Składnik majątku stanowiący współwłasność dwóch przedsiębiorców może być wykorzystywany przez każdego ze współwłaścicieli w prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Skoro zachodzi współwłasność środka trwałego przez dwóch podatników, to każdy z nich ma prawo do użytkowania go w celach firmowych, wprowadzenia go do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, a następnie dokonywania odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej środka trwałego.
Środki trwałe w działalności gospodarczej
Zgodnie z art. 22a ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych środkami trwałymi podlegającymi amortyzacji są stanowiące własność lub współwłasność podatnika, nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania:
- budowle, budynki oraz lokale będące odrębną własnością;
- maszyny, urządzenia i środki transportu;
- inne przedmioty
– o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok, wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub umowy określonej w art. 23a pkt 1.
Składniki majątku spełniające zaprezentowaną powyżej definicję wprowadza się do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych najpóźniej w miesiącu przekazania ich do używania.
Wartość początkowa środka trwałego
Aby zakupiony składnik majątku wprowadzić do ewidencji środków trwałych i amortyzować, konieczne jest ustalenie jego wartości początkowej. Zasady ustalania wartości początkowej środków trwałych w zależności od sposobu pozyskania składnika majątku przez przedsiębiorcę zawarte zostały w art. 22g ust 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Odpisów amortyzacyjnych dokonuje się od wartości początkowej środka trwałego.
Za wartość początkową środków trwałych w razie odpłatnego nabycia uważa się cenę nabycia, a jeżeli były używane przez podatnika przed wprowadzeniem ich do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych i nie były wcześniej amortyzowane – cenę ich nabycia, jednak nie wyższą od ich wartości rynkowej. Za cenę nabycia zgodnie z art. 22g ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych uważa się natomiast kwotę należną zbywcy, powiększoną o koszty związane z zakupem naliczone do dnia przekazania środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej do używania, a w szczególności o koszty transportu, załadunku i wyładunku, ubezpieczenia w drodze, montażu, instalacji i uruchomienia programów oraz systemów komputerowych, opłat notarialnych, skarbowych i innych, odsetek, prowizji, oraz pomniejszoną o podatek od towarów i usług, z wyjątkiem przypadków, gdy zgodnie z odrębnymi przepisami podatek od towarów i usług nie stanowi podatku naliczonego albo podatnikowi nie przysługuje obniżenie kwoty należnego podatku o podatek naliczony, albo zwrot różnicy podatku w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług. W przypadku importu cena nabycia obejmuje cło i podatek akcyzowy od importu składników majątku.
Współwłasność środka trwałego
Obowiązujące w Polsce przepisy podatkowe zezwalają podatnikom na wprowadzenie do ewidencji środków trwałych składnika majątku będącego współwłasnością. Co więcej, dopuszczalne jest także zaliczenie do środków trwałych składnika majątku stanowiącego współwłasność w dwóch odrębnych działalnościach gospodarczych prowadzonych przez współwłaścicieli.
Składnik majątku stanowiący współwłasność, wprowadzony do ewidencji środków trwałych w dwóch działalnościach gospodarczych, podlega amortyzacji, jednak ustalając jego wartość początkową, należy uwzględnić fakt współwłasności. Jeżeli składnik majątku stanowi współwłasność podatnika, wartość początkową tego składnika co do zasady ustala się w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika majątku.
„W razie gdy składnik majątku stanowi współwłasność podatnika, wartość początkową tego składnika ustala się w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika majątku; zasada ta nie ma zastosowania do składników majątku stanowiących wspólność majątkową małżonków, chyba że małżonkowie wykorzystują składnik majątku w działalności gospodarczej prowadzonej odrębnie”.
W praktyce oznacza to, że wykorzystywany przez dwóch współwłaścicieli składnik majątku w działalnościach gospodarczych prowadzonych odrębnie podlega kwalifikacji jako środek trwały w każdej z tych działalności, jednak przedsiębiorcy jako współwłaściciele amortyzują środek trwały w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje ich udział we własności tego składnika majątku. Jeżeli zatem przedsiębiorcy posiadają po 50% prawa własności do danego składnika majątku, amortyzują środek trwały po połowie.
Przykład 1.
Pani Marzena i pan Jurek są w związku niesformalizowanym, oboje prowadzą jednoosobowe działalności gospodarcze. W sierpniu 2023 roku nabyli oni wspólnie samochód ciężarowy, który każde z nich zamierza wykorzystywać w swojej działalności gospodarczej. Transakcja została udokumentowana na podstawie umowy kupna-sprzedaży, na której widnieją dane obojga przedsiębiorców. Samochód ciężarowy stanowi ich współwłasność – zarówno pani Marzena, jak i pan Jurek posiadają po 50% prawa własności do pojazdu. Czy samochód może zostać zaliczony do środków trwałych w dwóch działalnościach gospodarczych? W jaki sposób należy ustalić wartość początkową samochodu?
Środek trwały będący współwłasnością pani Marzeny i pana Jurka może zostać wprowadzony do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych w działalnościach gospodarczych prowadzonych przez nich odrębnie. Zgodnie z obowiązującymi przepisami w przypadku gdy osoba prowadząca działalność gospodarczą będąca w połowie właścicielem zamierza wprowadzić składnik majątku do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, to wartość początkową środka trwałego ustala się dla celów amortyzacji w proporcji wynoszącej 50% wartości. Oznacza to, że zarówno pani Marzena, jak i pan Jurek powinni ująć nabyty wspólnie samochód ciężarowy w ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych w prowadzonych odrębnie działalnościach gospodarczych. Jako wartość początkową pojazdu każde z nich powinno przyjąć 50% ceny nabycia.
Odpisy amortyzacyjne od części środka trwałego stanowiącego współwłasność, wykorzystywanego w dwóch działalnościach gospodarczych prowadzonych odrębnie stanowią koszt podatkowy dla obu przedsiębiorców na zasadach ogólnych. Przedsiębiorca będący współwłaścicielem może zatem zaliczyć do kosztów podatkowych jedynie odpisy amortyzacyjne w wysokości odpowiadającej jego udziałowi we własności danego składnika majątku, oczywiście o ile odpisy te stanowią koszty uzyskania przychodów w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Amortyzacja środka trwałego w działalnościach gospodarczych małżonków
Zgodnie z art. 22g ust. 11 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w razie gdy składnik majątku stanowi współwłasność podatnika, wartość początkową tego składnika ustala się w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika majątku. Zasada ta nie ma zastosowania do składników majątku stanowiących wspólność majątkową małżonków, chyba że małżonkowie wykorzystują składnik majątku w działalności gospodarczej prowadzonej odrębnie. Oznacza to, że jeżeli składnik majątku należy do wspólności majątkowej małżonków, którzy prowadzą odrębne działalności gospodarcze, i każde z nich wykorzystuje dany składnik majątku w swojej firmie, to wartość początkową środka trwałego trzeba określić, stosując ogólną zasadę ustalania wartości początkowej środka trwałego stanowiącego współwłasność, a więc zgodnie z zasadami opisanymi powyżej.
