Wykonywanie każdego zawodu związane jest z ponoszeniem większej lub mniejszej odpowiedzialności, najczęściej względem klientów, współpracowników oraz kontrahentów. W przypadku nauczycieli jest to dużo bardziej widoczne, ponieważ muszą dbać o bezpieczeństwo swoich uczniów. Jak kształtuje się więc odpowiedzialność dyscyplinarna nauczycieli?
Karta nauczyciela
Podstawowym aktem prawnym regulującym prawa i obowiązki każdego nauczyciela w Polsce jest Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 roku – Karta nauczyciela. To tam znajdziemy zasady odnoszące się m.in. do awansu zawodowego nauczycieli oraz kwestii ponoszenia przez nich odpowiedzialności zawodowej.
Karta nauczyciela jest podstawową ustawą, pod którą podlegają pedagodzy, jednak niejedyną. Kolejnym aktem prawnym jest oczywiście Kodeks pracy, jednak tylko w tym zakresie, w jakim określona sprawa nie została uregulowana w Karcie nauczyciela. Innymi słowy, KN ma pierwszeństwo stosowania przed Kodeksem pracy ze względu na swój szczególny charakter. W praktyce oznacza to, że pracodawca zatrudniający nauczyciela w pierwszej kolejności musi sięgać do tego pierwszego aktu prawnego, jeśli jego podwładny sprawia trudności i trzeba zastosować względem niego środki o charakterze represyjno-upominawczym.
Osoby posiadające w danym momencie jedynie status nauczyciela akademickiego nigdy nie podlegały zapisom ustawy z 1982 r. – Karta Nauczyciela. Jej przepisy dotyczą tylko nauczycieli działających w „systemie oświaty”.
Odpowiedzialność dyscyplinarna
Przepisy prawa pracy przewidują aż 4 rodzaje odpowiedzialności pracowniczej:
-
materialną,
-
karną,
-
porządkową,
-
dyscyplinarną.
Każda z powyższych powinna być traktowana oddzielnie – możemy jednak mówić niekiedy o jednoczesnym ponoszeniu odpowiedzialności różnych kategorii, np. pracownik dopuścił się ciężkiego naruszenia swoich podstawowych obowiązków poprzez popełnienia przestępstwa zniszczenia mienia i wówczas poniesie odpowiedzialność materialną, karną i dyscyplinarną.
Odpowiedzialności dyscyplinarnej nie powinniśmy mylić z porządkową. W rzeczywistości ta pierwsza jest szczególnego rodzaju odpowiedzialnością pojawiającą się w rzadkich i dosyć poważnych sytuacjach, takich jak np. popełnienie przestępstwa przez pracownika. Odpowiedzialność ta wiąże się bezpośrednio z istotnym naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych.
Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczyciela - kiedy?
Zgodnie z treścią art. 75 Karty nauczyciela nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub swoim podstawowym obowiązkom. Art. 6 wskazuje, że nauczyciel obowiązany jest:
-
rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;
-
wspierać każdego ucznia w jego rozwoju;
-
dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego;
-
doskonalić się zawodowo zgodnie z potrzebami szkoły;
-
kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;
-
dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.
Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczyciela nie może być jednak utożsamiana z karami porządkowymi wymierzanymi na podstawie art. 108 kp – przepis ten reguluje odpowiedzialność zatrudnionego za nieprzestrzeganie przez niego podstawowych obowiązków pracowniczych.
Za uchybienia przeciwko porządkowi pracy, w rozumieniu art. 108 kp, wymierza się nauczycielom kary porządkowe zgodnie z Kodeksem pracy – będą to kara upomnienia oraz nagany. Kar tych nie wymierza się jednak za popełnienie czynu naruszającego prawa i dobro dziecka. O podejrzeniu popełnienia przez nauczyciela czynu naruszającego prawa i dobro dziecka dyrektor szkoły, a w przypadku podejrzenia popełnienia takiego czynu przez dyrektora szkoły – organ prowadzący szkołę, zawiadamia rzecznika dyscyplinarnego nie później niż w terminie 14 dni od dnia powzięcia wiadomości o podejrzeniu popełnienia takiego czynu, chyba że okoliczności bezspornie wskazują, że nie doszło do jego popełnienia.
Karta Nauczyciela nie zawiera definicji legalnej pojęcia zachowań uchybiających godności zawodu i pod ogólne sformułowanie „uchybienia godności zawodu nauczyciela” można podciągnąć wiele stanów faktycznych. Trzeba przy tym pamiętać, że uchybienia godności zawodu nauczyciela to zachowania przynoszące ujmę randze tego zawodu i funkcji pełnionej w społeczeństwie. Uchybienie godności zawodu nauczyciela to zatem naruszenie obowiązku godnego zachowania. Pojęcie to wiąże się z wzorcem postępowania nauczyciela, wynikającym z przepisów prawa, norm etyki zawodowej i innych norm moralnych.
Z godnością zawodu nauczyciela wiąże się ustalony standard postępowania nauczyciela, który stanowić powinien wzór dla innych i którego efektem powinno być wzbudzanie szacunku. Pamiętać jednak trzeba, że rodzące odpowiedzialność dyscyplinarną zachowania lub zaniechania muszą być bezprawne, czyli niezgodne z wzorcem prawidłowego zachowania się w określonej sytuacji oraz zawinione.
Orzekając o odpowiedzialności dyscyplinarnej i wymierzając kary wymienione w art. 76 Karty Nauczyciela, komisje dyscyplinarne i sądy muszą zatem zbadać określony stan faktyczny i ocenić go z punktu widzenia wyżej wskazanych materialnoprawnych przesłanek odpowiedzialności dyscyplinarnej.
Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczyciela - kary
Katalog kar dyscyplinarnych nauczycieli jest szerszy niż katalog typowych kar porządkowych, które mogą być zastosowane względem innego pracownika (podlegającego bezpośrednio pod przepisy samego Kodeksu pracy). Zgodnie z treścią art. 76 Karty nauczyciela karami dyscyplinarnymi dla nauczycieli są:
-
nagana z ostrzeżeniem,
-
zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczyciela w okresie 3 lat od ukarania,
-
wydalenie z zawodu nauczyciela.
Kary dyscyplinarne wymierza komisja dyscyplinarna. Pamiętajmy przy tym, że wymierzenie kary dyscyplinarnej pod postacią wydalenia z zawodu jest równoznaczne z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczyciela. Rozwiązanie stosunku pracy po popełnieniu czynu stanowiącego podstawę odpowiedzialności dyscyplinarnej nie stanowi przeszkody do wszczęcia i prowadzenia postępowania dyscyplinarnego oraz wymierzenia kary dyscyplinarnej. Odpis prawomocnego orzeczenia o ukaraniu nią wraz z uzasadnieniem włącza się do akt osobowych nauczyciela.
Zastosowanie konkretnej kary dyscyplinarnej uzależnione jest od rodzaju popełnionego przewinienia, okoliczności danej sprawy, a także zachowania samego nauczyciela. Nie bez znaczenia pozostaje także to, czy pedagog wcześniej dopuszczał się podobnych czynów lub czy były wymierzane wobec niego kary porządkowe.
Na właściwy wymiar kary istotny wpływ powinno mieć nie tylko samo zdarzenie (zdarzenia), ale także sposób zachowania sprawcy tak przed popełnieniem deliktu jak i po jego popełnieniu, w tym także w trakcie postępowania.
Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczyciela - podsumowanie
Odpowiedzialność dyscyplinarna pedagoga regulowana jest przepisami Karty nauczyciela. Nie można mylić jej z odpowiedzialnością porządkową, która podlega pod regulację Kodeksu pracy. O odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczyciela mówimy wtedy, gdy uchybił on godności wykonywanego przez siebie zawodu lub naruszył swoje podstawowe obowiązki pracownicze. Karta nauczyciela wyróżnia 4 rodzaje kar dyscyplinarnych, wliczając w to także wydalenie z zawodu.
