Koszty zastępstwa procesowego - kto je reguluje i ile wynoszą w 2023 roku?

Zwrot kosztów zastępstwa procesowego to zarówno dla stron postępowania, jak i dla ich pełnomocników drażliwy temat. Strona przegrywająca wolałaby nie ponosić tych kosztów, z kolei strona wygrywająca oraz jej pełnomocnik mogą zgodnie uznać, że aktualne stawki mocno odbiegają od realiów rynkowych. Są one zbyt niskie jak na czas, pracę oraz środki, jakie adwokat lub radca prawny muszą zainwestować w proces cywilny. Kwoty te są w naturalny sposób przerzucane na klienta, który mimo wygranej w sądzie musi do postępowania słono dopłacić. Jak prezentują się koszty zastępstwa procesowego w sprawach cywilnych w 2023 roku? Sprawdźmy to.

Koszty zastępstwa procesowego

Koszty zastępstwa procesowego to nic innego jak wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika (adwokata lub radcy prawnego) za reprezentowanie klienta w postępowaniu sądowym. Wynagrodzenie to przyznaje sąd. Nie jest ono jednak (zasadniczo) wypłacane ze Skarbu Państwa, a ponosi je strona przegrywająca proces. Jedynie w przypadku pełnomocnictwa przyznanego z urzędu koszty pokrywane są przez Skarb Państwa.

Co do zasady strony umowy o reprezentowanie przed sądem mogą ustalać kwestię wynagrodzenia pełnomocnika w sposób swobodny. Niezależnie, czy mamy do czynienia z adwokatem, czy radcą prawnym, może on żądać dowolnej kwoty za reprezentację w procesie. Tylko od klienta zależy czy będzie próbował negocjować to wynagrodzenie, czy zrezygnuje i poszuka innego pełnomocnika.

Powyższa reguła niesie za sobą spore ryzyko. Zasadą jest, że koszty postępowania sądowego – w tym zastępstwa procesowego – ponosi strona przegrana. Zatem w przypadku wygranej strona ze swoim pełnomocnikiem mogliby mocno zawyżyć umowne wynagrodzenie w celu uzyskania od przeciwnika procesowego jak najwyższej kwoty. Aby tego uniknąć, ustawodawca zdecydował się odgórnie uregulować stawki zastępstwa procesowego. Przewidziane zostały maksymalne wysokości kosztów, jakimi można obciążyć przegranego. Na marginesie dodam jedynie, że stawki te znacznie odbiegają od realiów.

Co składa się na koszty zastępstwa procesowego?

Koszty zastępstwa procesowego obejmują w zasadzie wszelkie podejmowane przez pełnomocnika czynności zmierzające do ochrony interesów reprezentowanej w procesie strony.

Za najistotniejsze czynności podejmowane przez pełnomocnika możemy uznać:

• wszystkie łączące się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, a także wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy;
• wszelkie czynności dotyczące zabezpieczenia i egzekucji;
• czynności zmierzające do zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa;
• odbioru korespondencji, nadawania przesyłek.

Prócz tego należy jeszcze doliczyć „roboczogodziny” spędzone nad aktami sprawy, wydatki związane z podnoszeniem wiedzy czy nabywaniem akcesoriów niezbędnych do pełnienia funkcji pełnomocnika. Nie będę już tutaj przytaczał takich wydatków jak koszty prowadzenia działalności gospodarczej, jednak to również ma duży wpływ na cennik adwokata lub radcy prawnego.

Koszty zastępstwa procesowego – sprawy o świadczenie pieniężne

Stawki profesjonalnych pełnomocników różnią się od siebie w zależności od rodzaju prowadzonej sprawy oraz jej skomplikowania. Dla adwokatów oraz radców prawnych ustawodawca przygotował oddzielne akty prawne regulujące omawianą kwestię. Jednak zarówno rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie, jak i rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych w swojej treści są niemal identyczne. Dlatego też nie będę rozdzielał stawek na te należne adwokatom i te należne radcom.

W sprawach z dziedziny prawa cywilnego oraz z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych stawki minimalne kosztów procesu sądowego są uzależnione od wartości przedmiotu sporu. Jest to kryterium podstawowe, którym należy kierować się zawsze wtedy, kiedy rozporządzenia nie wskazują wprost innych kwot za określone rodzaje czynności czy postępowań.

Stawki minimalne wynoszą przy wartości przedmiotu sprawy:

• do 500 zł – 90 zł,
• powyżej 500 zł do 1500 zł – 270 zł,
• powyżej 1 500 zł do 5 000 zł – 900 zł,
• powyżej 5 000 zł do 10 000 zł – 1 800 zł,
• powyżej 10 000 zł do 50 000 zł – 3 600 zł,
• powyżej 50 000 zł do 200 000 zł – 5 400 zł,
• powyżej 200 000 zł do 2 000 000 zł – 10 800 zł,
• powyżej 2 000 000 zł do 5 000 000 zł – 15 000 zł,
• powyżej 5 000 000 zł – 25 000 zł.

Powyższe kwoty mogą zostać zmniejszone przez sąd, jeżeli dana rozprawa zakończy się wydaniem nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, postępowaniu nakazowym, elektronicznym postępowaniu upominawczym lub europejskim postępowaniu nakazowym. W takich wypadkach minimalne stawki wynoszą odpowiednio do wartości przedmiotu sporu:

• powyżej 500 zł – 60 zł,
• powyżej 500 zł do 1 500 zł – 180 zł,
• powyżej 1 500 zł do 5 000 zł – 600 zł,
• powyżej 5 000 zł do 10 000 zł – 1 200 zł,
• powyżej 10 000 zł do 50 000 zł – 2 400 zł,
• powyżej 50 000 zł do 200 000 zł – 3 600 zł,
• natomiast powyżej 200 000 zł – 7 200 zł.

Przy czym w przypadku skutecznego wniesienia sprzeciwu lub zarzutów opłatę ustala się na zasadach ogólnych.

Koszty zastępstwa procesowego w sprawach rodzinnych

Grupą spraw, które ustawodawca postanowił wydzielić spod ogólnej zasady, są te z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego. Tutaj już nie będzie miała znaczenia wartość przedmiotu sporu, a określony rodzaj sprawy.

Stawki minimalne w danych sprawach wynoszą:

• o rozwód i unieważnienie małżeństwa – 720 zł;
• o stwierdzenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa – 720 zł;
• o przysposobienie – 360 zł;
• o pozbawienie, ograniczenie, zawieszenie lub przywrócenie władzy rodzicielskiej oraz odebranie dziecka – 240 zł;
• o ustalenie ojcostwa, zaprzeczenie ojcostwa, ustalenie bezskuteczności uznania dziecka oraz rozwiązanie przysposobienia – 480 zł;
• o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach rodziny lub co do zarządu majątkiem wspólnym – 480 zł;
• o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami – 720 zł;
• o podział majątku wspólnego między małżonkami — stawkę oblicza się zgodnie z zasadą generalną od wartości udziału, a w przypadku zgodnego wniosku małżonków – 50% tej stawki;
• o alimenty, nakazanie wypłacenia wynagrodzenia za pracę do rąk drugiego małżonka – 120 zł.

Stawki w sprawach spadkowych

Kolejną często prowadzoną grupą spraw w postępowaniu cywilnym są te dotyczące prawa spadkowego, m.in. sprawy o nabycie spadku czy jego podział. Tutaj również koszt zastępstwa procesowego wylicza się inaczej, niż biorąc wyłącznie pod uwagę wartość przedmiotu sporu.

Stawki minimalne wynoszą za prowadzenie spraw z zakresu prawa spadkowego o:

• zabezpieczenie spadku, dokonanie spisu inwentarza, odrzucenie spadku, ogłoszenie testamentu i nakazanie jego złożenia, zarząd spadku nieobjętego i wyjawienie przedmiotów spadkowych – 120 zł;
• stwierdzenie nabycia spadku – 120 zł, a jeżeli przedmiotem postępowania jest również ważność testamentu – 720 zł;
• dział spadku — stawkę obliczoną na podstawie zasady ogólnej od wartości udziału spadkowego uczestnika zastępowanego przez adwokata, a w razie działu na zgodny wniosek uczestników postępowania – 50% tej stawki.

Sprawy z prawa rzeczowego – jakie koszty?

Następnym wyjątkiem od zasady generalnej są sprawy w przedmiocie praw rzeczowych. Prawa rzeczowe regulują instytucję własności oraz niektóre inne formy korzystania z rzeczy. Dotyczą one przedmiotów ruchomych (np. rower, samochód) oraz nieruchomości (np. działka gruntowa, mieszkanie).

Koszty zastępstwa procesowego w sprawach dotyczących praw rzeczowych wynoszą:

• stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości – 50% stawki obliczonej na zasadach ogólnych (od wartości przedmiotu sporu);
• o rozgraniczenie – 720 zł;
• dotyczących służebności – 480 zł;
• o naruszenie posiadania – 320 zł;
• o wpis w księdze wieczystej lub złożenie dokumentu do zbioru dokumentów – 240 zł;
• o zniesienie współwłasności — stawkę obliczoną na podstawie zasady generalnej od wartości udziału współwłaściciela zastępowanego przez adwokata, a w przypadku zgodnego wniosku uczestników – 50% tej stawki;
• związanych z korzystaniem z rzeczy wspólnej lub z zarządem rzeczą wspólną – 480 zł;
• o usunięcie niezgodności między treścią wpisu w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym – 50% stawki obliczonej na podstawie zasad ogólnych od wartości prawa dotkniętego niezgodnością.

Koszty zastępstwa procesowego a prawo pracy

Ustawodawca uznał, że także w przypadku postępowań w przedmiocie prawa pracy zasada ogólna nie zda egzaminu. Ustalono zatem inne stawki minimalne.

Stawki te wynoszą w sprawach z zakresu prawa pracy o:

• nawiązanie umowy o pracę, uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, przywrócenie do pracy lub ustalenie sposobu ustania stosunku pracy – 180 zł;
• wynagrodzenie za pracę lub odszkodowanie inne niż wymienione w pkt 4 – 75% stawki obliczonej na podstawie zasady ogólnej od wartości wynagrodzenia lub odszkodowania będącego przedmiotem sprawy;
• inne roszczenia niemajątkowe – 120 zł;
• ustalenie wypadku przy pracy, jeżeli nie jest połączone z dochodzeniem odszkodowania lub renty – 240 zł;
• świadczenie odszkodowawcze należne z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej – 50% stawki obliczonej na podstawie zasady ogólnej od wartości odszkodowania będącego przedmiotem sprawy.

Stawki minimalne wynoszą 180 zł w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego oraz w sprawach dotyczących podlegania ubezpieczeniom społecznym.

Postępowanie odwoławcze – opłacane oddzielnie

Powyższe stawki są określone dla postępowań pierwszoinstancyjnych. W przypadku gdy pełnomocnik reprezentuje klienta również w sprawie z odwołania, wynagrodzenie jest ustalane oddzielnie. Wygląda ono jednak inaczej w postępowaniu apelacyjnym, zażaleniowym i kasacyjnym.

W postępowaniu apelacyjnym stawki minimalne wynoszą za prowadzenie sprawy:

• przed sądem okręgowym – 50% stawki minimalnej, a jeżeli w pierwszej instancji nie prowadził sprawy ten sam adwokat – 75% stawki minimalnej, w obu przypadkach nie mniej niż 120 zł;
• przed sądem apelacyjnym – 75% stawki minimalnej, a jeżeli w pierwszej instancji nie prowadził sprawy ten sam adwokat – 100% stawki minimalnej, w obu przypadkach nie mniej niż 240 zł.

Następnie – w postępowaniu zażaleniowym stawki minimalne wynoszą za prowadzenie spraw:

• przed sądem okręgowym – 25% stawki minimalnej, a jeżeli w pierwszej instancji nie prowadził sprawy ten sam adwokat – 50% stawki minimalnej, w obu przypadkach nie mniej niż 120 zł;
• przed sądem apelacyjnym lub przed Sądem Najwyższym – 50% stawki minimalnej, a jeżeli w poprzedniej instancji sprawy nie prowadził ten sam adwokat – 75% stawki minimalnej, w obu przypadkach nie mniej niż 240 zł.

Z kolei stawki minimalne wynoszą w postępowaniu kasacyjnym:

• za sporządzenie i wniesienie skargi kasacyjnej oraz udział w rozprawie przed Sądem Najwyższym – 75% stawki minimalnej, a jeżeli ten sam adwokat nie prowadził sprawy w drugiej instancji – 100% stawki minimalnej, w obu przypadkach nie mniej niż 240 zł;
• za sporządzenie i wniesienie skargi kasacyjnej oraz za sporządzenie opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej – 50% stawki minimalnej, a jeżeli ten sam adwokat nie prowadził sprawy w drugiej instancji – 75% stawki minimalnej, w obu przypadkach nie mniej niż 240 zł;
• za udział w rozprawie przed Sądem Najwyższym – 50% stawki minimalnej, a jeżeli ten sam adwokat nie prowadził sprawy w drugiej instancji, nie sporządzał i nie wniósł skargi kasacyjnej – 75% stawki minimalnej, w obu przypadkach nie mniej niż 240 zł.