Z zagadnieniem przekazania przedsiębiorstwa nieodłącznie wiąże się tematyka odpowiedzialności za długi. Zagadnienie to zostało opisane zarówno w sferze regulacji prawa cywilnego, jak i prawa podatkowego. W naszym dzisiejszym artykule przyjrzymy się najważniejszym przepisom w tym zakresie i rozważymy na kim ciąży odpowiedzialność za długi przedsiębiorstwa.
Odpowiedzialność za długi przedsiębiorstwa na gruncie prawa cywilnego
W zakresie prawa cywilnego nasze rozważania będą koncentrować się na treści art. 55(4) kc. Przepis ten podaje, że nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa bądź gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.
Z powyższego artykułu wynika zatem kilka interesujących wniosków.
Po pierwsze odpowiedzialność nabywcy ma charakter solidarny. Z samej istoty solidarnej odpowiedzialności wynika, że każdy z dłużników odpowiada za całość długu. To z kolei oznacza, że wierzyciel może zaspokoić swoje całe roszczenie z majątku wyłącznie jednego z dłużników. Ten natomiast może w dalszej kolejności wystąpić z roszczeniem regresowym wobec pozostałych dłużników.
Zatem w świetle powyższego przepisu jedyną i wyłączną podstawę powstania odpowiedzialności stanowi fakt nabycia przedsiębiorstwa. Nabywca przedsiębiorstwa odpowiada solidarnie ze zbywcą, ale jego odpowiedzialność ma charakter samodzielny w tym znaczeniu, że sam staje się dłużnikiem, czyli odpowiada za długi zbywcy jak za własny dług.
Po drugie jego odpowiedzialność różni się od odpowiedzialności zbywcy jedynie tym, że ma ona charakter ograniczony, ponieważ nabywca odpowiada za długi związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa tylko według jego stanu z chwili nabycia, a cen z chwili zaspokojenia wierzyciela.
Kolejne ograniczenie zakresu odpowiedzialności obejmuje te długi, o których nabywca wiedział w chwili nabycia. Przy czym trzeba pamiętać, że przepisy nakładają na nabywcę ciężar udowodnienia dochowania należytej staranności przy uzyskaniu wiedzy co do zobowiązań związanych z prowadzeniem nabywanego przedsiębiorstwa.
Należy w tym miejscu wskazać, że za zgodą wierzyciela możliwe jest przyjęcie innego rozwiązania. Wierzyciel może bowiem wyrazić zgodę, aby dany dług pozostał przy zbywcy bądź został w całości przeniesiony na nabywcę przedsiębiorstwa. W takim przypadku nie mamy do czynienia z solidarną odpowiedzialnością.
Odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa na gruncie prawa podatkowego
W przypadku prawa podatkowego odpowiedzialnym za zobowiązanie podatkowe jest podatnik. Jednak w pewnych przypadkach odpowiedzialność za powstałą zaległość podatkową może zostać skierowana również na rzecz osoby trzeciej.
W tym przypadku jest to odpowiedzialność o charakterze ubocznym i akcesoryjnym.
O odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej organ podatkowy orzeka w drodze decyzji i podobnie jak ma to miejsce w przypadku prawa cywilnego, odpowiedzialność osoby trzeciej ma charakter odpowiedzialności solidarnej.
Co warte podkreślenia, odpowiedzialność osób trzecich dotyczy wyłącznie zaległości podatkowych. W konsekwencji nie jest możliwe wydanie decyzji o odpowiedzialności podatkowej osób trzecich za zobowiązania podatkowe, których termin płatności jeszcze nie upłynął.
Jak wskazał WSA w Gdańsku w wyroku z 24 listopada 2015 roku (I SA/Gd 1109/15), orzeczenie o odpowiedzialności osób trzecich nie uwalnia dłużnika od tej odpowiedzialności, tylko poszerza krąg podmiotów, od których organ podatkowy może dochodzić zaspokojenia przeterminowanych zobowiązań. Odpowiedzialność osób trzecich w Ordynacji podatkowej ma charakter subsydiarny w stosunku do odpowiedzialności podatnika. Zależna jest nadto od istnienia zobowiązania podatkowego oraz od jego realizacji przez podatnika, (a w zasadzie braku realizacji zobowiązania, w całości lub w części). Ma zatem charakter akcesoryjny.
W zakresie interesującego nas zagadnienia trzeba zwrócić uwagę na treść art. 112 Ordynacji podatkowej. Przepis ten podaje, że nabywca przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, chyba że przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o tych zaległościach.
Zakres odpowiedzialności nabywcy jest ograniczony do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części.
Inne ograniczenia odpowiedzialności nabywcy za zaległości podatkowe przedsiębiorstwa nie występują. Przykładowo, jak wskazał NSA w wyroku z 19 maja 1999 roku (SA/Sz 1043/98), dla odpowiedzialności za zaległości podatkowe podatnika obojętne jest również to, że nabywca przyjął darowiznę w dobrej wierze i nie odniósł z niej żadnej korzyści, ponieważ o tej odpowiedzialności decyduje sam fakt nabycia majątku od podatnika po powstaniu zaległości podatkowej, z ograniczeniem do wysokości wartości nabytego majątku.
Zaświadczenie o zaległościach podatkowych przedsiębiorstwa
Potencjalny nabywca przedsiębiorstwa może w organie podatkowym uzyskać informacje na temat wysokości zaległości podatkowych.
Zgodnie z art. 306g Ordynacji podatkowej organy podatkowe w zakresie, o którym mowa w art. 112 § 1, wydają zaświadczenie o wysokości zaległości podatkowych zbywającego:
- na wniosek zbywającego;
- na wniosek nabywcy, za zgodą zbywającego.
W zaświadczeniu organ podatkowy określa wysokość zaległości podatkowych zbywającego na dzień wydania zaświadczenia.
Następnie należy wskazać, że na mocy art. 112 § 7 Ordynacji podatkowej nabywca odpowiada również za zaległości podatkowe i inne należności zbywcy powstałe po dniu wydania zaświadczenia, o którym mowa w art. 306g, a przed dniem nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, jeżeli od dnia wydania zaświadczenia do dnia zbycia upłynęło więcej niż 30 dni.
Przykład 1.
Osoba fizyczna, która ma zamiar zakupić przedsiębiorstwo, zwróciła się do US o wydanie zaświadczenia o zaległościach podatkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Zaświadczenie zostało wydane 1 września i stwierdzało brak jakichkolwiek zaległości podatkowych. Nabywca zakupił przedsiębiorstwo dopiero 1 grudnia. To oznacza, że nabywca będzie odpowiadał za zaległości podatkowe powstałe pomiędzy 1 września a 1 grudnia, ponieważ upłynął okres 30 dni.
W świetle przedstawionych przepisów warto podkreślić, że zarówno prawo cywilne, jak i prawo podatkowe jako zasadę statuują solidarną odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa. Odpowiedzialność ta jest jednak ograniczona do wysokości wartości nabytego przedsiębiorstwa.
