Wypadek przy pracy – co robić gdy się wydarzy?

Może zdarzyć się, iż w trakcie wykonywania pracy nastąpi nieszczęśliwy wypadek. Co należy zrobić w zaistniałej sytuacji oraz jakie są obowiązki zakładu pracy oraz procedury zespołu powypadkowego? W polskich przedsiębiorstwach wizja wypadku przy pracy jest zawsze oddalana. Wynika to zapewne z dużego zaufania względem kompetencji pracowników bądź bagatelizowanie ryzyka zaistnienia takiej ewentualności. Przepisy BHP ściśle określają co należy zrobić by zredukować takie zagrożenie, jednak co zrobić, gdy wypadek przy pracy będzie miał jednak miejsce w naszym zakładzie pracy?

Wypadek przy pracy - definicja

Przede wszystkim należy ustalić co jest rozumiane pod terminem wypadku przy pracy. Zgodnie z art. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
  Zobacz też:

  • Czy odmowa wykonania pracy jest możliwa?
  • Kto otrzyma wyrównanie świadczenia ZUS?
  • Komu przysługują dni wolne na poszukiwanie pracy?

Ponadto, należy zauważyć, iż na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

• w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż wyżej określone, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
• podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas:

• uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe;
• wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
• pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie;
• odbywania szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub przez inny podmiot kierujący, pobierania stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych;
• wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, pracy na rzecz tych spółdzielni;
• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
• wykonywania pracy na podstawie umowy uaktywniającej, o której mowa w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. nr 45, poz. 235);
• współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
• wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
• wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
• wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi;
• odbywania służby zastępczej;
• nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej przez słuchaczy pobierających stypendium;
• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy;
• pełnienia przez funkcjonariusza celnego obowiązków służbowych.

W ramach wypadków przy pracy wyróżniamy:

• śmiertelny wypadek przy pracy, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku,
• ciężki wypadek przy pracy, na skutek którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej, inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie, trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała,
• wypadek zbiorowy, o którym można mówić w chwili, gdy w wyniku tego samego wypadku ucierpiały co najmniej dwie osoby.

Zgodnie z art. 3 rozporządzenia z dnia 19.12.2002 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia, zdarzenie uznaje się za wypadek przy pracy na podstawie ustalenia jego okoliczności i przyczyn, w szczególności przez:

• zabezpieczenie miejsca wypadku w sposób pozwalający odtworzyć jego okoliczności,
• dokonanie oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadanie warunków wykonywania pracy i innych okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku,
• wysłuchanie wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala,
• zebranie informacji dotyczących wypadku od świadków wypadku,
• zebranie innych dowodów dotyczących wypadku, uznanych za niezbędne.

Pracownik, o ile stan zdrowia na to pozwala, po wypadku powinien natychmiastowo zawiadomić pracodawcę o zaistniałym wydarzeniu a pracodawca powinien zapewnić pierwszą pomoc poszkodowanemu oraz wysłuchać jego wyjaśnień.

Obowiązki pracodawcy podczas wypadku

Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający:

• dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych;
• uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane;
• dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

W razie poważniejszego wypadku wznowienie prac i uruchomienie maszyn w zakładzie pracy następuje dopiero po zezwoleniu społecznego inspektoratu pracy.

W razie wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego, obowiązkiem pracodawcy jest zawiadomienie odpowiedniego inspektora pracy i prokuratora.

Po otrzymaniu zgłoszenia o wypadku przy pracy, pracodawca powołuje zespół powypadkowy, którego zadaniem jest zbadanie okoliczności, przyczyn oraz związku wypadku z pracą. Skład takiego zespołu jest zależny od pracodawcy, jednakże najczęściej można wyróżnić poniższą strukturę:

• pracownik kierujący komórką służby BHP oraz zakładowy społeczny inspektor pracy — przy wypadkach śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych, pracownik służby BHP oraz oddziałowy społeczny inspektor pracy — przy pozostałych wypadkach,
• pracodawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby BHP, albo specjalista spoza zakładu — u pracodawcy, który nie ma obowiązku tworzenia służby BHP,
• przedstawiciel pracowników posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w zakresie BHP zamiast społecznego inspektora pracy — w przypadku pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy.

Gdy zakład jest zbyt mały, przez co nie może utworzyć tak dużego zespołu powypadkowego, powołuje się 2 osobowy skład, w którego wchodzi pracodawca oraz zewnętrzny specjalista.

Zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 1.07.2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, niezależnie od ilości członków zespołu, należy wypełnić następujące obowiązki:

• dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku,
• sporządzić szkice, fotografie miejsca wypadku (jeśli jest to konieczne),
• wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeśli pozwala na to stan jego zdrowia,
• zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku,
• zasięgnąć opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku,
• zebrać inne dowody dotyczące wypadku,
• dokonać prawnej kwalifikacji wypadku,
• określić środki profilaktyczne oraz wyciągnąć wnioski, zwłaszcza wynikające z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek.

Koszty powstałe w wyniku działań zespołu ponosi pracodawca, jednakże wyniki dochodzenia mogą ujawnić okoliczności, które wpłyną na dalsze losy zakładu pracy, także dlatego warto dokładnie przeanalizować całe zdarzenie wypadku.

W terminie nie późniejszym niż 14 dni od wypadku musi zostać sporządzona dokumentacja powypadkowa, czyli protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy. Taki protokół tworzy się według wzoru ustalonego w przepisach rozporządzenia ministra gospodarki i pracy z 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz. U. z 2004 r., nr 227, poz. 2298). Każdy członek zespołu powypadkowego ma prawo dołożyć do protokołu swoje indywidualne zdanie. W razie jakichkolwiek rozbieżności zdań członków zespołu, o treści ostatecznej zawartej w protokole, decyduje pracodawca.

Zespół powypadkowy jest obowiązany również zapoznać poszkodowanego (lub rodzinę pracownika w przypadku śmierci) z treścią protokołu powypadkowego przed jego zatwierdzeniem. Poszkodowanemu czy rodzinie zmarłego pracownika przysługuje prawo zgłoszenia zastrzeżeń, uwag oraz wyjaśnień do ustaleń zawartych w protokole. Poszkodowany ma prawo wglądu do akt sprawy i sporządzania z nich notatek, odpisów czy kopii na potrzeby własne. Protokół powypadkowy musi zostać zatwierdzony przez pracodawcę poszkodowanego w ciągu 5 dni od dnia jego sporządzenia. Zatwierdzony protokół powypadkowy niezwłocznie doręcza się poszkodowanemu, a w razie wypadku śmiertelnego — jego rodzinie. Protokół powypadkowy dotyczący wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych, pracodawca dostarcza także właściwemu inspektorowi pracy. W momencie, gdy śledztwo wykaże, że wypadek nie jest wypadkiem przy pracy albo że zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń przysługujących mu z tytułu wypadku (np. był pod wpływem środków odurzających), wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania konkretnych dowodów potwierdzających takie stwierdzenie. Pracodawca jest obowiązany przechowywać protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową przez 10 lat.

Zbierając wszystkie dokumenty w sprawie wypadku, pracodawca wprowadza go do rejestru wypadków pracy (który jest obowiązkowy w każdym zakładzie pracy). Dane jakie należy wprowadzić to:

• imię i nazwisko poszkodowanego,
• miejsce i data wypadku,
• informacje dotyczące skutków wypadku dla poszkodowanego,
• data sporządzenia protokołu powypadkowego,
• stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy,
• data przekazania do ZUS wniosku o świadczenia z tytułu wypadku przy pracy,
• liczba dni niezdolności do pracy,
• inne informacje niebędące danymi osobowymi, których zamieszczenie w rejestrze jest celowe (w tym wnioski i zalecenia profilaktyczne zespołu powypadkowego).

Pracodawca jest zobowiązany przeprowadzania analiz rejestru oraz podejmowania wszelkich działań mogących zapobiec podobnym zdarzeniom.

Obowiązki pracownika po ustaleniu przyczyn wypadku

Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku - nie później niż w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku - poszkodowany powinien sporządzić kartę wypadku, której wzór jest określony w załączniku do rozporządzenia w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia.

Poszkodowany lub uprawniony do jednorazowego odszkodowania członek jego rodziny może zgłosić uwagi i zastrzeżenia do ustaleń zawartych w karcie wypadku, o czym zostają pouczeni przez podmiot sporządzający kartę wypadku. Do karty wypadku należy dołączyć zapis wyjaśnień poszkodowanego i informacji uzyskanych od świadków wypadku, a także inne dokumenty zebrane w czasie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku. W szczególności chodzi tutaj o dokumenty sporządzone z oględzin miejsca wypadku, inne dowody dotyczące wypadku uznane za niezbędne do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, a także uwagi i zastrzeżenia do ustaleń zawartych w karcie wypadku zgłoszone przez poszkodowanego lub uprawnionego członka rodziny.

Kartę wypadku sporządza się w 3 egzemplarzach:

• pierwszy egzemplarz otrzymuje poszkodowany lub uprawniony członek rodziny,
• drugi egzemplarz pozostaje u podmiotu ustalającego okoliczności i przyczyny wypadku,
• trzeci egzemplarz jest przekazywany do Zakładu, jeżeli zdarzenie zostało uznane za wypadek przy pracy.

Podsumowując, aby dane zdarzenie zostało uznane za wypadek przy pracy muszą zostać spełnione określone przesłanki. Pracodawca musi odpowiednio udokumentować zaistniała sytuację i przechowywać te dokumenty w firmie.