Odpowiedzialność spadkobierców - co z niezapłaconymi podatkami?

Praktycznie każdy obywatel płaci podatki z tytułu różnych dochodów czy też czynności prawnych. W poniższym artykule zastanowimy się, w jaki sposób, pod względem podatkowym, kształtuje się sytuacja, w której podatnik umiera przed zapłatą podatku. Czy taki niezapłacony podatek przechodzi na odpowiedzialność spadkobierców?

Odpowiedzialność spadkobierców - jakie są zasady dziedziczenia?

Zasady dziedziczenia określone zostały w Kodeksie cywilnym. W konsekwencji określenie spadkobierców oraz zakresu nabywanego majątku odbywa się na podstawie przepisów prawa cywilnego. 

Natomiast odnośnie do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe należy sięgnąć do przepisów Ordynacji podatkowej. Jak podaje art. 97 OP spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Przepisy te stosuje się również do praw i obowiązków wynikających z decyzji wydanych na podstawie przepisów prawa podatkowego.

Także do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania spadkodawcy zastosowanie znajdą regulacje wynikające z Kodeksu cywilnego. W konsekwencji, jeżeli spadkobierca przyjmie lub odrzuci spadek w myśl postanowień tego kodeksu, to wywoła to także skutki na gruncie prawa podatkowego. 

Zasada ta odnosi się także do zaległości podatkowych czy też niezapłaconych przez spadkodawcę odsetek za zwłokę.

Decyzja o odpowiedzialności spadkobierców

W tym zakresie należy odnieść się do art. 100 Ordynacji podatkowej. Przepis ten podaje, że organ podatkowy orzeka w jednej decyzji o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień poszczególnych spadkobierców na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy oraz jego zobowiązań wynikających z prawidłowych deklaracji.

W kontekście powyższego przepisu należy wskazać, że przejście odpowiedzialności ze spadkodawcy na spadkobiercę następuje z dniem otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy). Organ podatkowy nie orzeka zatem o „odpowiedzialności”, lecz o „zakresie odpowiedzialności”.

Następnie zauważmy, że w tym zakresie konieczne jest wydanie decyzji przez organ podatkowy. Powoduje to, że spadkobierca nie składa deklaracji podatkowej w imieniu zmarłego. Tutaj konieczna jest decyzja podatkowa.

Trzeba także zwrócić uwagę, że w prawie podatkowym istnieją dwa sposoby powstawania zobowiązań podatkowych. Są do zobowiązania powstające z mocy prawa (np. podatek PIT) oraz zobowiązania powstające na skutek doręczenia decyzji ustalającej wysokość podatku (np. podatek od spadków i darowizn).

Przywołany art. 100 OP wskazuje, że zakres odpowiedzialności spadkobiercy obejmuje podatki wynikające z deklaracji podatkowych oraz te wynikające z decyzji podatkowych. W konsekwencji, jeżeli wobec spadkodawcy nie wydano decyzji podatkowej ustalającej wysokość podatku, to taka decyzja nie może zostać wydana wobec spadkobiercy.

Natomiast jeżeli  deklaracja złożona przez spadkodawcę jest nieprawidłowa lub deklaracji nie złożono, orzekając o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień spadkobierców, organ podatkowy jednocześnie ustala lub określa kwotę podatku.

Przykład 1.

Spadkodawca wynajmował prywatną nieruchomość, a wynajem był opodatkowany ryczałtem. Spadkodawca zmarł 10 stycznia, zanim złożył PIT-28. W tym przypadku spadkobierca nie składa deklaracji PIT-28. To organ podatkowy wyda dla spadkobiercy decyzję podatkową orzekającą o zakresie odpowiedzialności spadkobiercy, w której jednocześnie ustali wysokość zryczałtowanego podatku.

Przykład 2.

Spadkodawca prowadził działalność gospodarczą i 30 kwietnia złożył deklarację PIT-36L. Zanim zapłacił podatek, zmarł. W tej sytuacji spadkobierca również powinien oczekiwać na decyzję ze strony organu podatkowego. Przy czym organ podatkowy ma prawo do zweryfikowania, czy deklaracja PIT-36L złożona została prawidłowo. W decyzji podatkowej organ może określić podatek w innej wysokości.

Przykład 3.

Spadkodawca otrzymał darowiznę. Przed złożeniem deklaracji SD-3 zmarł. W tej sytuacji organ podatkowy nie wydał wobec spadkodawcy decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego. Takiej decyzji organ nie może wydać również i wobec spadkobiercy.

Końcowo wskażmy, że termin płatności przez spadkobiercę zobowiązań wynikających z decyzji o zakresie jego odpowiedzialności wynosi 14 dni od dnia jej doręczenia.

Warto także zauważyć, że możemy mieć do czynienia z sytuacją, w której spadkodawca umiera w toku prowadzonego przez organ podatkowy postępowania.

W takiej szczególnej sytuacji zastosowanie znajdzie art. 102  §  2. OP. Podano tam, że w miejsce strony zmarłej w toku postępowania w sprawach dotyczących praw i obowiązków wymienionych w art. 97 wstępują jej spadkobiercy.

Obowiązek powiadomienia spadkobierców

Dodatkowo trzeba wskazać, że organy podatkowe mają również określone obowiązki względem spadkobierców. 

Jak bowiem możemy przeczytać w art. 103 Ordynacji podatkowej, organy podatkowe zawiadamiają spadkobierców o:

1. złożonych przez spadkodawcę odwołaniach od decyzji, zażaleniach na postanowienia i skargach do sądu administracyjnego;

2. decyzjach umorzeniowych i odroczeniowych, jeżeli nie upłynął termin płatności odroczonego podatku lub zaległości podatkowej lub termin płatności rat;

3. decyzjach i postanowieniach, które zostały doręczone spadkodawcy, a w dniu jego śmierci nie upłynął jeszcze termin do złożenia odwołania, zażalenia lub skargi do sądu administracyjnego;

4. wszczętej kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej;

5. złożonych przez spadkodawcę wnioskach o wszczęcie postępowania;

6. postępowaniach wszczętych z urzędu wobec spadkodawcy.

Dodajmy, że terminy do złożenia odwołania, zażalenia lub skargi do sądu administracyjnego biegną ponownie od dnia doręczenia zawiadomienia. 

Podobnie też regulowana jest kwestia przedawnienia zobowiązań podatkowych. Otóż, jak wynika z art. 99 Ordynacji podatkowej, bieg terminów nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy. 

Odpowiadając zatem na pytanie postawione w tytule, należy wskazać, że odpowiedzialność spadkobierców za niezapłacone podatki jest zagadnieniem skomplikowanym. Zasadniczo możemy wskazać, że niezapłacone podatku przechodzą na spadkobierców, którzy przyjmują spadek. W takim przypadku o zakresie odpowiedzialności orzeka organ podatkowy.