Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy czas pracy pracownika co do zasady powinien wynosić 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, w przyjętym okresie rozliczeniowym. Jak w związku z powyższym należy nazwać przypadek, w którym pracownik pracuje ponad wyżej wymienione limity? W takiej sytuacji dochodzi u pracownika do wypracowania godzin nadliczbowych. Na rozliczenia nadgodzin mają wpływ w głównej mierze systemy czasu pracy. W drugim artykule z cyklu „Nadgodziny w pigułce z praktycznymi przykładami” przedstawiamy praktyczne zagadnienia dotyczące rozliczania godzin nadliczbowych osób objętych podstawowym systemem czasu pracy.
Nadgodziny dobowe i średniotygodniowe
W pierwszym artykule z cyklu przybliżone zostały zagadnienia teoretyczne związane z wyliczaniem nadgodzin oraz wynagrodzenia za nie, warto natomiast przypomnieć, że:
- nadgodziny dobowe – to praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy wynikające z obowiązującego pracownika systemu czasu pracy. W przypadku podstawowego systemu czasu pracy nadgodziny dobowe wystąpią po przekroczeniu 8-godzinnej normy dobowej czasu pracy;
- nadgodziny średniotygodniowe – to praca powyżej przeciętnie 40 godzin w tygodniu w okresie rozliczeniowym dla większości pracowników.
Zanim przejdzie się do analizy praktycznych przykładów należy w pierwszej kolejności poznać sposoby na wyliczanie nadgodzin dobowych i średniotygodniowych.
Nadgodziny dobowe określić jest stosunkowo łatwo – będą nimi wszystkie godziny z danej doby wypracowane ponad przyjętą normę, czyli zazwyczaj 8 godzin (przy podstawowym systemie czasu pracy).
Natomiast zgodnie ze stanowiskiem Państwowej Inspekcji Pracy nadgodziny z tytułu przekroczenia normy średniotygodniowej wystąpią już po przekroczeniu wymiaru czasu pracy dla danego okresu rozliczeniowego ustalonego zgodnie z normą, choćby w rzeczywistości nie doszło do pracy ponad 40 godzin tygodniowo.
Metodologia ustalenia nadgodzin średniotygodniowych:
- czas faktycznie przepracowany w danym okresie rozliczeniowym – wymiar czasu pracy dla danego okresu – liczba godzin nadliczbowych wynikających z przekroczenia norm dobowych;
- dodatnia wartość z pkt 1) stanowić będzie godziny nadliczbowe przekraczające normę średniotygodniową.
Podstawowy system czasu pracy
Wspomniane limity czasu pracy odnoszą się właśnie do podstawowego systemu czasu pracy, który jest swego rodzaju bazą i odnośnikiem dla innych systemów czasu pracy występujących w przepisach Kodeksu pracy.
Podstawowy system czasu pracy jest jednocześnie najprostszym z dostępnych do zastosowania, jest to tzw. praca w godzinach 8.00–16.00.
Cechą charakterystyczną dla tego systemu czasu pracy jest zasada 8-godzinnego dnia pracy. Odmienność innych systemów czasu pracy bazuje zazwyczaj na umożliwieniu odstępstw od tej zasady i określeniu wydłużenia norm dobowych. W podstawowym systemie czasu pracy nie powinno dochodzić do przypadków, w których praca w poszczególnych dniach będzie wynosiła więcej niż 8 godzin, przy jednoczesnym skróceniu czasu pracy w innych dniach pracy. Przekroczenie ww. limitu stanowić będzie pracę w nadgodzinach.
Przykład 1.
Pracownik w 1-miesięcznym okresie rozliczeniowym pracował 6 godzin w wolną sobotę 24 czerwca 2023 roku i za pracę tę nie otrzymał dnia wolnego.
174 godziny przepracowane – 168 godzin planowane (wymiar czasu pracy czerwiec 2023 roku) – 0 nadgodzin dobowych = 6 godzin nadgodzin średniotygodniowych
Wynagrodzenie za nadgodziny średniotygodniowe = wynagrodzenie zasadnicze + dodatek za nadgodziny w wysokości 100%.
Przykład 2.
Pracownik w 1-miesięcznym okresie rozliczeniowym pracował dodatkowo:
- 2 godziny ponad standard 22 czerwca 2023 roku;
- 8 godzin w wolną od pracy niedzielę.
Powstałe nadgodziny nie zostały zrekompensowane czasem wolnym.
Liczba nadgodzin dobowych: 2 godziny
Liczba nadgodzin średniotygodniowych:
178 godzin przepracowane – 168 godzin planowane (wymiar czasu pracy czerwiec 2023 roku) – 2 nadgodziny dobowe = 8 godzin
Wynagrodzenie za nadgodziny dobowe = wynagrodzenie zasadnicze + dodatek za nadgodziny w wysokości 50%
Wynagrodzenie za nadgodziny średniotygodniowe = wynagrodzenie zasadnicze + dodatek za nadgodziny w wysokości 100%
Przykład 3.
Dla pracownika został przygotowany grafik pracy, wedle którego omawiana osoba miała przepracować w marcu 2023 roku 184 godziny zgodnie z obowiązującym go system czasu pracy i normą czasu pracy. Jednak ze względu na niezaplanowane, specjalne zapotrzebowanie pracodawcy pracownik wypracował dodatkowe godziny nadliczbowe.
Termin | Dzień | Liczba godzin zaplanowanej pracy | Godziny przepracowane |
01.03 | środa | 8.00 | 8.00 |
02.03 | czwartek | 8.00 | 8.00 |
03.03 | piątek | 8.00 | 10.00 |
04.03 | sobota | – | – |
05.03 | niedziela | – | – |
06.03 | poniedziałek | 8.00 | 8.00 |
07.03 | wtorek | 8.00 | 8.00 |
08.03 | środa | 8.00 | 8.00 |
09.03 | czwartek | 8.00 | 8.00 |
10.03 | piątek | 8.00 | 10.00 |
11.03 | sobota | – | – |
12.03 | niedziela | – | – |
13.03 | poniedziałek | 8.00 | 10.00 |
14.03 | wtorek | 8.00 | 10.00 |
15.03 | środa | 8.00 | 6.00 |
16.03 | czwartek | 8.00 | 8.00 |
17.03 | piątek | 8.00 | 8.00 |
18.03 | sobota | – | 8.00 |
19.03 | niedziela | – | – |
20.03 | poniedziałek | 8.00 | 8.00 |
21.03 | wtorek | 8.00 | 8.00 |
22.03 | środa | 8.00 | 0.00 |
23.03 | czwartek | 8.00 | 8.00 |
24.03 | piątek | 8.00 | 8.00 |
25.03 | sobota | – | – |
26.03 | niedziela | – | 9.00 |
27.03 | poniedziałek | 8.00 | 8.00 |
28.03 | wtorek | 8.00 | 8.00 |
29.03 | środa | 8.00 | 8.00 |
30.03 | czwartek | 8.00 | 8.00 |
31.03 | piątek | 8.00 | 8.00 |
SUMA | 184 h | 199 h | |
Nadgodziny z 3 marca zostały odebrane przez pracownika na jego prośbę 17 marca. Nadgodziny wypracowane w dniu wolnym od pracy 18 marca zostały odebrane na wniosek pracownika 22 marca.
Liczba nadgodzin dobowych: 7 godzin
Liczba nadgodzin średniotygodniowych:
199 godzin przepracowane – 184 godziny planowane (wymiar czasu pracy marzec 2023 roku) – 7 nadgodzin dobowych = 8 godzin
- Wynagrodzenie za nadgodziny dobowe = wynagrodzenie zasadnicze + dodatek za nadgodziny w wysokości 50%
- Wynagrodzenie za nadgodziny średniotygodniowe = wynagrodzenie zasadnicze + dodatek za nadgodziny w wysokości 100%
W kolejnym artykule z cyklu o nadgodzinach wyjaśnione zostało, czym są nadgodziny dobowe i średniotygodniowe oraz jaka jest metodologia ich ustalania zgodna z opinią PIP. Zaprezentowane zostało również na praktycznych przykładach, w jaki sposób określa się nadgodziny pracownicze przy podstawowym systemie czasu pracy. W kolejnej części znajdziecie jeszcze więcej praktycznych przykładów z zakresu obliczania nadgodzin – tym razem w kontekście równoważnego systemu czasu pracy!
