Zezwolenie na pracę w Polsce - kiedy nie jest potrzebne?

Podjęcie pracy przez cudzoziemca w Polsce jest możliwe w dwóch podstawowych wariantach: bez posiadania stosownego zezwolenia oraz na podstawie zezwolenia na pracę. W niniejszym artykule przedstawiamy dla kogo zezwolenie na pracę w Polsce nie jest konieczne do legalnego zatrudnienia.

Wykonywanie pracy na terytorium RP bez zezwolenia – podstawa prawna

Aktem prawnym, który reguluje zasady dostępu do rodzimego rynku pracy dla osób pochodzących z innych państw, jest Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2022 r. poz. 690, z późn. zm.), dalej określana mianem „ustawa o promocji zatrudnienia”.

W kontekście omawianej tematyki pojawią się także odwołania do unormowań Ustawy z dnia 12 grudnia 2013 roku o cudzoziemcach (Dz.U. z 2021 r. poz. 2354, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o cudzoziemcach”.

Ponadto incydentalnie będą przywoływane odrębne przepisy.

Cudzoziemcy uprawnieni do wykonywania pracy na terytorium RP

Pierwszą kategorią cudzoziemców, którzy mogą podejmować zatrudnienie w Polsce bez dodatkowych warunków, są osoby uprawnione do wykonywania pracy na terytorium RP ze względu na obywatelstwo lub status prawny.

Zgodnie z art. 87 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia cudzoziemiec jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium RP, jeżeli:

• posiada status uchodźcy nadany w RP;
• udzielono mu ochrony uzupełniającej w RP;
• posiada zezwolenie na pobyt stały w RP;
• posiada zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej (UE) w RP;
• posiada zgodę na pobyt ze względów humanitarnych;
• posiada zgodę na pobyt tolerowany w RP;
• korzysta z ochrony czasowej w RP;
• posiada ważne zaświadczenie wydane na podstawie art. 35 ust. 1 Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 roku o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (chodzi w tym przypadku o zaświadczenie wydawane przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców na wniosek cudzoziemca ubiegającego się o ochronę międzynarodową);
• jest obywatelem państwa członkowskiego UE;
• jest obywatelem państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), nienależącego do UE;

• jest obywatelem państwa niebędącego stroną umowy o EOG, który może korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umowy zawartej przez to państwo ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi;
• jest obywatelem Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, o którym mowa w odpowiednich postanowieniach tzw. Umowy Wystąpienia, lub członkiem jego rodziny wskazanym w art. 10 ust. 1 lit. e i f tej umowy;
• towarzyszy na terytorium RP cudzoziemcowi będącemu obywatelem: państwa członkowskiego UE, państwa EOG nienależącego do UE oraz państwa niebędącego stroną umowy o EOG, który może korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umowy zawartej przez to państwo ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi jako członek rodziny w rozumieniu Ustawy z dnia 14 lipca 2006 roku o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin, zwanej dalej „ustawą z dnia 14 lipca 2006 roku”;
• towarzyszy na terytorium RP obywatelowi polskiemu jako członek rodziny w rozumieniu art. 2 pkt 4 lit. b ustawy z dnia 14 lipca 2006 roku;
• jest osobą, o której mowa w art. 19 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 14 lipca 2006 roku;
• posiada zezwolenie na pobyt czasowy wydane na podstawie określonych przepisów ustawy o cudzoziemcach – dotyczy to:
• zezwolenia na pobyt czasowy i pracę (czyli tzw. zezwolenie jednolite) – art. 114 ust. 1;
• zezwolenia na pobyt czasowy i pracę wydawanego w razie gdy praca cudzoziemca polega na pełnieniu funkcji w zarządzie osoby prawnej podlegającej wpisowi do rejestru przedsiębiorców, w której cudzoziemiec nie posiada udziałów ani akcji – art. 126;
• zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie o wysokich kwalifikacjach – art. 127;
• zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w ramach przeniesienia w obrębie danego przedsiębiorstwa – art. 139a ust. 1;
• zezwolenia na pobyt czasowy dla celów korzystania z mobilności długoterminowej – art. 139o ust.1;
• zezwolenia na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej, udzielanego jeżeli celem tego pobytu jest wykonywanie przez cudzoziemca pracy poprzez pełnienie funkcji w zarządzie spółki z o.o. lub spółki akcyjnej, którą utworzył bądź której udziały albo akcje objął lub nabył, albo prowadzenie spraw spółki komandytowej lub komandytowo-akcyjnej przez komplementariusza, a także działanie w roli prokurenta – art. 142 ust. 3;

• przebywa na terytorium RP w związku z korzystaniem z mobilności krótkoterminowej:
• pracownika kadry kierowniczej, specjalisty lub pracownika odbywającego staż w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa na warunkach określonych w art. 139n ust. 1 ustawy o cudzoziemcach;
• naukowca na warunkach określonych w art. 156b ust. 1 ustawy o cudzoziemcach;
• studenta na warunkach określonych w art. 149b ust. 1 ustawy o cudzoziemcach;
• przebywa na terytorium RP na podstawie art. 108 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach oraz:
• bezpośrednio przed złożeniem wniosku o udzielenie kolejnego zezwolenia na pobyt czasowy zgodnie z odpowiednimi przepisami ustawy o cudzoziemcach przebywał na tym terytorium na podstawie tego zezwolenia i kontynuuje wykonywanie pracy, do której był uprawniony na jego podstawie;
• wykonuje pracę w charakterze pracownika kadry kierowniczej, specjalisty lub pracownika odbywającego staż w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa, o którym mowa w art. 3 pkt 13b ustawy o cudzoziemcach, na rzecz jednostki przyjmującej, która złożyła wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy w trybie art. 139o ust. 1 tej ustawy, na warunkach określonych w tym wniosku;
• prowadzi badania naukowe lub prace rozwojowe w jednostce naukowej mającej siedzibę na terytorium RP zatwierdzonej przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych na podstawie przepisów art. 151 ust. 4–5 ustawy o cudzoziemcach i złożył wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy (art. 151b ust. 1 ustawy o cudzoziemcach), na warunkach określonych w umowie, o której mowa w art. 151b ust. 1 pkt 2 tej ustawy o cudzoziemcach.

Zezwolenie na pracę w Polsce - kto jest zwolniony z tego obowiązku?

W art. 87 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia wskazano osoby, które posiadając status cudzoziemca, są ustawowo zwolnione z wymogu posiadania zezwolenia na pracę. Oznacza to zatem, że z obowiązku uzyskania tego dokumentu jest zwolniony cudzoziemiec:

1. posiadający w RP zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z konkretnymi okolicznościami wskazanymi w ustawie o cudzoziemcach, lub posiadający wizę krajową w celu prowadzenia badań naukowych bądź prac rozwojowych lub przebywający na tym terytorium na podstawie art. 21 Ustawy z dnia 10 grudnia 2020 roku o zmianie ustawy o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2369);

2. będący małżonkiem obywatela polskiego lub cudzoziemca, o którym mowa powyżej w niniejszym wyliczeniu w punkcie 1 oraz cudzoziemca będącego uchodźcą, objętego ochroną uzupełniającą, będącego rezydentem długoterminowym UE, posiadającego zezwolenie na pobyt stały, zgodę na pobyt ze względów humanitarnych lub pobyt tolerowany i korzystającego z ochrony czasowej – posiadający zezwolenie na pobyt czasowy na terytorium RP udzielone w związku z zawarciem związku małżeńskiego;

3. będący zstępnym członka rodziny w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia, obywatela polskiego lub cudzoziemca wskazanego wyżej w wyliczeniu (punkt 1 i 2) oraz cudzoziemca będącego uchodźcą, objętego ochroną uzupełniającą, będącego rezydentem długoterminowym UE, posiadającego zezwolenie na pobyt stały, zgodę na pobyt ze względów humanitarnych lub pobyt tolerowany i korzystającego z ochrony czasowej – posiadający zezwolenie na pobyt czasowy na terytorium RP;

4. posiadający zezwolenie na pobyt czasowy na terytorium RP udzielone na podstawie art. 159 ust. 1 lub art. 161b ust. 1 ustawy o cudzoziemcach (zezwolenie udzielone w celu połączenia się z rodziną, w tym dotyczące członka rodziny naukowca korzystającego z mobilności długoterminowej);

5. przebywający na terytorium RP na podstawie art. 108 ust. 1 pkt 2 lub art. 206 ust. 1 pkt 2 ustawy o cudzoziemcach lub na podstawie umieszczonego w dokumencie podróży odcisku stempla, który potwierdza złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE, jeżeli bezpośrednio przed złożeniem wniosku był zwolniony z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę na podstawie pkt 1–4;

6. posiadający ważną Kartę Polaka;

7. uprawniony do przebywania i wykonywania pracy na terytorium państwa członkowskiego UE lub państwa EOG nienależącego do UE lub Konfederacji Szwajcarskiej, który jest zatrudniony przez pracodawcę mającego siedzibę na terytorium tego państwa oraz czasowo delegowany przez tego pracodawcę w celu świadczenia usług na terytorium RP;

8. w stosunku do którego umowy międzynarodowe lub odrębne przepisy dopuszczają wykonywanie pracy bez konieczności posiadania zezwolenia.

Art. 87 ust. 3 ustawy o promocji zatrudnienia przewiduje jeszcze jeden mechanizm prawny pozwalający na zatrudnienie cudzoziemców bez zezwolenia na pracę. Przepis ten jest adresowany do przedsiębiorców zamierzających zatrudnić obywateli:

• Republiki Armenii;
• Republiki Białorusi;
• Republiki Gruzji;
• Republiki Mołdawii;
• Ukrainy.

Zezwolenie na pracę w odniesieniu do obywateli wyżej wymienionych państw nie jest wymagane, jeżeli wykonują oni pracę poza zakresem działalności określonych w Rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2017 roku w sprawie podklas działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), w których wydawane są zezwolenia na pracę sezonową cudzoziemca.

Podsumowanie

Przepisy prawne obowiązujące w Polsce, które określają dopuszczalność podejmowania pracy przez osoby pochodzące z innych państw, nie należą do najprostszych. Katalog podmiotowy jest relatywnie szeroki, zaś ustawa o promocji zatrudnienia ulega częstym nowelizacjom, co w zasadzie nie jest czymś dziwnym, biorąc pod uwagę sytuację międzynarodową. W niniejszym tekście przedstawiliśmy aktualny stan prawny odnoszący się do problematyki wykonywania pracy w RP bez konieczności posiadania stosownego zezwolenia. Osoby niemające polskiego obywatelstwa mogą pracować bez zezwolenia m.in. ze względu na status państwowy (np. obywatele państw członkowskich UE), sytuację prawną (przykładowo: uchodźcy i korzystający z ochrony czasowej) lub inne okoliczności przewidziane w regulacjach prawnych (np. korzystanie z mobilności krótkoterminowej).