Wypadek przy pracy na home office i jego kwalifikacja

Wykonywanie pracy zdalnej (tzw. home office) często kojarzy się z pracą wykonywaną z domu, a w związku z tym pozbawioną ryzyka wystąpienia jakichkolwiek wypadków przy pracy. Wielu pracowników i pracodawców (przedsiębiorców) nie korzystało nigdy z możliwości świadczenia pracy przez pracownika poza siedzibą czy też oddziałem pracodawcy, tym samym często podkreślają, że praca zdalna nie jest tożsama z tą wykonywaną np. biurze. Jednakże i w przypadku „home office” pracodawca obowiązany jest zapewnić pracownikowi bezpieczne i higieniczne warunki pracy, a co się z tym wiąże – gdyby miał miejsce wypadek przy pracy zastosować odpowiednie procedury. 

Praca zdalna

Praca zdalna to forma wykonywania pracy poza siedzibą pracodawcy, za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Może być wykonywana całkowicie lub częściowo.

Praca zdalna w Polsce została uregulowana w Kodeksie pracy.  Nowe przepisy wprowadziły szereg zmian w stosunku do dotychczasowych, między innymi:

• definicję pracy zdalnej, która została rozszerzona o możliwość jej wykonywania częściowo;
• wymogi dotyczące uzgodnienia pracy zdalnej, które mogą być spełnione w formie pisemnej lub ustnej;
• obowiązki pracodawcy, do których należą między innymi zapewnienie pracownikowi sprzętu i oprogramowania niezbędnych do wykonywania pracy zdalnej, a także pokrycie kosztów związanych z jego użytkowaniem;
• prawa pracownika, do których należą między innymi prawo do zwrotu kosztów związanych z wykonywaniem pracy zdalnej, a także prawo do odmowy wykonywania pracy zdalnej w przypadku, gdy nie spełnia ona jego potrzeb.

Wypadek przy pracy

Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych – dalej jako ustawa wypadkowa – za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
2. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
3. w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Żadna z powyższych okoliczności nie uzależnia zaistnienia wypadku z koniecznością jego powstania w siedzibie pracodawcy. Przepis ogranicza się jedynie do „wykonywania pracy” lub „pozostawania do dyspozycji pracodawcy”.

W świetle art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej dla przypisania zdarzeniu znamion wypadku przy pracy istotne jest obiektywne istnienie związku przyczynowego pomiędzy rodzajem wykonywanej pracy i warunkami, w jakich jest ona świadczona, a gwałtownym pogorszeniem stanu zdrowia poszkodowanego. Dla prawnej kwalifikacji incydentu nie ma natomiast znaczenia, czy wymieniona w przywołanym przepisie przesłanka w postaci przyczyny zewnętrznej stanowi konsekwencję nieprzestrzegania przez którąś ze stron stosunku pracy zasad BHP.

Powyższe stanowisko potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku, I UK 28/06, gdzie wskazano, że „przepis art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.) umożliwia uznanie związku z pracą nie tylko wypadku, który zdarzył się podczas wykonywania przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, ale również takiego, który nastąpił w związku z wykonywaniem tego rodzaju czynności. Związek funkcjonalny z pracą istnieje niezależnie od czasu i miejsca, w którym wypadek nastąpił”.

Jednakże jak wskazuje Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku, III AUa 1792/17: „Uszczerbek na zdrowiu pracownika spowodowany czynnikiem samoistnym może stanowić wypadek przy pracy, jeżeli został wywołany nadmiernym w okolicznościach danego wypadku wysiłkiem lub stresem. Tylko w razie wyjątkowo dużego nawarstwienia się niekorzystnych dla poszkodowanego okoliczności, przekraczających przeciętne normy wrażliwości psychicznej człowieka i wywołujących silne, negatywne emocje, można upatrywać w tych zjawiskach zewnętrznej przyczyny zdarzenia. W związku z tym nie uważa się za wypadek przy pracy nagłego pogorszenia stanu zdrowia wskutek zdenerwowania wywołanego przeniesieniem pracownika do innej pracy nieodpowiadającej jego oczekiwaniom lub innych z natury rzeczy stresujących zdarzeń, jak odwołanie z zajmowanego stanowiska bez podania przyczyny, czy wręczenia pisma o rozwiązaniu umowy o pracę”.

W przypadku zaistnienia jakiegokolwiek zdarzenia, na skutek którego doszło do naruszenia sprawności organizmu pracownika, obowiązkiem pracodawcy zatrudniającego pracowników jest każdorazowe, niezależne od skali zaistniałego zdarzenia, powołanie zespołu powypadkowego celem ustalenia przyczyn i okoliczności powstałego zdarzenia, jak i oceny, czy zdarzenie to można uznać za wypadek przy pracy.

Podstawą prawną powołania zespołu powypadkowego oraz zasady związane z ustalaniem okoliczności zdarzenia stanowi rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.

Okoliczności i przyczyny wypadku ustala powoływany przez pracodawcę zespół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny inspektor pracy.

Jak dalej wskazuje § 7 przedmiotowego rozporządzenia, niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, w szczególności:

1. dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku;
2. jeżeli jest to konieczne, sporządzić szkic lub wykonać fotografię miejsca wypadku;
3. wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala;
4. zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku;
5. zasięgnąć opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku;
6. zebrać inne dowody dotyczące wypadku;
7. dokonać prawnej kwalifikacji wypadku zgodnie z art. 3 ust. 1 i 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwanej dalej „ustawą”;
8. określić środki profilaktyczne oraz wnioski, w szczególności wynikające z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek.

Za wypadek przy pracy nie zostanie uznany np. upadek ze schodów podczas wyjścia pracownika w godzinach pracy do sklepu po zakupy spożywcze, natomiast porażenie prądem, którego pracownik doznał, podłączając do gniazda elektrycznego laptop służący mu do pracy zdalnej – już tak.

Kluczowe jest, czy dana osoba w chwili wypadku realizowała obowiązki służbowe (wynikające ze stosunku pracy) na zlecenie pracodawcy lub w jego interesie.

Wobec tego uznać należy, że miejsce zaistnienia zdarzenia będącego wypadkiem przy pracy ma niewielkie znaczenie – najistotniejsze jest, że zdarzenie jako przyczyna zewnętrzna musi mieć związek z wykonywaną pracą.

Tym samym pracownik w trakcie wykonywania pracy zdalnej również może ulec wypadkowi, który zostanie zakwalifikowany jako wypadek przy pracy.