Pracodawca może z pracownikiem zawrzeć dodatkową umowę o zakazie konkurencji. Często w związku z tym wypłacane jest pracownikowi odszkodowanie, które zasadniczo ma pokryć ewentualne straty ekonomiczne. W związku z tym warto zastanowić się, jakie skutki podatkowe wywołuje otrzymane odszkodowanie oraz czy konieczne dla pracownika jest opodatkowanie otrzymanego odszkodowania za zakaz konkurencji.
Zakaz konkurencji w świetle przepisów prawa
W pierwszej kolejności należy przyjrzeć się przepisom normującym zakaz konkurencji. W tym zakresie konieczne będzie sięgnięcie do uregulowań Kodeksu pracy.
W myśl art. 101(1) kp w zakresie określonym w odrębnej umowie pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność (zakaz konkurencji). Pracodawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, może dochodzić od pracownika wyrównania tej szkody
Umowa o zakazie konkurencji pod rygorem nieważności wymaga formy pisemnej.
Umowa o zakazie konkurencji jest dokumentem odrębnym od samej umowy o pracę, aczkolwiek należy wskazać, że są to dokumenty silnie powiązane, ponieważ odmowa podpisania przez pracownika umowy o zakazie konkurencji może stanowić podstawę rozwiązania stosunku pracy.
Podkreślenia przy tym wymaga, że nie ma przeszkód, aby pracownicy otrzymywali odszkodowanie od pracodawcy z tytułu podpisanej umowy o zakazie konkurencji. Takie odszkodowanie ma pracownikowi rekompensować potencjalną utratę dochodów z tytułu działalności na rzecz innego podmiotu, która dla pracodawcy miałaby charakter konkurencyjny.
Ustalenie źródła przychodu z tytułu odszkodowania za zakaz konkurencji
Jak podaje art. 12 ust. 1 ustawy PIT, za przychody ze stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
Użyty w treści powyższego przepisu zwrot „w szczególności” oznacza, że wskazane kategorie przychodów zostały wymienione jedynie przykładowo. Przychodem ze stosunku pracy są wszelkiego rodzaju wypłaty i świadczenia skutkujące u podatnika powstaniem przysporzenia majątkowego, mające swoje źródło w łączącym pracownika z pracodawcą stosunku pracy lub stosunku pokrewnym.
W konsekwencji odszkodowanie wypłacane z tytułu zawartej umowy o zakazie konkurencji należy zakwalifikować do przychodów ze stosunku pracy, o których mowa w art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, jego wypłata jest bowiem uwarunkowana łączącym wcześniej strony stosunkiem pracy.
Powyższe oznacza zatem, że pracownik nie rozlicza otrzymanego odszkodowania jako osobnego źródła przychodu, ponieważ tak otrzymane kwoty stanowią element kalkulacyjny stosunku pracy.
Należy także mieć na uwadze kwestię zwolnień podatkowych. Otóż zgodnie z brzmieniem art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy PIT wolne od podatku są otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw lub aktów administracyjnych wydanych na podstawie tych przepisów, oraz otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z postanowień układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów lub statutów, o których mowa w art. 9 § 1 ustawy Kodeks pracy, z wyjątkiem:
- określonych w prawie pracy odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę;
- odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników;
- odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia funkcjonariuszom pozostającym w stosunku służbowym;
- odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji;
- odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą;
- odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane według skali podatkowej lub na zasadach liniowych;
- odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe.
Jak widać z powyższego katalogu, odszkodowania związane z zakazem konkurencji zostały wyłączone ze zwolnienia podatkowego. To zatem oznacza, że tego rodzaju przychody nie będą korzystać ze zwolnienia i będą podlegać opodatkowaniu jako przychody ze stosunku pracy.
Oskładkowanie i opodatkowanie otrzymanego odszkodowania za zakaz konkurencji
Wypłacone pracownikowi odszkodowanie stanowi przychód ze stosunku pracy, co oznacza, że pracodawca wypłacający pełni w tym przypadku rolę płatnika zobowiązanego do obliczenia, pobrania i wpłaty do właściwego US-u zaliczki na podatek z tego tytułu.
Do odszkodowania za zakaz konkurencji zastosowanie znajdują zasady ogólne opodatkowania, co oznacza, że stosować należy skalę podatkową określoną w art. 27 ust. 1 ustawy PIT.
Dodatkowo warto wskazać, że jeżeli odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji będzie wypłacane pracownikom comiesięcznie z tytułu umów o zakazie konkurencji podczas trwania stosunku pracy, będzie stanowiło podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Tak wskazał ZUS w interpretacji indywidualnej z 25 marca 2020 roku (znak WPI/200000/43/53/2018).
Wyłącznie odszkodowanie za zakaz konkurencji wypłacone po ustaniu stosunku pracy nie podlega składkom ZUS. Tak wynika z treści art. 2 ust. 1 pkt 4 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Przykład 1.
Pracodawca podpisał z pracownikiem umowę o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy. Ustalono dla pracownika odszkodowanie, które zostało rozłożone na miesięczne raty. W takim przypadku miesięczne kwoty odszkodowania będą stanowiły element kalkulacyjny przychodu ze stosunku pracy, który podlega opodatkowaniu na zasadach ogólnych oraz stanowi podstawę obliczania składek ZUS.
Pracownicy otrzymujący od pracodawcy odszkodowanie z tytułu zawartej umowy za zakaz konkurencji muszą pamiętać, że w tym przypadku nie ma możliwości skorzystania ze zwolnienia od podatku, co implikuje konieczność zapłaty podatku do tego rodzaju otrzymanych kwot. Przypomnijmy, że dla pracownika przychodem ze stosunku pracy są kwoty faktycznie otrzymane.
