyńcy) lub kwotowej (gdy wartość przedmiotu darowizny nie przekracza odpowiedniej kwoty wyrażonej w Ustawie z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn).
Nieco inaczej wygląda kwestia podatkowa przy zniesieniu współwłasności, która nie następuje wskutek darowizny, lecz poprzez orzeczenie sądowe albo odpowiednią umowę. W tym zakresie również mamy do czynienia z podatkiem od spadków i darowizn – zobowiązanym do jego uiszczenia jest ten, kto otrzyma przedmiot objęty wcześniej współwłasnością. Jeśli jednak współwłasność jest znoszona odpłatnie, w grę wchodzi już podatek od czynności cywilnoprawnych, a niekiedy także podatek dochodowy.
Podsumowując, umowa darowizny może być sposobem na zniesienie współwłasności pod warunkiem, że zgodę na nią wyrażą wszyscy współwłaściciele. Obdarowanym może być wówczas jeden z dotychczasowych współwłaścicieli albo osoba trzecia. Zniesienie współwłasności może nastąpić nieodpłatnie, jak i odpłatnie – wywołuje wówczas zróżnicowane skutki podatkowe. Współwłaściciele mogą znieść swoją współwłasność na drodze odpowiednio sporządzonej umowy albo wskutek orzeczenia sądowego.
