Osoby podlegające obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym odprowadzają składki do ZUS-u. Wysokość składek uzależniona jest od ustalonej dla każdego ubezpieczonego podstawy ich wymiaru. Nie wszystkie przychody włączane są do takiego wyliczenia. Czy rekompensata dla pracownika jest wolna od składek na ubezpieczenie społeczne?
Określenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wskazuje, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z zastrzeżeniem, że w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób wykonujących pracę nakładczą, członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz pracowników, za wyłączeniem prokuratorów, nie uwzględnia się wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków.
Jednocześnie Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych wskazuje, iż do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne pracowników stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ich ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Przykładowe wyłączenia przychodów z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne
Rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w § 2 ust. 1 zawiera też liczne wyłączenia przychodów z podstawy wymiaru składek, wśród których należy wymienić m.in.:
- nagrody jubileuszowe (gratyfikacje), które według zasad określających warunki ich przyznawania przysługują pracownikowi nie częściej niż co 5 lat;
- odprawy pieniężne przysługujące w związku z przejściem na emeryturę lub rentę;
- odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy;
- odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji;
- ekwiwalenty pieniężne za pranie odzieży roboczej, używanie odzieży i obuwia własnego zamiast roboczego oraz wartość otrzymanych przez pracowników bonów, talonów, kuponów lub innych dowodów uprawniających do otrzymania na ich podstawie napojów bezalkoholowych, posiłków oraz artykułów spożywczych, w przypadku gdy pracodawca, mimo ciążącego na nim obowiązku wynikającego z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy, nie ma możliwości wydania pracownikom posiłków i napojów bezalkoholowych;
- zwrot kosztów używania w jazdach lokalnych przez pracowników, dla potrzeb pracodawcy, pojazdów niebędących własnością pracodawcy do wysokości miesięcznego ryczałtu pieniężnego albo do wysokości nieprzekraczającej kwoty ustalonej przy zastosowaniu stawek za 1 km przebiegu pojazdu określonych w odrębnych przepisach wydanych przez właściwego ministra, jeżeli przebieg pojazdu, z wyłączeniem wypłat ryczałtu pieniężnego, jest udokumentowany przez pracownika w ewidencji przebiegu pojazdu prowadzonej przez niego według zasad określonych w przepisach o podatku dochodowym od osób fizycznych;
- zapomogi losowe w przypadku klęsk żywiołowych, indywidualnych zdarzeń losowych lub długotrwałej choroby.
Czy każda rekompensata dla pracownika jest wyłączona z podstawy wymiaru składek?
Na uzasadnienie swojego stanowiska ZUS wskazał przepis § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W powoływanej regulacji przykładowo wymieniono odprawy, odszkodowania i rekompensaty z tytułu nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę, rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu wypowiedzenia czy wreszcie niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy. Dlatego też przyjąć należy, że katalog świadczeń mieszczących się w tym wyłączeniu ma charakter otwarty i nie dotyczy wyłącznie odpraw czy odszkodowań przysługujących na podstawie przepisów powszechnie obowiązujących, ale również wynikających z porozumień negocjowanych ze związkami zawodowymi na poziomie zakładu pracy lub indywidualnych porozumień zawieranych ze zwalnianymi pracownikami w ramach obowiązującej zasady swobody umów. Wspomniana zasada w prawie pracy oznacza dopuszczalność regulowania w umowie wszystkich innych spraw, jeśli nie pogarsza to sytuacji pracownika w porównaniu z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa.
Przykład
Czy rekompensata wypłacona przez pracodawcę pani Iwonie Nowak będzie wyłączona spod podstawy wymiaru składek we wskazanych okolicznościach?
Pracodawca zwolnił Iwonę Nowak z zachowaniem okresu wypowiedzenia ze skutkiem na dzień 31 marca 2023 roku. Iwona Nowak nie zgodziła się z wręczonym jej przez pracodawcę wypowiedzeniem i złożyła od niego odwołanie do sądu pracy. Pracownica domagała się uznania za bezskuteczne rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem oraz o zasądzenie od pracodawcy na jej rzecz wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. Dodatkowo Iwona Nowak wskazała, że była ofiarą mobbingu i domagała się od pracodawcy odszkodowania z tego tytułu. Strony zawarły kompleksowo ugodę regulującą wszelkie spory związane z łączącym ich stosunkiem pracy. Iwona Nowak zrzekła się wobec pracodawcy roszczeń związanych z ustaniem stosunku pracy i mobbingiem. Pracodawca zobowiązał się do tego, że zapłaci na jej rzecz kwotę 30 000 złotych brutto tytułem rekompensaty za zrzeczenie się wskazanych wyżej roszczeń.
Odpowiadając na postawione pytanie, w myśl przepisów dotyczących zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przywołana rekompensata dla pracownika będzie uwzględniona w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, gdyż nie jest z nich zwolniona. Świadczenie odszkodowawcze, do którego w niniejszym przykładzie zobowiązał się pracodawca, ma co prawda związek z ustaniem stosunku pracy, ale wynikająca z ugody kwota dotyczy również roszczeń innych niż odszkodowanie określone § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Odszkodowanie nie może obejmować innych roszczeń poza rozwiązaniem stosunku pracy, wynikających z prawa pracy, aby można było zastosować przepisy przywołanego rozporządzenia ministerialnego. Gdyby w niniejszej sytuacji kwota rekompensaty dotyczyła wyłącznie odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę, wówczas dopuszczalne byłoby nieuwzględnienie tych środków w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne.
Stanowisko ZUS-u dotyczące rekompensat wypłacanych pracownikowi w związku z ugodowym zakończeniem sporów
Wskazać należy, że w innych interpretacjach indywidualnych Zakład Ubezpieczeń Społecznych odpowiadał już na pytania dotyczące uwzględniania w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne kwot odszkodowań pracowniczych zawartych w ugodach sądowych czy pozasądowych.
I tak decyzją nr 18 z 20 stycznia 2020 roku ZUS Oddział w Gdańsku (DI/100000/43/1088/2019) uznano, że odszkodowanie ustalone w ugodzie dotyczące rezygnacji z przysługujących pracownikowi roszczeń nie ma bezpośredniego związku z ustaniem stosunku pracy, przyznawane jest bowiem w innych okolicznościach niż odszkodowanie wskazane w § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia, a ponadto, że „ze zwolnienia w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne nie można zatem skorzystać w sytuacji, gdy przyznano pracownikowi na podstawie ugody sądowej odszkodowanie w zamian za rezygnację przez byłego pracownika z prawa przywrócenia do pracy oraz wypłaty wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy […], gdyż rozporządzenie takiego świadczenia nie przewiduje”.
Podobnie decyzją nr 351 z 6 sierpnia 2021 roku (DI/100000/43/503/2021) ZUS Oddział w Gdańsku uznał, że w sytuacji gdy stosunek pracy ustał w wyniku porozumienia stron, a następnie pracownik złożył do sądu pracy pozew o ustalenie istnienia stosunku pracy, w konsekwencji czego strony w mediacji zawarły ugodę pozasądową, na mocy której pracodawca miał wypłacić pracownikowi określoną sumę pieniężną, kwota wypłaconej rekompensaty będzie uwzględniana w podstawie wymiaru składek. Wprawdzie ma ona związek ze stosunkiem pracy, ale nie wiąże się bezpośrednio z rozwiązaniem stosunku pracy, skoro stał on przed zawarciem ugody. Dlatego też wypłacony na podstawie ugody pozasądowej przychód byłego pracownika nie będzie mieścił się w katalogu przychodów, które nie stanowią podstawy wymiaru składek w myśl przepisów rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W konsekwencji pracodawca powinien dokonać potrącenia składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.
Podsumowanie – wolna od oskładkowania jest rekompensata dla pracownika, która ma związek wyłącznie z rozwiązaniem stosunku pracy
Wolna od oskładkowania jest rekompensata wypłacona pracownikowi, jeśli dotyczy wyłącznie rozwiązania stosunku pracy, czyli sytuacji, kiedy tryb i okoliczności jego rozwiązania naruszały przepisy prawa pracy. Odszkodowanie nie może obejmować innych roszczeń, poza rozwiązaniem stosunku pracy, wynikających z prawa pracy, bowiem nie można do nich zastosować przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w zakresie dotyczącym wyłączenia z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne tych przychodów.
