Plac budowy jest miejscem, w którym może dojść do naprawdę wielu nieprzyjemnych i groźnych zdarzeń. Dlatego tak ważne jest, aby każdy z pracowników przebywających na placu z jednej strony właściwie się zabezpieczył i wiedział jak się zachować, gdy nastąpi wypadek, a z drugiej, aby czuł się bezpiecznie dzięki zabezpieczeniom zagwarantowanym przez wykonawcę robót. W celu ustalenia zagrożeń oraz wdrożenia sposobów służących zapobieganiu wypadkom na budowie kierownik budowy jeszcze przed przystąpieniem do realizacji prac ma za zadanie wykonać plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Jego właściwe wprowadzenie i – co najistotniejsze – przestrzeganie go może w wielu wypadkach ochronić życie i zdrowie osób przebywających na placu budowy.
Kto ma obowiązek dbać o bezpieczeństwo na budowie?
Jak wskazano we wstępie, za bezpieczeństwo i higienę pracy na placu budowy odpowiada kierownik budowy, co wynika wprost z art. 21a i art. 22 Prawa budowlanego. Ale nie tylko on, ponieważ prawo pracy w art. 207 kp wskazuje, że pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki oraz zapewniać przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń.
Oznacza to, że owszem, to na kierowniku budowy ciąży obowiązek sporządzenia szczegółowego planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, jednak z racji tego, że to wykonawca zatrudnia pracowników dokonujących budowy, również wykonawca jest odpowiedzialny np. za to, aby jego ekipa posiadała odzież ochronną i kaski ochronne oraz nie przychodziła do pracy w „stanie wskazującym”.
Proces budowlany a odpowiedzialność kierownika budowy
Nad ogólnym przebiegiem budowy oraz bezpieczeństwem w trakcie tego procesu, z mocy ustawy, czuwa kierownik budowy. Jest on niejako odpowiedzialny za wszystko, co się na tej budowie dzieje. Zgodnie z art. 12 ust. 1 Prawa budowlanego kierowanie budową lub innymi robotami budowlanymi stanowi samodzielną funkcję techniczną w budownictwie kierownika budowy.
Warto przy tym podkreślić, że kierownik budowy jest odpowiedzialny jedynie za kierowanie pracami wchodzącymi w zakres specjalności techniczno-budowlanej, którą posiada. Jeżeli zatem budowa obejmuje również inne specjalności, inwestor jest obowiązany ustanowić kierownika robót w odpowiedniej specjalności, którego zadaniem będzie kierowanie tymi specjalistycznymi robotami. W związku z tym może się zdarzyć, że obok (głównego) kierownika budowy na budowie występować będą również inni kierownicy robót, kierujący wykonaniem odpowiednich robót wchodzących do ich specjalności.
Będąc jednak w temacie planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, nawet mimo ustanowienia dodatkowych „pobocznych” kierowników robót, to na kierowniku budowy spoczywa obowiązek sporządzenia kompleksowego, obejmującego całość wykonywanych na budowie prac, planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.
Plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia – kiedy jest obowiązkowy?
Przepis art. 21a ust. 1 Prawa budowlanego wskazuje, że kierownik budowy jest obowiązany, na podstawie informacji otrzymanych od projektanta budowy, sporządzić lub zapewnić sporządzenie planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (BIOZ). Co bardzo ważne, plan powinien zostać przygotowany jeszcze przed rozpoczęciem budowy. W planie kierownik budowy musi uwzględnić specyfikę obiektu budowlanego i warunki prowadzenia robót budowlanych, w tym planowane jednoczesne prowadzenie robót budowlanych i produkcji przemysłowej.
Plan BIOZ nie zawsze musi być jednak sporządzany. W przypadku mniejszych budów np. domów jednorodzinnych, rzadko kiedy występuje konieczność sporządzenia takiego dokumentu. To, kiedy występuje obowiązek przygotowania BIOZ, wyznaczył ustawodawca, przygotowując katalog takich sytuacji.
Zgodnie z ust. 2 omawianego przepisu plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na budowie należy sporządzić, jeżeli w trakcie budowy wykonywane będą roboty:
- których charakter, organizacja lub miejsce prowadzenia stwarza szczególnie wysokie ryzyko powstania zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi, a w szczególności przysypania ziemią lub upadku z wysokości;
- przy których prowadzeniu występują działania substancji chemicznych lub czynników biologicznych zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu ludzi;
- stwarzających zagrożenie promieniowaniem jonizującym;
- prowadzonych w pobliżu linii wysokiego napięcia lub czynnych linii komunikacyjnych;
- stwarzających ryzyko utonięcia pracowników;
- prowadzonych w studniach, pod ziemią i w tunelach;
- wykonywanych przez kierujących pojazdami zasilanymi z linii napowietrznych;
- wykonywanych w kesonach, z atmosferą wytwarzaną ze sprężonego powietrza;
- wymagających użycia materiałów wybuchowych;
- prowadzonych przy montażu i demontażu ciężkich elementów prefabrykowanych.
Dodatkowo, nawet jeżeli nie mamy do czynienia z jednym z powyższych rodzajów robót, plan BIOZ musi zostać przygotowany, jeśli przewidywane roboty budowlane mają trwać dłużej niż 30 dni roboczych i jednocześnie będzie przy nich zatrudnionych co najmniej 20 pracowników lub pracochłonność planowanych robót będzie przekraczać 500 osobodni.
Jak powinien wyglądać plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia?
To, jak powinien wyglądać prawidłowo sporządzony plan BIOZ, znajdziemy w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 roku w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Zgodnie z § 3 rozporządzenia plan BIOZ powinien zawierać:
- stronę tytułową;
- część opisową;
- część rysunkową, sporządzoną na kopii projektu zagospodarowania działki lub terenu, jeżeli jest wymagany zgodnie z przepisami Prawa budowlanego.
Strona tytułowa zawiera:
- nazwę i adres obiektu budowlanego;
- imię i nazwisko lub nazwę inwestora oraz jego adres;
- imię i nazwisko oraz adres kierownika budowy sporządzającego plan bioz, a w przypadku gdy plan bioz sporządzany jest przez inną osobę – również imię i nazwisko oraz adres tej osoby lub nazwę i adres podmiotu sporządzającego plan BIOZ.
Część opisowa powinna zawierać przynajmniej:
- zakres robót dla całego zamierzenia budowlanego oraz kolejność realizacji poszczególnych obiektów;
- wykaz istniejących obiektów budowlanych podlegających adaptacji lub rozbiórce;
- wskazanie elementów zagospodarowania działki lub terenu, które mogą stwarzać zagrożenie bezpieczeństwa i zdrowia ludzi;
- informacje dotyczące przewidywanych zagrożeń występujących podczas realizacji robót budowlanych, określające skalę i rodzaje zagrożeń oraz miejsce i czas ich wystąpienia;
- informację o wydzieleniu i oznakowaniu miejsca prowadzenia robót budowlanych, stosownie do rodzaju zagrożenia;
- informację o sposobie prowadzenia instruktażu pracowników przed przystąpieniem do realizacji robót szczególnie niebezpiecznych, w tym:
określenie zasad postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia,
konieczność stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej, zabezpieczających przed skutkami zagrożeń,
zasady bezpośredniego nadzoru nad pracami szczególnie niebezpiecznymi przez wyznaczone w tym celu osoby;
- określenie sposobu przechowywania i przemieszczania materiałów, wyrobów, substancji oraz preparatów niebezpiecznych na terenie budowy;
- wskazanie środków technicznych i organizacyjnych, zapobiegających niebezpieczeństwom wynikającym z wykonywania robót budowlanych w strefach szczególnego zagrożenia zdrowia lub w ich sąsiedztwie, w tym zapewniających bezpieczną i sprawną komunikację, umożliwiającą szybką ewakuację na wypadek pożaru, awarii i innych zagrożeń;
- wskazanie miejsca przechowywania dokumentacji budowy oraz dokumentów niezbędnych do prawidłowej eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych.
Część rysunkowa zawiera dane umożliwiające łatwe odczytanie części opisowej, a w szczególności:
- czytelną legendę;
- oznaczenie czynników mogących stwarzać zagrożenie;
- rozmieszczenie urządzeń przeciwpożarowych wraz z parametrami poboru mediów, punktami czerpalnymi, zaworami odcinającymi, drogami dojazdowymi;
- rozmieszczenie sprzętu ratunkowego (w tym pływającego, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem robót), niezbędnego przy prowadzeniu robót budowlanych;
- rozmieszczenie i oznaczenie granic obszarów wewnętrznych i zewnętrznych stref ochronnych, wynikających z przepisów odrębnych, takich jak strefy magazynowania i składowania materiałów, wyrobów, substancji oraz preparatów niebezpiecznych, strefy pracy sprzętu zmechanizowanego i pomocniczego;
- rozmieszczenie placów produkcji pomocniczej, takich jak węzły produkcji betonu cementowego i asfaltowego, prefabrykatów;
- przedstawienie rozwiązań układów komunikacyjnych, transportu na potrzeby budowy oraz ogrodzenia terenu;
- lokalizację pomieszczeń higieniczno-sanitarnych.
Odpowiedzialność kierownika budowy a inwestora za plan BIOZ
Nie całkiem czytelna może się okazać próba interpretacji art. 21a ust. 1 Prawa budowlanego, biorąc pod uwagę art. 18 ust. 1 pkt 3 ustawy. Zgodnie z tym ostatnim przepisem do obowiązków inwestora należy opracowanie planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Można by zatem pomyśleć, że kierownik budowy zatrudniany przez inwestora mógłby wymagać od niego, aby ten przygotował mu cały plan BIOZ. W doktrynie przyjmuje się jednak zgodnie, że obowiązek inwestora w tym zakresie kończy się z chwilą doręczenia kierownikowi budowy opracowanego projektu budowlanego.
W praktyce obowiązek z art. 18 Prawa budowlanego sprowadza się do tego, że inwestor ma obowiązek czuwać nad tym, aby projektant sporządził i przekazał kierownikowi budowy informacje niezbędne do sporządzenia planu BIOZ. Odpowiedzialność za sporządzenie, wprowadzenie i egzekwowanie planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia spoczywa już wyłącznie na kierowniku budowy.
