Spółka partnerska przeznaczona została dla osób wykonujących wolny zawód. Prowadzenie wolnego zawodu jest obarczone wysokim ryzykiem odpowiedzialności za tzw. błąd w sztuce. Chodzi tu nie tylko o odpowiedzialność majątkową, ale również tę dyscyplinarną oraz karną. Niekiedy błąd popełniony w trakcie wykonywania zawodu może skutkować zakazem jego dalszego wykonywania. O ile niemożliwe byłoby wyłączenie odpowiedzialności osobistej w ramach prowadzonej spółki, to już odpowiedzialność majątkową jak najbardziej. Wskazuje się, że spółka partnerska powstała właśnie w celu ograniczenia tego ryzyka. W jej ramach bowiem funkcjonuje odpowiedzialność indywidualna. Na czym dokładnie polega odpowiedzialność indywidualna w spółce partnerskiej? O tym poniżej.
Spółka partnerska - charakterystyka
Spółką partnerską jest spółka osobowa, w której skład wchodzić mogą wyłącznie osoby fizyczne uprawnione do wykonywania wolnych zawodów. Osoby te zwane są partnerami. Spółka może być zawiązana w celu wykonywania więcej niż jednego wolnego zawodu, o ile tylko odrębne przepisy nie stanowią inaczej. Kodeks spółek handlowych pozwala dodatkowo na ustalenie przez wspólników bardziej rygorystycznych wymogów wejścia do spółki niż te przewidziane w ustawie. Partnerami w spółce mogą być m.in. adwokaci, aptekarze, architekci, brokerzy ubezpieczeniowi, doradcy podatkowi, maklerzy, księgowi, lekarze, weterynarze czy notariusze. Co do zasady powyższe zawody wykonywane są w formie jednoosobowych działalności gospodarczych i wymagają obligatoryjnego zawiązania umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej. Jeżeli jednak co najmniej 2 osoby wykonujące wolny zawód chciałyby poprowadzić wspólnie firmę, wtedy idealnym wyjściem jest właśnie spółka partnerska. Nie dość, że wszelkie koszty potrzebne do prowadzenia przedsiębiorstwa rozkładają się na wszystkich wspólników, to dodatkowo odpowiedzialność indywidualna w spółce sprawia, że każdy partner odpowiada za swoje osobiste błędy.
Spółka jawna a spółka partnerska
Nie jest tak, że wolny zawód można wykonywać wyłącznie w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej – w której przedsiębiorca odpowiada całym swoim majątkiem, lub w spółce partnerskiej – w której występuje odpowiedzialność indywidualna. Nie ma żadnych formalnych przeszkód, aby wolny zawód był prowadzony w podstawowej spółce jawnej. Jednakże w takim wypadku za błąd w sztuce popełniony przez któregokolwiek wspólnika, wszyscy członkowie spółki odpowiadaliby subsydiarnie razem ze spółką i solidarnie między sobą. Inaczej jest w spółce partnerskiej. Można zatem uznać, że ten rodzaj spółki powstał właśnie po to, aby ograniczyć ryzyko związane ze wspólnym wykonywaniem wolnego zawodu w spółce prawa handlowego.
Odpowiedzialność w spółce partnerskiej
To, co odróżnia spółkę partnerską od pozostałych spółek osobowych to istniejące w jej ramach dwa reżimy odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki. Co do zasady partnerzy odpowiadają za zobowiązania spółki tak jak wspólnicy spółki jawnej. Natomiast w przypadku czynności wykonywanych w ramach wolnego zawodu powstaje odpowiedzialność indywidualna. Odpowiedzialność w spółce została szczegółowo uregulowana w art. 95 § 1 ksh. Zgodnie z tym przepisem partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę bądź innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki. Jednakże § 2 tego przepisu przyzwala, aby umowa spółki zawierała zapis, zgodnie z którym 1 albo większa liczba partnerów zostali zobowiązani do ponoszenia odpowiedzialności tak jak wspólnicy spółki jawnej (bez ograniczeń).
Powyższy przepis prawa handlowego ogranicza jedynie podmiotowo odpowiedzialność partnerów za zobowiązania pozostałych wspólników. Nie wyłącza jej jednak, jeżeli chodzi o zobowiązania samej spółki, np. te wynikające z inwestycji prowadzonych przez spółkę. W zakresie zobowiązań niezwiązanych z wykonywaniem wolnego zawodu znajdą zastosowanie ogólne reguły przyjęte w spółce jawnej. Aby zatem doszło do powstania odpowiedzialności indywidualnej, musimy mieć do czynienia ze:
- zobowiązaniem spółki związanym z wykonywaniem wolnego zawodu oraz popełnieniem „błędu w sztuce” przez partnera, albo
- zobowiązaniem będącym następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę, które podlegały kierownictwu określonego partnera.
Czynności należące do wykonywania wolnego zawodu
Co do zasady przyjmuje się, że czynnościami należącymi do wykonywania wolnego zawodu są wszystkie te działania, które mają na celu świadczenie usług objętych zakresem czynności zawodowych partnerów. Czynności te zatem ustala się na podstawie przedmiotu działalności spółki, przepisów prawa zawodowego oraz kwalifikacji koniecznych do wykonywania wolnego zawodu. Odpowiedzialność indywidualna jest następstwem działań lub zaniechań partnera wykonującego w chwili powstania stosunku obligacyjnego wolny zawód i stanowi wyraz niedochowania przez niego wymaganego profesjonalizmu. Stąd też taka odpowiedzialność nie będzie miała miejsca np. w sytuacji, gdy 1 ze wspólników spowodował wypadek drogowy, poruszając się pojazdem należącym do spółki. Z uwagi na brak powiązania między powstaniem szkody a świadczeniem profesjonalnych usług przez partnera, odpowiedzialna za naprawę pojazdu, którym poruszał się partner, będzie spółka (nie sam partner).
Za zobowiązania związane z wykonywaniem wolnego zawodu uznać należy również zobowiązania z tytułu czynów niedozwolonych popełnionych w sferze działalności zawodowej partnerów. Dotyczy to zarówno szkód wyrządzonych klientom spółki, jak i osobom trzecim. Do omawianych czynów niedozwolonych zalicza się także delikty popełnione „przy okazji” wykonywania wolnego zawodu. Za przykład takiego deliktu można uznać dokonanie kradzieży na szkodę klienta przez partnera spółki w czasie prowadzonego spotkania na terenie siedziby spółki.
W przypadku gdy dana sprawa była prowadzona przez kilku partnerów, odpowiedzialność za wynikłe stąd zobowiązania spółki ponoszą wszyscy partnerzy prowadzący tę sprawę. Z kolei w sytuacji, gdy spółka przyjęła zlecenie, lecz nie przydzieliła jego wykonania do żadnego z parterów i żaden z nich go nie wykonał, nie powstaje odpowiedzialność indywidualna. Wówczas odpowiedzialność za powstanie szkody będzie obciążała spółkę, nie konkretnego partnera.
Powstanie odpowiedzialności indywidualnej związane jest nierozerwalnie z tzw. błędem w sztuce. Ustawodawca nie posługuje się tym sformułowaniem, zostało ono stworzone przez doktrynę. Chcąc je zdefiniować, można wskazać, że błędem w sztuce jest postępowanie sprzecznie z powszechnie uznanymi zasadami wiedzy oraz etyki danego zawodu. Jest to zaniedbanie, które powstało podczas wykonywania danej czynności, w wyniku niedbalstwa lub ignorancji osoby, od której wymagany jest właściwy profesjonalizm.
Czynności osób zatrudnionych
Odpowiedzialność pozostałych partnerów wyłączona zostaje nie tylko w przypadku czynności podejmowanych przez partnera w ramach wykonywania przez niego wolnego zawodu, ale także w przypadku powstania zobowiązań będących następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę, które przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki podlegały temu partnerowi.
W omawianym wypadku nie będzie miało znaczenia, że dany pracownik jest zatrudniony przez spółkę lub że w procesie jego rekrutacji brali udział określeni partnerzy. Odpowiedzialność za działanie takiego pracownika ponosić będzie jedynie ten partner, któremu ta osoba podlegała przy wykonywaniu danej czynności. Ważne jest tutaj, abyśmy mieli do czynienia z faktycznym kierownictwem, tj. takim, które polega na realnym kierowaniu przez partnera pracą danej osoby. Kierownictwo takie może dotyczyć również osób mających uprawnienie do wykonywania wolnego zawodu, np. kierownictwo partnera kancelarii adwokackiej nad zatrudnionym w niej adwokatem niebędącym wspólnikiem spółki.
W art. 95 ksh nie chodzi wyłącznie o pracownika w rozumieniu Kodeksu pracy. Może być to każdy inny stosunek prawny jak umowa zlecenie, umowa o dzieło, B2B.
Rozszerzenie odpowiedzialności partnerów
W art. 95 § 2 ksh ustawodawca przewidział możliwość rozszerzenia odpowiedzialności partnera. Umowa spółki może przewidywać, że jeden albo większa liczba partnerów godzą się na ponoszenie odpowiedzialności tak jak wspólnik spółki jawnej. Przepis wskazuje tutaj na odpowiedzialność „taką jak wspólnik spółki jawnej”, co oznacza, że będzie to odpowiedzialność nieograniczona. Niedopuszczalne są zatem jakiekolwiek warianty pośrednie.
Rozszerzenie odpowiedzialności indywidualnej musi być wpisane do umowy spółki. Zapis ten może znajdować się w pierwotnej umowie lub może zostać dodany w trakcie trwania spółki. Co istotne, aby przedmiotowa klauzula mogła znaleźć się w umowie, zgodę musi wyrazić sam zainteresowany (tj. partner, na którego rozszerzono odpowiedzialność). Nie jest przy tym dopuszczalne rozszerzenie odpowiedzialności na wszystkich partnerów. Przepis mówi o 1 albo większej liczbie partnerów, nie zaś o wszystkich. Ponadto rozszerzenie odpowiedzialności na wszystkich partnerów należałoby uznać za naruszenie natury spółki partnerskiej – nieograniczona odpowiedzialność wszystkich wspólników w praktyce zamieniałaby ją w spółkę jawną.
Odpowiedzialność indywidualna w spółce partnerskiej – podsumowanie
Podstawowym celem spółki partnerskiej jest prowadzenie działalności gospodarczej przez wspólników wykonujących wolny zawód. Prowadzenie tego rodzaju działalności wymaga wysokiego profesjonalizmu i biegłości w dziedzinie nauki, w której wykonuje się wolny zawód. Z tego względu każdy błąd, nawet ten najmniejszy, może prowadzić do powstania dużych szkód w majątku klienta. Mając to na uwadze, ustawodawca uregulował tzw. odpowiedzialność indywidualną partnerów spółki partnerskiej, aby ograniczyć ryzyko w działalności w przypadku gdy inny parter spółki wykaże się brakiem profesjonalizmu, niedbalstwem lub ignorancją w procesie świadczenia usług związanych z wykonywaniem wolnego zawodu. Oprócz tego partner nie ponosi odpowiedzialności również za zobowiązania będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki.
