Pracodawca zatrudniając pracownika ponosi ryzyko osobowe, stąd tak ważny jest wybór właściwej osoby, pod względem jego kwalifikacji i umiejętności. Pracownik wykonujący pracę pozostaje pod ścisłym kierownictwem pracodawcy. Co jednak w sytuacjach gdy pracownik wyrządza szkody, czy w takiej sytuacji pracodawca ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez pracownika?
Nawiązanie stosunku pracy a odpowiedzialność pracodawcy
Poprzez nawiązanie stosunku pracy, pracodawca przyjmuje na siebie odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez pracownika przy wykonywaniu powierzonych mu obowiązków. Art. 120 Kodeksu pracy określa, że w razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do naprawienia szkody jest wyłącznie pracodawca. Odpowiedzialność pracownika pozostaje wyłączona.
Przesłanki odpowiedzialności
Artykuł 120 Kodeksu pracy odnosi się wyłącznie do sytuacji, gdy pracownik wyrządził szkodę osobie trzeciej przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych. W związku z tym, jeżeli szkoda ta powstała jedynie przy okazji ich wykonywania, to pracownik poniesie odpowiedzialność na zasadach przewidzianych w Kodeksie cywilnym. Pracodawca nie będzie ponosił odpowiedzialności także wówczas gdy pracownik w czasie przeznaczonym na wykonywanie pracy, podejmował inne czynności, wykraczające poza zakres obowiązków pracowniczych i w związku z nimi powstała szkoda w majątku podmiotu trzeciego. Ustalenie zakresu obowiązków pracowniczych ma istotne znaczenie dla określenia czy pracodawca będzie ponosił odpowiedzialność za działalnie pracownika.
Do obowiązków pracowniczych należą w szczególności:
- sumienne i staranne wykonywanie pracy,
- stosowanie się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę,
- przestrzeganie ustalonego czasu pracy, regulaminu oraz porządku,
- przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych,
- dbałość o dobro zakładu pracy, ochrona jego mienia oraz zachowanie w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,
- przestrzeganie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego,
- przestrzeganie – w ściśle określonych przypadkach – tajemnicy służbowej określonej w odrębnych przepisach.
Pracodawca powinien poinformować pracownika o zakresie jego obowiązków i sposobie ich wykonywania. Brak takiej informacji może wpłynąć na zakres odpowiedzialności pracodawcy za szkodę wyrządzoną przez pracownika, w szczególności może świadczyć o braku winy po stronie pracownika.
Warunkiem koniecznym do ponoszenia przez pracodawcę odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez pracownika osobie trzeciej jest wina nieumyślna po stronie pracownika. Umyślne wyrządzenie osobie trzeciej szkody, powoduje, że to pracownik jako sprawca ponosi odpowiedzialność wobec osoby trzeciej na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym, a odpowiedzialność pracodawcy pozostaje wyłączona.
Osobą trzecią, o której mowa w treści art. 120 Kodeksu pracy jest każdy poszkodowany, niebędący pracodawcą i pracownikiem w wyniku którego działania lub zaniechania powstała szkoda. Może to być zarówno inny pracownik zatrudniony w tym samym zakładzie pracy jak i każdy inny podmiot. W przypadku gdy poszkodowanym jest inny pracownik odpowiedzialność pracodawcy ogranicza się do świadczeń należnych poszkodowanemu pracownikowi przewidzianych przepisami o świadczeniach przysługujących w razie wypadku przy pracy.
W Kodeksie pracy nie określono podstaw odpowiedzialności pracodawcy wobec osoby trzeciej, należy przyjąć, że będzie on odpowiadał na zasadach przewidzianych w Kodeksie Cywilnym. Zgodnie z art. 430 Kodeksu cywilnego, kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności.
Dla powstania takiej cywilnej odpowiedzialności niezbędne jest wykazanie przez poszkodowanego zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodu kilku przesłanek, łącznie aktualizujących tę odpowiedzialność:
- między działaniem lub zaniechaniem sprawcy (pracownika) a szkodą zachodzi związek przyczynowy,
- zachowanie pracownika nosi przymiot zawinienia - nieumyślności
- wyrządzenie szkody nastąpiło przy wykonywaniu powierzonej pracownikowi czynności,
- powierzenie czynności nastąpiło na własny rachunek tego, kto według przepisu ma naprawić szkodę (pracodawca),
- sprawca w trakcie wykonywania powierzonej czynności podlegał kierownictwu podmiotu ponoszącego odpowiedzialność i miał obowiązek stosowania się do jego wskazówek.
Podstawą odpowiedzialności pracodawcy wobec osoby trzeciej będzie zatem art. 430 Kodeksu cywilnego.
Szkody wyrządzone przez pracownika a jego odpowiedzialność
W wyjątkowych okolicznościach, w szczególności wówczas gdy pracodawca nie ma możliwości naprawienia szkody, bo np. jest niewypłacalny osoba trzecia może dochodzić naprawienia szkody bezpośrednio od pracownika. Stanowisko to zostało potwierdzone uchwałą Sądu Najwyższego podjętą w składzie 7 sędziów dnia 7 czerwca 1975 r. sygn. III CZP 19/75, jednak nadal jest oceniane niejednoznacznie.
Kolejne kontrowersje pojawiają się na gruncie kolejnych orzeczeń Sądu Najwyższego, według których związek pomiędzy szkodą wyrządzoną osobie trzeciej a wykonywaniem przez pracownika jego obowiązków pracowniczych będzie zachodził również wtedy, gdy szkoda ta zostanie wyrządzona osobie trzeciej wskutek naruszenia przez pracownika obowiązków pracowniczych, będących jednocześnie obowiązkiem powszechnym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12.11.1975 r., sygn. II CR 596/75).
Przykład 1.
Pracownik, który pozostaje zatrudniony na stanowisku kierowcy, w trakcie wykonywania powierzonych obowiązków spowodował wypadek drogowy. Pomimo tego, że każdy kierowca zobowiązany jest do zachowania bezpieczeństwa na drodze, odpowiedzialność za szkodę powstałą na skutek wypadku w pierwszej kolejności będzie ponosił pracodawca. A contrario, jeżeli wypadek zostałby spowodowany w czasie prywatnym kierowcy, obowiązek naprawienia szkody na zasadach ogólnych kodeksu cywilnego będzie obciążał pracownika. W tym konkretnym przypadku w świetle obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej Zakład Ubezpieczeń lub Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny wypłaci odszkodowanie poszkodowanemu.
Judykatura coraz częściej opowiada się za możliwością wyłączenia stosowania art. 120 kodeksu pracy, wówczas gdy osoba trzecia występuje wobec pracownika z roszczeniem regresowym z tytułu naprawienia szkody wyrządzonej przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych. Podstawą takiego żądania może być np. art. 43 ustawy z 22 dnia 5.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, który stanowi lex specialis wobec unormowania z art.120 kodeksu pracy.
Jak wynika z art. 120 § 2 KP pracodawca, który naprawił osobie trzeciej szkodę wyrządzoną przez pracownika, może wystąpić w stosunku do niego z roszczeniem regresowym.
Pracownik wyrządzający z winy nieumyślnej szkodę osobie trzeciej ponosi wobec pracodawcy, który tę szkodę naprawił, odpowiedzialność w ograniczonej wysokości jedynie do wysokości 3-miesiecznego wynagrodzenia pracownika-sprawcy szkody oraz ograniczenie wysokości odszkodowania do szkody rzeczywistej W odniesieniu do odpowiedzialności pracownika, należy stosować ogólne postanowienia wynikającego z kodeksu pracy, z uwzględnieniem tego czy szkoda powstała w mieniu powierzonym pracownikowi.
Podsumowując, z powyższej analizy wynika, że to zakład pracy – pracodawca co do zasady ponosi odpowiedzialność za szkodę powstałą na skutek działania lub zaniechania pracownika w związku z wykonywaniem przez niego obowiązków. Rozwiązanie to jest korzystne przede wszystkim dla poszkodowanego, bowiem szansa na zaspokojenie roszczenia przez pracodawcę jest znacznie większa niż w przypadku zaspokojenia tego roszczenia przez pracownika. Odpowiedzialność pracodawcy nie ma charakteru bezwzględnego, ponadto pracodawca ma możliwość rekompensaty jej skutków np. poprzez dochodzenie roszczenia regresowego.
Podstawa prawna
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 2021 r. poz. 1162).
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2022 r. poz. 1360 t.j.).
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
