Przy zatrudnieniu na umowę o pracę pracownica ciężarna lub planująca ciążę nie musi obawiać się czy otrzyma zasiłek macierzyński. Wątpliwości natomiast pojawiają się, gdy kobieta prowadzi działalność gospodarczą, a także gdy jest zatrudniona na umowę o pracę i jednocześnie ma firmę.
Kiedy przedsiębiorca ma prawo do zasiłku?
Osoby prowadzące działalność gospodarczą obowiązkowo opłacają składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne. Nie trzeba podlegać ubezpieczeniu chorobowemu, jest ono dobrowolne i uzależnione od decyzji przedsiębiorcy.
Zasiłek macierzyński i chorobowy przysługuje kobiecie, która prowadząc działalność gospodarczą, podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.
Zasiłek chorobowy dla osoby prowadzącej działalność
W celu otrzymania zasiłku chorobowego należy być zgłoszonym do ubezpieczenia chorobowego i terminowo opłacać składki z tego tytułu nieprzerwanie przez okres 90 dni. Konieczne jest terminowe opłacanie składek, ponieważ nieterminowa wpłata powoduje utratę prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego.
W przypadku ciąży maksymalny okres przebywania na zasiłku chorobowym wynosi 270 dni, a zasiłek jest wypłacany w 100% podstawy wymiaru.
Zasiłek macierzyński w przypadku prowadzenia firmy
Zasiłek macierzyński przysługuje kobiecie, która w okresie ubezpieczenia chorobowego lub w czasie urlopu wychowawczego:
- urodziła dziecko,
- przyjęła dziecko - w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, w wieku do 10. roku życia - na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia,
- przyjęła dziecko - w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, w wieku do 10. roku życia - na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej.
Zasady obliczania podstawy wymiaru zasiłków dla przedsiębiorców
Po nowelizacji ustawy o ubezpieczeniu społecznym w razie choroby i macierzyństwa zmianie uległy zasady obliczania podstawy wymiaru zasiłku dla osób prowadzących działalność gospodarczą (oraz innych, dla których podstawę wymiaru składek stanowi kwota zadeklarowana), które podlegają ubezpieczeniu chorobowemu krócej niż 12 miesięcy. Dotychczas wystarczyło zapłacić tylko jedną składkę chorobową, aby uzyskać zasiłek macierzyński w zadeklarowanej kwocie. Po zmianach kobiecie prowadzącej działalność gospodarczą krócej niż 12 miesięcy i opłacającej składki przewyższające ustawowe minimum początkowo zostanie przyznany zasiłek w minimalnej wysokości, który będzie powiększany o 1/12 za każdy miesiąc opłacania składek przypadający przed nabyciem prawa do świadczenia. Tak więc matka, która prowadziła działalność 3 miesiące i opłacała podwyższone składki, otrzyma zasiłek w wysokości 60% średniego prognozowanego wynagrodzenia oraz 3/12 podwyższonej składki. Aby nabyć prawo do zasiłku w pełnej wysokości, odpowiadającej podwyższonej składce, będzie musiała opłacać wyższe składki ubezpieczeniowe przez 12 miesięcy przed porodem.
Matka, która podlega ubezpieczeniu tylko z prowadzonej działalności, może pośrednio sama zadecydować o wysokości opłacanych składek. Im wyższe składki, tym stosunkowo wyższa podstawa wymiaru do ustalenia zasiłku. W regulowaniu wysokości składek istnieje jednak ograniczenie - na 2024 rok maksymalna wysokość podstawy składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe wynosi 19 560 zł miesięcznie.
Kobieta ma obowiązek pobierać zasiłek macierzyński przez 14 tygodni od dnia porodu, ponieważ jest to okres przeznaczony na regenerację jej organizmu. Po upływie tego okresu matka dziecka ma prawo zrezygnować zupełnie z pobierania zasiłku i wrócić do pracy lub przenieść do niego prawo na ubezpieczonego ojca dziecka.
Zasiłek macierzyński może być wypłacany w wysokości:
- 100% podstawy wymiaru za czas określony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego i następnie 70% podstawy wymiaru za czas określony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu rodzicielskiego lub
- 81,5% podstawy wymiaru za podstawowy okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego.
Za dodatkowe 9 tygodni urlopu rodzicielskiego przysługującego na wyłączność jednemu z rodziców świadczenie płatne jest zawsze w wysokości 70% podstawy wymiaru tego zasiłku.
Zasiłek macierzyński przy prowadzonej działalności i zatrudnieniu na umowę o pracę
Osoba zatrudniona na umowę o pracę obowiązkowo podlega ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu i zdrowotnemu.
Bez względu na wymiar etatu i wysokość wynagrodzenia składki muszą być opłacane przez pracodawcę (płatnika składek).
Przy zbiegu ubezpieczeń z tytułu zatrudnienia i prowadzonej działalności gospodarczej obowiązek opłacania składek jest zależny od wysokości wynagrodzenia wynikającej z umowy o pracę. Jeżeli osoba prowadząca działalność otrzymuje z tytułu zatrudnienia co najmniej minimalne wynagrodzenie (4 242,00 zł od stycznia do czerwca 2024 roku i 4 300,00 zł od lipca do grudnia 2024 roku), opłacanie składek społecznych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej jest dobrowolne, obowiązkowa jest wyłącznie składka zdrowotna. W przedstawionej sytuacji nawet jeżeli kobieta ciężarna prowadząca działalność zdecyduje się na dobrowolne opłacanie składek społecznych z tytułu prowadzonej działalności, prawo do zasiłku chorobowego i macierzyńskiego otrzyma tylko z tytułu umowy o pracę.
Jest to spowodowane faktem, że w opisanym przypadku ubezpieczenia emerytalno-rentowe z tytułu prowadzonej działalności są dobrowolne, natomiast ubezpieczenie chorobowe można opłacać tylko przy obowiązkowych ubezpieczeniach emerytalno-rentowych.
Takie stanowisko jest poparte wyrokiem Sądu Najwyższego z 3 października 2008 roku, sygn. akt: II UK 32/08: “Podleganie przez kobietę obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu stosunku pracy i uzyskanie prawa do zasiłku macierzyńskiego, wyklucza równoczesne podleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej i uzyskanie prawa do drugiego zasiłku macierzyńskiego”.
Jednak w przypadku gdy kobieta jest zatrudniona w niepełnym wymiarze czasu pracy i jej przychody nie przekraczają kwoty 4 242 zł brutto od stycznia do czerwca 2024 roku i 4 300 zł od lipca do grudnia 2024 roku (minimalne wynagrodzenie w 2024 roku), obowiązkowo podlega ubezpieczeniom zarówno z tytułu umowy o pracę, jak i z tytułu prowadzonej działalności. W takiej sytuacji może się zdecydować na opłacanie wyższych od obowiązkowych składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe i pozyskać zasiłek macierzyński oraz chorobowy z dwóch tytułów.
Zasady przyznawania zasiłku macierzyńskiego dla osób prowadzących działalność są takie same jak w przypadku innych form zatrudnienia. Zasiłek macierzyński przedsiębiorcy zwalnia z opłacania składek na ubezpieczenie społeczne i Fundusz Pracy - podczas urlopu macierzyńskiego osoba prowadząca działalność podlega obowiązkowo wyłącznie pod ubezpieczenie zdrowotne.
