Darowizna według obowiązujących przepisów prawa to umowa, polegająca na zobowiązaniu się darczyńcy do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Są jednak sytuacje, w których darczyńca może zmienić swoją wolę. Odwołanie darowizny, jakie są podstawy do odwołania darowizny przez darczyńcę? Wyjaśniamy w artykule.
Odwołanie darowizny a rażąca niewdzięczność obdarowanego
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa darczyńca może odwołać darowiznę nawet w przypadku, gdy została już wykonana. Będzie to możliwe w przypadku gdy, obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności.
Bardzo ważne jest tu rozstrzygnięcie, co kryje się pod pojęciem rażącej niewdzięczności obdarowanego. Z art. 898 Kodeksu cywilnego zwanego dalej: „kc” wynika iż, o rażącej niewdzięczności można mówić, gdy działanie obdarowanego wymierzone jest przeciwko darczyńcy. Będzie to takie działanie, które w obiektywnym odczuciu polega na wyrządzeniu krzywdy darczyńcy.
Będzie to takie zachowanie obdarowanego, które polega na umyślnym zawinionym działaniu lub zaniechaniu, skierowaniu przeciwko darczyńcy celem wyrządzenia mu krzywdy. W przypadku uznania, iż zachowanie obdarowanego posiada cechy rażącej niewdzięczności darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną.
Zachowanie obdarowanego musi być naganne, wówczas może być traktowane jako przyczyna niewdzięczności. Zachowanie obdarowanego musi mieć charakter ciągły, jest podejmowane świadomie, nie można go pogodzić z wymogiem szacunku wobec darczyńcy ze względu na dokonaną darowiznę.
Przez niewdzięczność obdarowanego należy również rozumieć również takie zachowanie obdarowanego, które polega na naruszenie ciała, czci, wolności lub majątku. Może być to takie postępowanie obdarowanego wobec darczyńcy, umożliwiające wszczęcie postępowania karnego przeciwko obdarowanemu.
Odwołanie darowizny - czy zwrot darowizny jest możliwy?
Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Zwrot następuje poprzez złożenie przez darczyńcę oświadczenia woli o odwołaniu darowizny. Odwołanie darowizny będzie następowało przez złożenie jednostronnego oświadczenia woli, którego skutek nastąpi w momencie dojścia oświadczenia do adresata obdarowanego. Osoba, wobec której zostało złożone takie oświadczenie będzie miała obowiązek zwrotnego przeniesienia przedmiotu darowizny na darczyńcę.
Odwołanie darowizny nieruchomości powoduje, że u obdarowanego powstaje obowiązek przepisania w księdze wieczystej nieruchomości z powrotem na darczyńcę. Przy zwrocie nieruchomości pojawiają się również kwestie zwrotu wydatków poniesionych przez obdarowanego w związku z zawarciem umowy. Odwołanie wykonanej darowizny z powodu rażącej niewdzięczności ma na celu pozbawienie obdarowanego własności darowanej nieruchomości i odzyskanie jej przez darczyńcę. Oświadczenie darczyńcy o odwołaniu darowizny nie realizuje wspomnianego celu, gdyż wywiera jedynie skutek obligacyjny.
Odwołanie darowizny - kiedy jest możliwe?
Zgodnie z orzecznictwem, odwołanie darowizny musi stanowić jedną z przyczyn wskazanych w Kodeksie cywilnym. W przypadku konieczności odwołania darowizny przez sąd, w postępowaniu sądowym będzie ustalane przez sąd czy miała miejsce sytuacja polegająca na zmianie stanu majątkowego darczyńcy uzasadniająca odwołanie darowizny.
Zachowanie obdarowanego musi nosić znamiona rażącej niewdzięczności. W momencie złożenia oświadczenia woli o odwołaniu darowizny muszą istnieć okoliczności dotyczące niewdzięczności obdarowanego. Jeżeli te okoliczności nie występowały, odwołanie darowizny będzie bezskuteczne.
Nie ma tu znaczenia sytuacja, gdy podstawa do odwołania darowizny zaistnieje później. Skuteczność odwołania darowizny jest dokonywana według stanu z daty oświadczenia, a nie z daty wyrokowania. Przyczyna odwołania darowizny dotycząca rażącej niewdzięczności obdarowanego, wyznacza również zakres kognicji sądu w powstałym na tym tle procesie.
Jeżeli sąd ustali, że okoliczności powołane przez darczyńcę na uzasadnienie odwołania darowizny nie istniały, sąd nie uwzględni żądania darczyńcy. Rozpoczynając proces zmierzający do odwołania darowizny należy zacząć od złożenia pisemnego oświadczenia przez darczyńcę o odwołaniu darowizny. Po złożeniu takiego oświadczenia w przypadku braku odpowiedzi obdarowanego, darczyńca może wystąpić z powództwem o zwrot przedmiotu darowizny. Bardzo ważną kwestią przy odwołaniu darowizny jest złożenie oświadczenia obdarowanemu w formie pisemnej lub w taki sposób, aby obdarowany mógł zapoznać się z treścią odwołania darowizny. Oświadczenie to powinno być złożone w odpowiednim terminie. Darowizna nie może zostać odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Odwołanie darowizny a niedostatek darczyńcy
W przypadku, gdy na skutek darowizny, darczyńca popadnie w niedostatek, przepisy prawa umożliwiają darczyńcy żądania od obdarowanego, aby w granicach istniejącego jeszcze wzbogacania, dostarczyć darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom, albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może zwolnić się od tych obowiązków zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.
Przepisy prawa zabezpieczają interesy majątkowe darczyńcy, przyznając mu roszczenie względem obdarowanego żądania dostarczenia mu środków utrzymania w przypadku, gdyby ten po przekazaniu darowizny popadł w niedostatek. Niedostatek może być rozumiany jako sytuację, w której darczyńcy brakuje środków na zaspokojenie własnych potrzeb. Wysokość obowiązku obdarowanego wyznacza wartość wzbogacenia.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 13.12.2018 r. I ACa 157/18, podstawami do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności decydują konkretne okoliczności. Do znamion rażącej niewdzięczności nie należąc drobne czyny nieumyślne obdarowanego występujące w zwykłych konfliktów życiowych, rodzinnych. Uchylenie się od wykonywania obowiązków osobistych i rzeczowych obdarowanego raz na jakiś czas też nie może być uznane jako przesłanka niewdzięczności i odwołania darowizny.
Przykład 1.
Na podstawie umowy darowizny nieruchomości przekazano obdarowanemu nieruchomość rolną wraz z całym inwentarzem żywym. W umowie darowizny obdarowany przyznał na rzecz dziadków służebność osobistą mieszkania polegającą na dożywotnim, bezpłatnym korzystaniu przez uprawnionych z mieszkania.
Między stronami powstał konflikt na tle majątkowym. Darczyńcy zarzucali obdarowanemu niezapewnienie im dostatecznych warunków do życia, zakłócenie spokoju, utrudnianie korzystania z ogrodu. Często też wzywali na interwencję policję z błahych przyczyn, skarżyli się na złe traktowanie, to doprowadziło do sytuacji, w której złożyli pismo o odwołaniu darowizny i zwrotu nieruchomości, a następnie powództwo o odwołanie darowizny.
W wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 14.03.2018 r., I ACa 918/17, uznano, że przesłanki odwołania darowizny na podstawie art. 898 kc aby traktować tą instytucję wyjątkowo. która brzmi następująco: „Nie ma ogólnej reguły pozwalającej na uznanie zachowania obdarowanego wobec darczyńcy za rażącą niewdzięczność uzasadniającą odwołanie darowizny”. Ustalenie, że obdarowanemu można przepisać niewdzięczność i to
w stopniu rażącym, musi być dokonywana w oparciu o okoliczności danej sprawy. Tak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 16.05.2007 r. III CSK 74/04 i jest to teza aktualna.
