Wypadek przy pracy - jakie są obowiązki pracodawcy?

Zgodnie z danymi publikowanymi przez Główny Urząd Statystyczny, w 2017 roku liczba osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy wyniosła ogółem 88 330 osób. Wartość ta była o 0,5% większa niż w roku poprzednim. Wskaźnik wypadkowości – liczba poszkodowanych na 1000 osób pracujących – zmalał z 7,07 w 2016 roku do 6,84 w 2017 roku. Nawet w najlepiej wyposażonym i zabezpieczonym przedsiębiorstwie może zdarzyć się wypadek, w wyniku którego pracownik zostanie poszkodowany. Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy, kiedy wydarzy się wypadek przy pracy?

Czym jest wypadek przy pracy?

Nie każde przykre zdarzenie w miejscu pracy będzie zakwalifikowane jako wypadek przy pracy. Musi on spełniać trzy podstawowe warunki: być zdarzeniem nagłym, spowodowanym przyczyną zewnętrzną i powodować uraz lub śmierć pracownika. Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych zawiera wyczerpującą definicję wypadku przy pracy.

Śmierć pracownika nie musi nastąpić na miejscu – śmiertelnym wypadkiem przy pracy będzie również zdarzenie, w wyniku którego pracownik poniósł śmierć w okresie 6 miesięcy liczonych od dnia wypadku. Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych definiuje również zbiorowy wypadek przy pracy (co najmniej dwie osoby poszkodowane w wyniku tego samego zdarzenia) oraz ciężki wypadek przy pracy. Za ciężki wypadek przy pracy uważa się zdarzenie, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała (utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała) albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

Czynnik zewnętrzny a czynnik wewnętrzny – czym się różnią?

Niezwykle często najbardziej problematycznym elementem zdarzenia jest dokładne ustalenie, co spowodowało wypadek przy pracy. Sprawa jest prosta, gdy czynnikiem wywołującym nieszczęśliwy wypadek były np. narzędzie pracy, maszyna, siły przyrody. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 1999 roku (sygn. II UKN 87/99) zewnętrzną przyczyną sprawczą wypadku przy pracy może być każdy czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego, zdolny - w istniejących warunkach - wywołać szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym.

Co dzieje się jednak w przypadku, gdy czynnikiem bezpośrednio przyczyniającym się do powstania wypadku przy pracy jest czynnik tkwiący w organizmie pracownika? Choroba pracownika bez wątpienia musi zostać zakwalifikowana jako przyczyna wewnętrzna – zdawałoby się, iż wystąpienie czynnika takiego rodzaju w zasadzie dyskwalifikuje wypadek jako wypadek przy pracy. W ocenie Sądu Najwyższego jednakże każdy przypadek winien być rozważany indywidualnie, również w kontekście indywidualnych predyspozycji pracownika, który uległ wypadkowi: w tym znaczeniu przyczyną zewnętrzną może być nie tylko narzędzie pracy, maszyna, siły przyrody, ale także praca i czynności samego poszkodowanego (np. potknięcie się, niefortunny odruch). Taką przyczyną jest również nadmierny wysiłek pracownika, za który u człowieka dotkniętego schorzeniem samoistnym może być uważana praca wykonywana jako codzienne zadanie w normalnych warunkach, gdyż nadmierność wysiłku pracownika powinna być oceniana przy uwzględnieniu jego indywidualnych właściwości – aktualnego stanu zdrowia, sprawności ustroju (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 roku, wydany w sprawie o sygn. I UK 181/10 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1977 roku, wydany w sprawie o sygn. III PZP 15/76).

Co w przypadku zawału serca?

Zawał serca jest zdarzeniem, który przez wiele lat wywoływał stosunkowo najwięcej kontrowersji w kontekście wypadków przy pracy. Zawał serca jest rezultatem choroby niedokrwiennej serca, w efekcie której dochodzi do martwicy mięśnia sercowego. Czynnikami ryzyka dla tego schorzenia są nie tylko otyłość, brak aktywności fizycznej czy palenie tytoniu, ale również przewlekły stres. Z uwagi na te okoliczności trudno jednoznacznie stwierdzić, czy zawał serca będzie stanowił wypadek przy pracy. Orzecznictwo sądów nie jest jednolite i wiele zależy od okoliczności, które doprowadziły do tego zdarzenia. Analiza orzecznictwa sądów pracy pozwala na stwierdzenie, iż zawał mięśnia sercowego może zostać uznany za wypadek przy pracy, jeśli skutek w postaci zawału jest choćby pośrednio związany z wykonywaną przez pracownika pracą i jest podyktowany:

• szczególnie stresującym przeżyciem (np. silny konflikt z pracodawcą lub innymi pracownikami);

• nadmiernym wysiłkiem (np. wyjątkowe przeciążenie pracownika).

Podsumowując te rozważania, należy wskazać, iż jeśli pracownik zatrudniony przez przedsiębiorcę dozna zawału serca w związku z wykonywaną pracą, zdarzenie to może zostać zakwalifikowane jako wypadek przy pracy, w zależności od okoliczności towarzyszących temu zdarzeniu.

Wypadek przy pracy – pierwsza pomoc i inne obowiązki pracodawcy

Z tytułu doznanego wypadku przy pracy poszkodowanemu pracownikowi lub jego rodzinie przysługują świadczenia wskazane w ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Rozmiar świadczenia będzie podyktowany przepisami ustawy, okolicznościami wypadku i rozmiarem doznanego przez pracownika uszczerbku na zdrowiu.

Każdy pracownik ma obowiązek zawiadomić pracodawcę, jeśli dozna wypadku przy pracy lub zauważy wypadek, jakiemu uległ inny pracownik. Procedurę postępowania powypadkowego reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 roku w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Z dokumentem ten winien zapoznać się każdy pracodawca.

W razie wystąpienia wypadku w miejscu pracy, na pracodawcy ciąży szereg obowiązków. Niezwłocznie po uzyskaniu informacji o zdarzeniu pracodawca winien:

• zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobie poszkodowanej;

• zabezpieczyć miejsce wypadku;

• podjąć wszelkie niezbędne działania w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożenia;

• w przypadku wypadku ciężkiego lub śmiertelnego – zawiadomić prokuratora oraz okręgowego inspektora pracy.

Ponadto pracodawca musi również:

• powołać zespół powypadkowy, który ustali okoliczności i przyczyny wypadku;

• zastosować środki zapobiegające podobnym wypadkom w przyszłości;

• ponieść koszty związane z ustaleniem przyczyn i okoliczności wypadku przy pracy;

• prowadzić rejestr wypadków przy pracy;

• przechowywać przez 10 lat dokumentację powypadkową, w tym protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku.

Zaniechanie spełnienia tych obowiązków może skutkować odpowiedzialnością karną pracodawcy, stąd tak istotne jest dopełnienie wszystkich wymagań, jakie przepisy Kodeksu pracy nakładają na pracodawcę.