Ostateczna decyzja wydana przez organ administracji publicznej w określonych przypadkach może zostać unieważniona. W niektórych przypadkach organ może stwierdzić również nieważność postanowienia. W jakich przypadkach i w jakim terminie możliwe jest złożenie wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji? Co w tym zakresie mówi aktualne orzecznictwo? Dowiesz się z poniższego artykułu!
Podstawy stwierdzenia nieważności decyzji
Organ administracji publicznej stwierdza nieważność decyzji, która:
- wydana została z naruszeniem przepisów o właściwości;
- wydana została bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa;
- dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną albo sprawy, którą załatwiono milcząco;
- została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie;
- była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały;
- w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą;
- zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa.
Stwierdzenie nieważności decyzji - procedura
Właściwy do stwierdzenia nieważności decyzji jest organ wyższego stopnia, a gdy decyzja wydana została przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze – ten organ.
Rozstrzygnięcie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji następuje w drodze decyzji. Przepisów o milczącym załatwieniu sprawy się nie stosuje.
Jeżeli nie można stwierdzić nieważności decyzji na skutek upływu czasu, organ administracji publicznej ograniczy się do stwierdzenia wydania zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa oraz wskazania okoliczności, z powodu których nie stwierdził jej nieważności.
Jeśli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło 30 lat, nie wszczyna się postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji.
Organ administracji publicznej właściwy w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji wstrzyma z urzędu lub na żądanie strony wykonanie decyzji, jeżeli zachodzi prawdopodobieństwo, że jest ona dotknięta jedną z wad uzasadniających stwierdzenie nieważności decyzji. Na postanowienie o wstrzymaniu wykonania decyzji służy stronie zażalenie.
Przesłanki stwierdzenia nieważności a orzecznictwo
Jedną z najbardziej problematycznych i szeroko omawianych w orzecznictwie przesłanek stwierdzenia nieważności decyzji jest rażące naruszenie prawa. Czym w praktyce ma się charakteryzować naruszenie, by można było mówić, że jest rażące? Aby odpowiedzieć na to pytanie, warto sięgnąć do orzecznictwa sądów administracyjnych, zgodnie z którym:
- „Rażące naruszenie prawa zachodzi, gdy treść decyzji pozostaje w oczywistej sprzeczności z przepisami prawa stanowiącymi jej podstawę i gdy charakter tego naruszenia w świetle całokształtu okoliczności sprawy powoduje, że owa decyzja nie może być akceptowana jako akt wydany przez organ praworządnego państwa. Przesłanka rażącego naruszenia prawa może dotyczyć zarówno przepisów materialnych, procesowych, jak i kompetencyjnych” – wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Poznaniu z 19 stycznia 2022 roku (II SA/Po 715/21);
- „Rażące naruszenie prawa […] to naruszenie tzw. kwalifikowane, o szczególnie dużym ciężarze gatunkowym, oczywiste, czyli takie, które stanowi zaprzeczenie stanu prawnego istotnego z punktu widzenia danego rozstrzygnięcia. Cechą rażącego naruszenia prawa jest to, że treść decyzji pozostaje w wyraźnej sprzeczności z treścią przepisu przez ich proste zestawienie ze sobą. Chodzi o stan prawny niewątpliwy co do jego obowiązywania i interpretacji, niepozwalający i nierodzący rozbieżności w wykładni i chodzi o przekroczenie prawa w sposób jasny i niedwuznaczny, a nie o błędy w wykładni prawa, przy czym charakter tego naruszenia powoduje, iż taka decyzja nie może być akceptowana jako wydana przez organ praworządnego państwa. […] W sytuacji, gdy dany przepis może być w różny sposób interpretowany, nie można mówić, że ma treść niebudzącą żadnych wątpliwości” – wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 26 listopada 2021 roku (II GSK 1847/21).
Przesłanką stwierdzenia nieważności jest także wydanie decyzji w sprawie, która została już prawomocnie rozstrzygnięta. W tym kontekście w orzecznictwie wskazuje się, że: „[...]warunkiem stwierdzenia nieważności […] jest ustalenie, że w tej samej sprawie kolejno po sobie wydane zostały dwie decyzje, z których ta pierwsza jest ostateczna. Ponadto res iudicata następuje w przypadku stwierdzenia, że istnieje tożsamość sprawy rozstrzygniętej kolejno po sobie dwiema decyzjami, z których pierwsza jest ostateczna. Tożsamość ta będzie istniała, gdy występują te same podmioty w sprawie, dotyczy ona tego samego przedmiotu i tego samego stanu prawnego w niezmienionym stanie faktycznym tej sprawy. Konieczne jest zatem, aby obie decyzje dotyczyły tożsamego podmiotu oraz tożsamego przedmiotu sprawy, przy jednoczesnej tożsamości stanu prawnego i faktycznego” – wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Bydgoszczy z 18 stycznia 2022 roku (I SA/Bd 719/21).
W orzecznictwie szeroko komentuje się także przesłankę nieważności decyzji w postaci wydania decyzji bez podstawy prawnej. W tym kontekście warto zauważyć, że: „W katalogu przypadków wydania decyzji bez podstawy prawnej wymienia się przykładowo: (a) wydanie decyzji poza sferą regulacji prawnej; (b) oparcie się na przepisach materialnych odnoszących się do stanów faktycznych diametralnie odmiennych od stanów występujących w danej sprawie; (c) wydanie decyzji w sprawie, w której uprawnienie lub obowiązek wynikał wprost z ustawy” – wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2 grudnia 2021 roku (II GSK 2187/21).
W praktyce problematyczną przesłanką stwierdzenia nieważności jest również przesłanka skierowania decyzji do osoby niebędącej stroną. Naczelny Sąd Administracyjny podkreśla, że wada ta: „[…] występuje w sytuacji, gdy organ orzekł w formie decyzji o prawach lub obowiązkach podmiotu, który nie miał interesu prawnego do występowania w toczącym się postępowaniu. Kwestii tej nie należy utożsamiać z faktem doręczenia decyzji określonemu podmiotowi nieposiadającemu przymiotu strony. Doręczenie decyzji nie jest jej skierowaniem do adresata przesyłki, ale wykonaniem czynności związanej z realizacją obowiązku doręczenia decyzji stronom postępowania” – wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 5 listopada 2021 roku (I OSK 3135/19).
Orzecznictwo zwraca ponadto uwagę, że: „Należy wyróżnić dwie sytuacje, a mianowicie pierwszą, w której postępowanie administracyjne jest prowadzone wobec jednostki mającej w sprawie interes (obowiązek) prawny, jednakże w wyniku oczywistej omyłki nastąpiło błędne oznaczenie strony w decyzji oraz drugą, w której postępowanie administracyjne jest prowadzone wobec jednostki, która w danej sprawie nie ma w ogóle interesu (obowiązku) prawnego. W pierwszym przypadku zachodzi wadliwość nieistotna decyzji, którą można usunąć […], natomiast w drugim przypadku mamy do czynienia z wadliwością istotną decyzji będącą podstawą stwierdzenia nieważności decyzji” – wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 28 września 2021 roku (II GSK 952/21).
Stwierdzenie nieważności postanowienia
Do postanowień, na które służy zażalenie, i do postanowień wydanych w wyniku zażalenia, a także do postanowień wydanych w postępowaniu egzekucyjnym, stosuje się odpowiednio przepisy o stwierdzeniu nieważności.
Tylko niektóre z postanowień są zaskarżalne zażaleniem, a zatem tylko co do niektórych postanowień możliwe jest złożenie wniosku o stwierdzenie nieważności. Są to między innymi postanowienia:
- o odmowie wszczęcia postępowania na żądanie organizacji społecznej;
- o odmowie dopuszczenia organizacji społecznej do udziału w postępowaniu;
- o odmowie przywrócenia terminu;
- w sprawie zawieszenia postępowania;
- w sprawie nadania rygoru natychmiastowej wykonalności;
- o odmowie wznowienia postępowania;
- w sprawie kosztów postępowania.
