Przepisy przejściowe dotyczące urlopu rodzicielskiego - czy obowiązują w 2024?

Nowe przepisy Kodeksu pracy związane z wdrożeniem unijnych dyrektyw wprowadziły wiele ułatwień w głównej mierze dla pracowników będących rodzicami. Jedną z największych zmian są te dotyczące urlopu rodzicielskiego. W związku z ponad półrocznym opóźnieniem legislacyjnym wiele osób byłoby poszkodowanych z powodu braku możliwości skorzystania z nowych uprawnień. Ustawodawca pomyślał jednak o tym, aby nie straciły one dodatkowych przywilejów. Jak wyglądają przepisy przejściowe dotyczące urlopu rodzicielskiego w 2024, dowiesz się z poniższej publikacji.

Przepisy przejściowe dotyczące urlopu rodzicielskiego

Dyrektywy, które UE nakazała wdrożyć w państwach członkowskich, nie na darmo zwane są dyrektywami work-life balance. Ich kluczowym zadaniem jest bowiem ułatwienie rodzicom łączenia życia zawodowego z wychowywaniem ich pociech. Dlatego nowelizacja Kodeksu pracy (kp) związana z ich wdrożeniem przynosi takim pracownikom wiele nowych przywilejów. Jedną z głównych korzyści, jakie zaczną obowiązywać już od 26 kwietnia 2023 roku na podstawie ustawy o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, jest wydłużenie urlopu rodzicielskiego i nadanie jego odrębności dla każdego z rodziców. 

Zgodnie z art. 182(1a) § 1 kp pracownicy – rodzice dziecka mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze do:

• 41 tygodni – w przypadku, gdy w trakcie jednego porodu na świat przyszło jedno dziecko;
• 43 tygodni – w przypadku porodu mnogiego.

Przy czym każdemu z pracowników – rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego i prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców.

Oprócz tego pracownicy, których dziecko posiada zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, są uprawnieni do dodatkowego wydłużenia urlopu rodzicielskiego o 24 tygodnie. Warto jednak pamiętać, że gdy urlop rodzicielski zostanie przedłużony odpowiednio do 65 lub 67 tygodni, to w dalszym ciągu 9 tygodni z tego okresu przysługuje na wyłączność jednemu z rodziców.

W związku z tym, że polskie prawo powinno zostać dostosowane do przepisów unijnych 2 sierpnia 2022 roku, przez opóźnienia w procesie legislacyjnym wielu pracowników nie mogłoby skorzystać z dodatkowego urlopu rodzicielskiego. Jednakże ustawodawca nie pozbawił takich osób wspomnianych przywilejów. Rodzice posiadający prawo do urlopu rodzicielskiego w okresie od 2 sierpnia 2022 roku do dnia wejście w życie nowelizacji Kodeksu pracy (26 kwietnia 2023 roku) będą mogli skorzystać z wydłużenia urlopu rodzicielskiego o dodatkowe 9 tygodni lub 24 tygodnie. 

Oznacza to, że od dnia wejścia w życie nowych przepisów pracownik, który skorzysta z tzw. długiego urlopu rodzicielskiego lub urlopu rodzicielskiego w podziale na części, będzie miał prawo do korzystania z urlopu rodzicielskiego na dotychczasowych zasadach. Ta osoba będzie jednak uprawniona do dłuższego urlopu rodzicielskiego, zwiększonego o 9 tygodni w porównaniu do obecnie obowiązującego stanu prawnego. W przypadku dziecka z zaświadczeniem stwierdzającym ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, długość urlopu rodzicielskiego będzie zwiększona dodatkowo o 24 tygodnie.

Przykład 1.

Pani Natalia 2 sierpnia 2023 roku przebywała na urlopie rodzicielskim, który zakończył się 3 września 2023 roku. Czy jej małżonek miał prawo skorzystać z dodatkowych 9 tygodni urlopu rodzicielskiego?

Tak, ojciec dziecka mógł skorzystać z odrębnego prawa do urlopu rodzicielskiego w wymiarze 9 tygodni.

Przykład 2. 

Pani Aleksandra korzystała z urlopu rodzicielskiego od grudnia 2023 roku. Jej dziecko posiada zaświadczenie o nieuleczalnej chorobie powstałej w prenatalnym okresie rozwoju. Czy po wejściu w życie nowych przepisów zyska prawo do dodatkowego urlopu rodzicielskiego w wymiarze 24 tygodni? 

Tak, pani Aleksandra będzie mogła skorzystać z dodatkowego urlopu w wymiarze 24 tygodni, przy czym musi pamiętać, że w ciągu łącznego okresu 65 tygodni urlopu rodzicielskiego może zawnioskować maksymalnie o 56 tygodni, 9 tygodni jest bowiem wyłącznym prawem drugiego rodzica. 

Warto również zaznaczyć, że pracownicy, którzy 2 sierpnia lub później byli uprawnieni do wykorzystania 16-tygodniowej części urlopu rodzicielskiego (nieudzielonej bezpośrednio po urlopie macierzyńskim) i ich dziecko nie ukończyło 6. roku życia, również będą mogli skorzystać z dodatkowej 9- lub 24-tygodniowej części urlopu rodzicielskiego.

Przykład 3. 

Pani Magdalena wykorzystała 20 tygodni urlopu macierzyńskiego i bezpośrednio po nim 16 tygodni urlopu rodzicielskiego. Urlopy zakończyły się w listopadzie 2021 roku. Po tym czasie powróciła do pracy. Postanowiła skorzystać z pozostałej 16-tygodniowej części urlopu rodzicielskiego od stycznia 2023 roku. Miała do tego prawo, ponieważ jej dziecko nie ukończyło jeszcze 6. roku życia. Czy w takiej sytuacji ojcu będzie przysługiwało prawo do wykorzystania 9 dodatkowych tygodni urlopu rodzicielskiego?

Tak, skoro pracownica skorzystała z ostatniej części urlopu rodzicielskiego w okresie między 2 sierpnia 2022 roku a 26 kwietnia 2023 roku, to ojciec dziecka nabędzie prawo do 9-tygodniowego urlopu rodzicielskiego.

Jeszcze jedna ważna kwestia dotyczy pracowników, którzy złożyli wniosek o urlop rodzicielski (w całości bądź w podziale na części) i 26 kwietnia 2023 roku nie rozpoczęli korzystania z niego. Tym osobom pracodawca będzie zobowiązany zwrócić wniosek o udzielenie tego urlopu niezwłocznie po wejściu w życie nowelizacji Kodeksu pracy, a pracownik powinien ponownie złożyć wniosek w terminie 7 dni już na podstawie aktualnych przepisów prawa. Jeżeli pracownik nie złoży ponownie wniosku, korzysta z urlopu zgodnie z wnioskiem złożonym przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy.

W przypadku, gdy pracownik zakończył urlop rodzicielski przed 2 sierpnia 2022 roku, nawet gdy dziecko nie ukończyło 6. roku życia, nie ma on możliwości skorzystania z dodatkowych 9 tygodni urlopu rodzicielskiego. Dotyczy to również wydłużenia okresu urlopu rodzicielskiego dla rodziców dzieci posiadających zaświadczenie o ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu albo nieuleczalnej chorobie zagrażającej życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu.

Przykład 4.

Pani Joanna wykorzystała pełny 32-tygodniowy wymiar urlopu rodzicielskiego do 23 lipca 2021 roku. Dziecko nie ukończyło 6. roku życia. Czy ojcu dziecka przysługuje dodatkowy urlop rodzicielski w wymiarze 9 tygodni?

Nie, ojcu nie przysługuje 9 tygodni urlopu rodzicielskiego. Tylko w sytuacji, gdyby urlop rodzicielski trwał 2 sierpnia, drugi rodzic mógłby skorzystać z tego uprawnienia. 

Zasiłek macierzyński a przepisy przejściowe dotyczące urlopu rodzicielskiego

Zmiany w urlopach rodzicielskich dotyczą również aspektu płacowego, czyli wysokości zasiłku macierzyńskiego, jaki przysługuje pracownikowi za okres tego urlopu. Po wejściu nowych przepisów w życie wysokość zasiłku macierzyńskiego za czas urlopu rodzicielskiego i wynosi:

• 70% za cały okres urlopu rodzicielskiego lub
• 81,5% za podstawowy okres urlopu rodzicielskiego – takie rozwiązanie będzie jednak stosowane, jeśli w ciągu 21 dni po porodzie matka złoży wniosek do ZUS-u lub pracodawcy o wypłacenie jej zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. Wtedy jednak za dodatkowe 9 tygodni urlopu przysługującego drugiemu rodzicowi zasiłek będzie należny w kwocie 70%.

Dotychczas wysokość zasiłku macierzyńskiego za czas urlopu rodzicielskiego wynosiła 100% za okres 6 tygodni w przypadku urodzenia się jednego dziecka i 8 tygodni w przypadku ciąży mnogiej, a za pozostałą część wypłacane było 60% świadczenia. Pracownik mógł też zdecydować się pobierać za cały okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego 80% zasiłku.

Natomiast ubezpieczony, który pobiera zasiłek macierzyński na dzień wejścia w życie ustawy zmieniającej ustawę Kodeks pracy i niektóre inne ustawy, zyskuje prawo do tego świadczenia w wysokości przysługującej po zmianie przepisów. Aby z tego uprawnienia skorzystać, powinien w terminie 21 dni liczonych od 26 kwietnia złożyć odpowiedni wniosek o przeliczenie zasiłku do płatnika zasiłku – czyli do pracodawcy lub do ZUS-u. Zasiłek w wyższej wysokości będzie należny tylko za okres od dnia wejścia w życie nowych przepisów do zakończenia urlopu.

Jeśli wniosek o przeliczenie zasiłku nie zostanie złożony lub pracownik złoży go później niż 21 dni po wejściu w życie nowych przepisów, to świadczenie będzie otrzymywał w takiej kwocie jak przed zmianą przepisów, tj. 80% za cały okres rodzicielskiego lub 100% za pierwsze 6 lub 8 tygodni tego urlopu, a za pozostały okres – 60%.  

Przeliczeniu nie podlegają świadczenia wypłacone przed wejściem w życie nowelizacji przepisów. Natomiast jeżeli pracownik otrzyma wypłatę zasiłku po 26 kwietnia 2023 roku w wysokości niższej, ale złoży wniosek o przeliczenie świadczenia, zachowując 21-dniowy termin, to płatnik zasiłku będzie zobowiązany do wypłaty wyrównania za okres od dnia obowiązywania nowych regulacji (a nie od dnia złożenia przez pracownika wniosku).

Pracownicy, którzy złożyli wniosek o urlop rodzicielski, ale w dniu wejścia w życie nowelizacji ustawy nie korzystają jeszcze z tego urlopu, będą mieli naliczane świadczenia zgodnie z brzmieniem nowych przepisów, pod warunkiem że złożą wniosek o przeliczenie zasiłku w ciągu 21 dni od dnia obowiązywania zmian. Gdyby do tego nie doszło, to płatnik wypłaca świadczenie w wysokości, jaka jest należna na dzień złożenia wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego.

Przepisy przejściowe dotyczące urlopu rodzicielskiego nie są oczywiste. Pozytywnym aspektem zmian jest możliwość skorzystania z dodatkowych uprawnień przez rodziców, którzy posiadali prawo do wspomnianego urlopu 2 sierpnia i później. Istotne są tu również regulacje przejściowe dotyczące wypłaty zasiłku macierzyńskiego. Pracodawca powinien wiedzieć, jakie obowiązki na nim leżą i jak rozpatrywać składane przez pracownika dokumenty.