W odniesieniu do znacznej liczby pracowników stosuje się podstawowe normy czasu pracy, które zostały określone w Kodeksie pracy. Istnieją jednak grupy zawodowe objęte szczególnymi normami w zakresie czasu pracy – jedną z nich są pracownicy zatrudnieni w podmiotach leczniczych. W jaki sposób przepisy regulują czas pracy pracowników medycznych? Wyjaśniamy poniżej w artykule.
Czas pracy pracowników medycznych – podstawa prawna
Zasady ustalania i rozliczania czasu pracy pracowników medycznych regulują przepisy Ustawy o działalności leczniczej, zwanej dalej UDL.
Czas pracy pracowników medycznych – podstawowe normy
Zgodnie z art. 93 ust. 1 UDL czas pracy pracowników zatrudnionych w podmiocie leczniczym – z zastrzeżeniem przepisów dopuszczających wydłużenie dobowego wymiaru, o których będzie mowa w dalszej części niniejszego tekstu – w przyjętym okresie rozliczeniowym, nie może przekraczać:
- 7 godzin 35 minut na dobę oraz
- przeciętnie 37 godzin 55 minut na tydzień w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Z kolei czas pracy pracowników niewidomych zatrudnionych na stanowiskach wymagających kontaktu z pacjentami, w przyjętym okresie rozliczeniowym, nie może przekraczać 6 godzin na dobę i przeciętnie 30 godzin na tydzień w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym (art. 93 ust. 3 UDL).
Powyżej wskazane normy stanowią zatem podstawowe normy czasu pracy dla pracowników medycznych. Jeśli natomiast chodzi o pracowników niemedycznych, to w ich przypadku mają zastosowanie standardowe normy czasu pracy, jak bowiem wynika z art. 93 ust. 2 UDL, czas pracy pracowników technicznych, obsługi i gospodarczych w przyjętym okresie rozliczeniowym nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin na tydzień w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Czas pracy pracowników medycznych a dopuszczalność przedłużenia rozkładów czasu pracy
Przepisy UDL dopuszczają możliwość zastosowania do pracowników podmiotów leczniczych rozkładów czasu pracy przedłużonych do 12 godzin, co jest dozwolone jedynie wówczas, gdy jest uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją. W takich wydłużonych rozkładach czas pracy pracowników medycznych nie może przekraczać przeciętnie 37 godzin 55 minut na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym, a w stosunku do pracowników niemedycznych – przeciętnie 40 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Należy jednak podkreślić, że przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy nie może objąć pracowników niewidomych zatrudnionych na stanowiskach wymagających kontaktu z pacjentami – do tych osób stosuje się normę czasu pracy wskazaną w art. 93 ust. 3 UDL, z uwzględnieniem okresu rozliczeniowego nie dłuższego niż 3 miesiące.
Stosownie do brzmienia art. 94 ust. 2 UDL czas pracy powinien być stosowany na podstawie harmonogramów pracy ustalanych dla przyjętego okresu rozliczeniowego, określających dla poszczególnych pracowników dni i godziny pracy oraz dni wolne od pracy.
W przedłużonych rozkładach wymiar czasu pracy:
- pracownic w ciąży,
- pracowników opiekujących się dzieckiem do lat 4, bez ich zgody
– nie może przekraczać 8 godzin na dobę.
Czas pracy pracowników medycznych a prawo do nieprzerwanego odpoczynku dobowego i tygodniowego
Pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku, przy czym pracownikowi pełniącemu dyżur medyczny okres odpoczynku w powyższym wymiarze powinien być udzielony bezpośrednio po zakończeniu pełnienia takiego dyżuru.
Czas pracy pracowników medycznych a pełnienie dyżuru w zakładzie medycznym podmiotu leczniczego
Jak przewidziano w art. 95 ust. 1 UDL, pracownicy wykonujący zawód medyczny i posiadający wyższe wykształcenie, zatrudnieni w podmiocie leczniczym wykonującym działalność leczniczą w rodzaju „stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne”, mogą być zobowiązani do pełnienia w zakładzie leczniczym tego podmiotu dyżuru medycznego.
Do pełnienia dyżuru mogą być także zobowiązani pracownicy wykonujący zawód medyczny zatrudnieni w jednostkach systemu wyszczególnionych w art. 32 ust. 1 Ustawy z dnia 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycznym (PRM), z wyłączeniem jednakże lotniczych zespołów ratownictwa medycznego (art. 95 ust. 1a UDL).
Wspomnianymi wyżej jednostkami systemu są:
- szpitalne oddziały ratunkowe;
- zespoły ratownictwa medycznego wchodzące w skład podmiotu leczniczego będącego samodzielnym publicznym zakładem opieki zdrowotnej albo jednostką budżetową, albo spółką kapitałową, w której co najmniej 51% udziałów albo akcji należy do Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego
– na których świadczenia zawarto umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej.
Przepisy UDL definiują również pojęcie dyżuru medycznego, co oznacza, że jest nim wykonywanie poza normalnymi godzinami pracy czynności zawodowych przez:
- pracowników wykonujących zawód medyczny i posiadających wyższe wykształcenie – w podmiocie leczniczym wykonującym stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne;
- pracowników wykonujących zawód medyczny – w jednostkach systemu określonych w PRM.
Czas pełnienia dyżuru medycznego wlicza się do czasu pracy. Praca w ramach pełnienia dyżuru medycznego może być planowana również w zakresie, w jakim będzie przekraczać 37 godzin 55 minut na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym, przy czym do pracy w ramach pełnienia dyżuru nie stosuje się przepisów Kodeksu pracy (kp) dotyczących rocznego limitu godzin nadliczbowych (art. 151 § 3), rekompensaty pracy wykonywanej w dniu rozkładowo wolnym (art. 151(3)) i pracy w nadgodzinach kadry zarządzającej (art. 151(4)).
Do wynagrodzenia za pracę w ramach pełnienia dyżuru medycznego stosuje się odpowiednio przepisy art. 151(1) § 1–3 kp, jednak wskazane regulacje nie mają zastosowania do lekarzy stażystów, których zasady wynagradzania określają odrębne przepisy.
Wymaga dodania, że w przypadku uzasadnionym organizacją pracy pracownikowi, o którym mowa w art. 95 ust. 1 i 1a UDL, przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 24 godzin nieprzerwanego odpoczynku udzielanego w okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż 14 dni.
Czas pracy pracowników medycznych a zobowiązanie do pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych
Pracownicy wykonujący zawód medyczny i posiadający wyższe wykształcenie, zatrudnieni w podmiocie leczniczym wykonującym działalność leczniczą w rodzaju „stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne”, mogą zostać zobowiązani do pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych.
Za każdą godzinę pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych pracownikowi przysługuje wynagrodzenie w wysokości 50% stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego.
Godzinową stawkę wynagrodzenia zasadniczego oblicza się przez podzielenie kwoty miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego wynikającego z osobistego zaszeregowania pracownika przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu.
Jeżeli nastąpiło wezwanie pracownika do podmiotu leczniczego, zastosowanie mają uprzednio już omówione przepisy UDL dotyczące dyżuru medycznego.
Czas pracy pracowników medycznych a wykonywanie pracy w ramach klauzuli opt-out
Szczególną formą wykonywania pracy przez pracowników medycznych jest praca w ramach klauzuli opt-out. Polega to na tym, że określone grupy pracowników medycznych mogą świadczyć, za pisemną zgodą, pracę po przekroczeniu powszechnie obowiązujących norm czasu pracy, przy czym taka praca jest zaplanowana, wobec czego nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych.
Zgodnie z art. 96 ust. 1 UDL pracownicy wykonujący zawód medyczny i posiadający wyższe wykształcenie, zatrudnieni w podmiocie leczniczym wykonującym działalność leczniczą w rodzaju „stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne” oraz pracownicy wykonujący zawód medyczny, zatrudnieni w jednostkach systemu, o których mowa w PRM, mogą być, po wyrażeniu na to zgody na piśmie, zobowiązani do pracy w wymiarze przekraczającym przeciętnie 48 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym. W takim przypadku nie stosuje się art. 151 § 3 kp (150-godzinny roczny limit nadgodzin przepracowanych ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy).
W razie stosowania klauzuli opt-out okres rozliczeniowy nie może być dłuższy niż 4 miesiące.
Pracodawca jest obowiązany prowadzić i przechowywać ewidencję czasu pracy pracowników wykonujących pracę w ramach klauzuli opt-out oraz udostępniać ją organom właściwym do sprawowania nadzoru i kontroli nad przestrzeganiem prawa pracy, które mogą, z powodów związanych z bezpieczeństwem lub zdrowiem pracowników, a także w celu zapewnienia właściwego poziomu udzielania świadczeń zdrowotnych, zakazać albo ograniczyć możliwość wydłużenia maksymalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy. Pracodawca jest obowiązany dostarczać wyżej wskazanym organom na ich wniosek, informacje o przypadkach, w których pracownicy wyrazili zgodę w celu wykonywania pracy w wymiarze przekraczającym 48 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż 4 miesiące.
Przepisy UDL zastrzegają, że pracodawca nie może podejmować działań dyskryminujących wobec pracowników, którzy nie wyrazili zgody na pracę w ramach klauzuli opt-out.
Do wynagrodzenia za pracę w wymiarze przekraczającym przeciętnie 48 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym stosuje się odpowiednio art. 151(1) § 1–3 kp, czyli powszechnie obowiązujące przepisy prawa dotyczące rekompensaty pieniężnej z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych.
Czas pracy pracowników medycznych – podsumowanie
Czas pracy pracowników zatrudnionych w podmiocie leczniczym działającym na podstawie przepisów Ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej uregulowano w sposób szczególny w porównaniu do ogólnie przyjętych zasad prawa pracy. Jest to całkowicie zrozumiałe i wynika ze specyfiki wykonywania pracy w zawodach medycznych. Normy czasu pracy i okresy rozliczeniowe są krótsze niż kodeksowe, przy czym istnieje możliwość przedłużenia rozkładów czasu pracy. W szczególny sposób rozwiązano ponadto kwestię pełnienia dyżurów oraz pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych. Odrębnym zagadnieniem jest także zastosowanie do pracowników medycznych klauzuli opt-out.
