Długi spadkowe - jak ich nie odziedziczyć i kto za nie odpowiada?

W skład masy spadkowej mogą wejść nie tylko aktywa, takie jak pieniądze, nieruchomości czy prawa, lecz także pasywa, a więc wszystkie zobowiązania pozostawione i nieuregulowane przez zmarłego. Czy w takiej sytuacji spadkobierca zawsze ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe? Okazuje się, że nie – choć trzeba w tym celu podjąć pewne działania.

Odpowiedzialność za długi spadkowe

Powołanie do spadku nie oznacza, że każdy spadkobierca odziedziczy dany majątek. Przepisy dopuszczają bowiem możliwość odrzucenia spadku. Nie ma przy tym znaczenia czy powołanie do niego nastąpiło na mocy testamentu czy też przepisów ustawy.

Zgodnie z treścią art. 1030 Kodeksu cywilnego do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku – z odziedziczonej masy majątkowej. Natomiast już po przyjęciu spadku, wprost albo z dobrodziejstwem inwentarza, taka odpowiedzialność rozszerza się także na jego majątek osobisty. 

Przykład 1.

Spadkobierca, który posiada majątek o wartości 10 000 zł, odziedziczył spadek, w skład którego wchodzi dług o wartości 2000 zł i aktywa o wartości 3000 zł. Do momentu przyjęcia spadku spadkobierca odpowiada za dług tylko z majątku spadkowego, a więc z kwoty 3000 zł. Po jego przyjęciu będzie on odpowiadał za dług już całym swoim majątkiem, a więc kwotą 13 000 zł – stanowiącą zarówno sumę jego dotychczasowego, jak i odziedziczonego majątku. 

Decydujące znaczenie w kwestii odpowiedzialności za długi spadkowe ma jednak nie tylko definitywne przyjęcie spadku, lecz przede wszystkim sposób, w jaki odziedziczymy majątek po spadkodawcy. Przepisy przewidują w tym zakresie dwa warianty:

• nabycie spadku wprost,

• nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Proste nabycie spadku

Nabycie spadku wprost oznacza, że spadkobierca odpowiada za długi spadkowe bez jakiegokolwiek ograniczenia. 

Innymi słowy, wysokość aktywów spadkowych nie ma żadnego znaczenia, jeśli chodzi o odpowiedzialność spadkobiercy w zakresie odziedziczonych długów w przypadku prostego nabycia spadku.

Przykład 2.

Spadkobierca nabył spadek, w którego skład weszła nieruchomość o wartości 60 000 zł oraz niespłacony dług o wartości 100 000 zł. W przypadku prostego nabycia spadku spadkobierca zobowiązany będzie do spłaty długu w całej jego wysokości, tj. do kwoty 100 000 zł.

Nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Zupełnie inaczej przedstawia się sprawa odpowiedzialności za długi, gdy spadek jest nabywany z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. 

W tym przypadku spadkobierca również odpowiada za długi spadkowe, jednak do wysokości stanu czynnego spadku określonego w spisie lub wykazie inwentarza. W praktyce taka odpowiedzialność może być mocno ograniczona, zwłaszcza jeżeli długi spadkowe przewyższają aktywa pozostawione przez zmarłego.

Przykład 3.

Spadkobierca nabył spadek, w skład którego weszła nieruchomość o wartości 60 000 zł oraz niespłacony dług o wartości 100 000 zł. W przypadku nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca zobowiązany będzie do spłaty długu tylko do wysokości aktywów spadkowych, w tym wypadku do wartości odziedziczonej nieruchomości. Spadkobierca będzie musiał więc spłacić nie 100 000 zł, lecz 60 000 zł (tyle jest bowiem warta nabyta nieruchomość).

Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Nie dotyczy to spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobiercy, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia”.

Solidarna odpowiedzialność za długi spadkowe

Dosyć często zdarza się, że do spadku powoływanych jest kilku czy kilkunastu spadkobierców – dziedziczą oni wówczas w odpowiednich częściach. Jak wtedy przedstawia się kwestia odpowiedzialności za długi spadkowe?

Do chwili podziału spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w sposób solidarny. W praktyce oznacza to, że wierzyciel może tak naprawdę żądać spłaty zobowiązania od każdego ze spadkobierców, zarówno w części, jak i całości (sam też decyduje, czy chce spłaty od wszystkich spadkobierców, od części z nich czy tylko od jednego). 

Warto przy tym zapamiętać, że spełnienie świadczenia tylko przez jednego ze spadkobierców oznacza, że może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów. 

Po dziale spadku odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe przedstawia się już nieco inaczej – każdy ze spadkobierców odpowiada tylko do wysokości swojego udziału spadkowego. Jeżeli po dokonanym podziale jeden ze spadkobierców nabył spadek do wysokości 1/4 części, to odpowiada za dług zmarłego tylko do tej wysokości. 

Jak uniknąć spłaty długów spadkowych?

Najlepszym sposobem na uniknięcie odziedziczenia długów spadkowych jest odrzucenie spadku. Można tego dokonać w terminie 6 miesięcy od chwili, gdy spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku.

W praktyce spadkobiercy dowiadują się o tym, że zostali powołani do dziedziczenia albo w dniu śmierci spadkodawcy, albo po ujawnieniu pozostawionego przez niego testamentu. 

Odrzucenie spadku powoduje niejako „zrzeczenie się” praw do spadku – osoba powołana do dziedziczenia, czy to z mocy ustawy, czy też na podstawie testamentu, nie nabędzie wówczas żadnego składnika wchodzącego w skład masy spadkowej – ani „aktywnego/wartościowego”, ani też „pasywnego/zobowiązaniowego”. 

W jaki sposób odrzucić spadek?

Odrzucenie spadku wymaga podjęcia pewnych działań. Osoba, która została powołana do spadku, musi w tym celu złożyć stosowne oświadczenie. Może to zrobić na 2 różne sposoby:

• przed sądem (koszt to 100 zł),

• przed notariuszem (koszt to 50 zł + VAT + koszty wypisów aktu notarialnego).

Podobnie będzie w przypadku nabycia spadku – wprost albo z dobrodziejstwem inwentarza. Tutaj także obowiązują dwie możliwości złożenia stosownego oświadczenia oraz 6-miesięczny termin na dokonanie takiej czynności.

Co jednak, jeśli spadkobierca spóźni się ze złożeniem właściwego oświadczenia i np. nie odrzuci spadku? W tej sytuacji nabędzie spadek z dobrodziejstwem inwentarza z mocy samego prawa, a więc z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe.

Koszty pogrzebu a długi spadkowe

Odziedziczenie długów spadkowych wiąże się nierozerwalnie z kwestią pochówku spadkodawcy. Ustawodawca przyjął bowiem, że pogrzeb i wszelkie koszty z nim związane także należą do długów po zmarłym. 

Nie każdy pochówek będzie jednak w całości uznawany za dług spadkowy. Zgodnie bowiem z treścią art. 922 § 3 Kodeksu cywilnego koszty pogrzebu będą zaliczone do długów spadkowych tylko w takim zakresie, w jakim pogrzeb odpowiada zwyczajom w danym środowisku. Zbyt drogie pochówki nie będą więc uznawane za długi spadkowe.

Jak nie odziedziczyć długów spadkowych? 

Najlepszym rozwiązaniem na uniknięcie spłaty długów spadkowych jest odrzucenie spadku, ewentualnie przyjęcie go z dobrodziejstwem inwentarza. W tym ostatnim przypadku spadkobierca odpowiada co prawda za zobowiązania zmarłego, jednak w ograniczonej wysokości – co w niektórych sytuacjach jest bardzo korzystne. 

Oprócz złożenia stosownego oświadczenia o odrzuceniu spadku lub przyjęcia z dobrodziejstwem inwentarza, niezbędne jest zachowanie 6-miesięcznego terminu do dokonania tej czynności.

Odpowiedzialność za długi spadkowe spoczywa na spadkobiercach, którzy zdecydują się przyjąć spadek – w zależności od tego, czy zrobią to wprost, czy z dobrodziejstwem inwentarza, ich odpowiedzialność wobec wierzyciela spadkodawcy będzie zróżnicowana. Całkowite uniknięcie długów spadkowych będzie tak naprawdę możliwe, gdy osoba powołana do dziedziczenia odrzuci przypadający jej spadek.