Odszkodowanie za wadliwe decyzje podatkowe? Oto co musisz wiedzieć!

Działania organów państwowych i samorządowych nie zawsze odpowiadają prawu. Dlatego też w przypadku uznania przez stronę postępowania administracyjnego, w tym postępowania podatkowego, że dana decyzja narusza Konstytucję, ratyfikowaną umowę międzynarodową czy ustawę, przysługują jej określone uprawnienia nie tylko do wzruszenia tej decyzji, ale również do dochodzenia odszkodowania od Skarbu Państwa. Na czym polega odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa? Jak uzyskać odszkodowanie za wadliwe decyzje podatkowe? Odpowiedź poniżej.

Zasada odpowiedzialności Skarbu Państwa wynikająca z Kodeksu cywilnego i Ordynacji podatkowej

Zgodnie z art. 77 § 1 Konstytucji każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.

Ucieleśnieniem tej konstytucyjnej zasady jest regulacja zawarta w kc. Zgodnie z art. 417¹ § 2 kc, jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

Niezgodność z prawem orzeczenia rodząca odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa musi mieć charakter kwalifikowany, elementarny i oczywisty. Orzeczenie niezgodne z prawem to orzeczenie niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami albo wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej analizy prawnej. Tylko w takim przypadku orzeczeniu sądu można przypisać cechy bezprawności. Istotą władzy sądowniczej jest orzekanie w warunkach niezawisłości, w sposób bezstronny, zależny nie tylko od obowiązujących ustaw, ale także od wewnętrznego przekonania sędziego oraz jego swobody w ocenie praw i faktów stanowiących przedmiot sporu. Jak wspomniano, treść orzeczenia zależy również od wyników wykładni, które mogą być różne w zależności od jej przedmiotu i przyjętych metod. W związku z tym może istnieć wiele możliwych interpretacji, a sam fakt wykładni z natury rzeczy cechuje subiektywizm.

Niezgodność z prawem rodząca odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa może wynikać zarówno z naruszenia prawa materialnego, jak i przepisów postępowania, z tym zastrzeżeniem, że nie mogą być to zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. W obu przypadkach naruszenie musi mieć charakter elementarny, oczywisty, rażący, kwalifikowany i krzywdzący stronę postępowania.

Zobacz też:

Jak wskazuje Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 13 kwietnia 2022 roku (I ACa 54/22):

„Artykuł 417¹ k.c. stanowi lex specialis względem art. 417 k.c., reguluje szczególne przypadki wyrządzenia szkody przy wykonywaniu władzy publicznej, a mianowicie szkody wynikłej z wydania aktu normatywnego, prawomocnego orzeczenia albo ostatecznej decyzji oraz szkody wyrządzonej przez zaniechanie wydania tych aktów, orzeczeń albo decyzji. Wymóg uzyskania określonego w przepisach szczególnych prejudykatu, a więc orzeczenia przesądzającego o niezgodności z prawem danego zachowania władzy publicznej polega na tym, że niedopuszczalne jest przed jego wydaniem zasądzenie odszkodowania za szkodę spowodowaną deliktem władzy publicznej. Proces odszkodowawczy nie może bowiem stać się polem, na którym przeprowadza się badanie legalności aktów normatywnych, prawomocnych orzeczeń i ostatecznych decyzji. Poczucie pewności prawa zostałoby zachwiane, gdyby proces taki mógł służyć jako surogat kolejnej instancji weryfikującej prawomocne akty stosowania prawa albo gdyby mógł być instrumentem sprawdzającym legalność stanowionych norm”.

Podatnikowi należy się odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wadliwe działanie organu państwowego. Jednakże nie oznacza to, że naprawa wyrządzonej szkody powinna nastąpić w postępowaniu podatkowym, którego przedmiotem jest powstające z mocy prawa zobowiązanie podatkowe.

Nasuwa się pytanie, dlaczego odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa i samo odszkodowanie musi być dochodzone w procesie cywilnym, skoro postępowanie podatkowe wchodzi w skład postępowania administracyjnego. Odpowiedź znajduje się w art. 260 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym do odpowiedzialności odszkodowawczej stosuje się przepisy prawa cywilnego.

Celem ustalenia odpowiedzialności odszkodowawczej podatnik – adresat decyzji podatkowej będzie musiał wykazać:

stwierdzenie bezprawności decyzji administracyjnej/decyzji podatkowej,
szkodę powstałą na skutek wydania decyzji administracyjnej,
związek przyczynowo-skutkowy między wydaniem bezprawnej decyzji administracyjnej a powstałą szkodą.

W sprawie przeciwko Skarbowi Państwa o odszkodowanie wadliwość decyzji administracyjnej nie zwalnia poszkodowanego z obowiązku wykazania szkody oraz normalnego związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy wydaniem tej decyzji a szkodą.

Odszkodowanie za wadliwe decyzje podatkowe

W pierwszej kolejności należy we właściwym trybie ustalić, czy ostateczna decyzja podatkowa została wydana z naruszeniem przepisów prawa.

Zgodnie z art. 247 § 1 Ordynacji podatkowej organ podatkowy stwierdza nieważność decyzji ostatecznej, która:

została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości;
została wydana bez podstawy prawnej;
została wydana z rażącym naruszeniem prawa;
dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną;
została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie;
była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały;
zawiera wadę powodującą jej nieważność na mocy wyraźnie wskazanego przepisu prawa;
w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą.

Jak wskazuje Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku z wyroku z 30 marca 2023 roku (I SA/Go 2/23):

„Możliwość stwierdzenia nieważności decyzji jest wyjątkiem od reguły poszanowania trwałości ostatecznej decyzji administracyjnej, która rozstrzyga o prawach strony. Regułę trwałości decyzji uzasadniają wspomniane wyżej konstytucyjne zasady pewności prawa i zaufania obywatela do państwa. Wyeliminowanie decyzji z obrotu prawnego może nastąpić w konkretnych sytuacjach przewidzianych w ustawach, w tym m.in. w art. 247 § 1 pkt 3 Ordynacji podatkowej, tj. w sytuacji jej wydania z rażącym naruszeniem prawa. Uzasadnieniem konstrukcji prawnych, których celem jest wyeliminowanie z obrotu wadliwej decyzji, jest wyrażona w art. 7 Konstytucji zasada praworządności (legalizmu). Rezultatem zastosowania takich konstrukcji jest przywrócenie stanu zgodnego z prawem, a co najmniej eliminacja stanu niezgodnego z prawem. Odstępstwa od zasady trwałości decyzji ostatecznej (do których trzeba zaliczyć możliwość stwierdzenia nieważności decyzji) nie powinny naruszać wynikających z art. 2 Konstytucji zasad bezpieczeństwa prawnego oraz ochrony zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez nie prawa”.

Na tle art. 417¹ kc szkoda powinna być wyrządzona przez funkcjonariusza publicznego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, a zachowanie funkcjonariusza musi nosić znamiona winy. Ponadto odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę powstałą na skutek wydania decyzji, w tym decyzji podatkowej, a zatem takich czynności, które najczęściej należą do działalności organów państwowych, oparta została na dodatkowych przesłankach w postaci szczególnego trybu stwierdzania winy funkcjonariusza w postępowaniu karnym, dyscyplinarnym lub na skutek uznania winy przez organ przełożony nad sprawcą szkody. Przy czym poszkodowany na ogół nie ma wpływu na wszczęcie i tok powyższych postępowań ani na to, czy przełożony uzna szkodę.

Innymi słowy, podatnik musi wykazać, że na skutek decyzji organu podatkowego, która została wyeliminowana z obrotu prawnego jako wadliwa, poniósł określoną szkodę majątkową.

Kolejnym etapem jest ustalenie związku przyczynowo-skutkowego między wydaniem wadliwej decyzji podatkowej a szkodą, jaką poniósł podatnik – adresat decyzji podatkowej.

Jeżeli spełnione zostaną łącznie 3 elementy, tj.:

stwierdzenie bezprawności decyzji administracyjnej/decyzji podatkowej,
szkoda powstała na skutek wydania decyzji administracyjnej,
związek przyczynowo-skutkowy między wydaniem bezprawnej decyzji administracyjnej a powstałą szkodą

– to sąd w procesie cywilnym, badając całokształt okoliczności sprawy, powinien zasądzić na rzecz podatnika odpowiednią kwotę tytułem odszkodowania.

Polecamy:

Struktura faktury elektronicznej - zmiany od 1 września 2023 roku