Utwór zazwyczaj tworzony jest, by odbiorca mógł zapoznać się z nim w określony przez autora sposób. Niektóre z nich jednak mogą równie dobrze prezentować się opracowane w jakiś inny sposób, a dokonanie przeróbki przez osobę trzecią może wnieść więcej i rozszerzyć zastosowanie dzieła lub jego wymowę. Jak kształtuje się w takim kontekście kwestia praw autorskich? Przeczytaj i dowiedz się, czym są prawa autorskie zależne.
Prawa autorskie zależne - definicja
Pojęcie prawa autorskie zależne należy rozpatrywać na gruncie przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zwłaszcza art. 2. Wskazuje on, że:
| Art. 2. 1. Opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego. 2. Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. W przypadku baz danych spełniających cechy utworu zezwolenie twórcy jest konieczne także na sporządzenie opracowania. 3. Twórca utworu pierwotnego może cofnąć zezwolenie, jeżeli w ciągu pięciu lat od jego udzielenia opracowanie nie zostało rozpowszechnione. Wypłacone twórcy wynagrodzenie nie podlega zwrotowi. 4. Za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem. 5. Na egzemplarzach opracowania należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego. |
Przepis ten w zasadzie całościowo definiuje pojęcia opracowania i czym są prawa autorskie zależne. Należy jednak nieco go uszczegółowić. Jak wynika z art. 2 ust. 1, opracowanie to inne ujęcie utworu lub przekształcenie go w inne dzieło. Może się ono dokonywać w rozmaity sposób, jednak warunkiem koniecznym do tego, by uznać je za opracowanie, jest fakt, że jest ono twórcze, czy posiada cechy utworu: musi być dziełem człowieka, mieć charakter indywidualny, a także musi zostać ustalone w jakiejkolwiek formie.
Nie może zostać uznane za opracowanie przytoczenie w całości treści utworu w takiej formie, w jakiej został utrwalony utwór - takie dzieło będzie nosiło raczej cechy plagiatu. Jak wskazuje ustęp 4 art. 2, także utwór będący wynikiem inspiracji nie może zostać uznany za opracowanie. W praktyce trudno jest rozgraniczyć dzieło inspirowane i opracowanie, rozróżnienia dokonuje się na podstawie stopnia podobieństwa i liczby elementów zaczerpniętych z utworu pierwotnego.
Przykład 1.
Przedsiębiorca T napisał poradnik dotyczący korzystania ze sprzedawanych przez niego towarów. Wydawca gazety Y za jego zgodą przerobił treść poradnika na audiobook i dołączył go na płycie CD do najnowszego wydania czasopisma.
Wydawca gazety Y dokonał opracowania utworu przedsiębiorcy T - przerobienie poradnika na audiobook zmienia jego formę, wymaga zastosowania nieco innych środków przedstawienia go odbiorcy, ma więc charakter twórczy, jednak na tyle mocno wykorzystuje zamysł autora Y, że nie można nazwać go utworem inspirowanym.
Przykład 2.
Przedsiębiorca S, działający w branży pokrewnej do dziedziny, którą zajmuje się przedsiębiorca T, opisał na swojej stronie internetowej sposób tworzenia swoich produktów i zamieścił na niej infografikę, w której wykorzystał dane zebrane przez T w jego poradniku.
Przedsiębiorca S nie dokonał opracowania - wykorzystał tylko jeden z elementów dzieła przedsiębiorcy T, utworów nie łączą podobieństwa tematyki ani opracowania, a dzieło T w ograniczonym zakresie wpłynęło na utwór S.
Utworem zależnym nie jest też dokonanie korekty, redakcji, nieznacznego skrócenia lub innych zabiegów, mających na celu przygotowanie utworu literackiego do wydania. Choć w tym przypadku nie można mówić o dokonaniu opracowania, a jedynie o przystosowaniu dzieła do udostępnienia w innej formie, należy uważać, by dokonywane w tym kontekście zmiany nie ingerowały zbytnio w treść. Taka sytuacja może zostać zinterpretowana jako ingerencja w integralność utworu. Do dokonywania takich zmian uprawniony jest autor i w ten sposób realizuje on swoje osobiste prawa autorskie.
Opracowania może dokonać zarówno autor dzieła, jak i inna osoba, pod warunkiem, że twórca wyrazi na to zgodę lub wygasną prawa majątkowe do dzieła - w Polsce wygasają one z upływem 70 lat od śmierci autora. Niezależnie jednak od tego, kto przerobi dzieło i kto realizuje prawa autorskie zależne, powinno się na nim pojawić oznaczenie autora utworu pierwotnego.
Co istotne, nie musimy mieć zgody autora na to, by jedynie dokonać opracowania utworu - zgoda twórcy jest kluczowa w kwestii rozpowszechniania utworu zależnego, zwłaszcza jeśli wiąże się ono z działalnością zarobkową osoby dokonującej opracowania. Jedynym warunkiem, jaki musimy spełnić, jest legalne nabycie utworu.
Opracowanie a prawa autorskie zależne
Jak w praktyce wygląda wykonywanie praw autorskich do utworu zależnego? Na początku należy zaznaczyć, że nawet jeśli autor udzielił zgody lub licencji na dokonanie przeróbki dzieła pierwotnego, nie oznacza to, że prawa autorskie osobiste lub majątkowe do niego przechodzą na osobę dokonującą opracowania. Utwór zależny jest osobnym dziełem i jego autor posiada prawa autorskie osobiste i majątkowe do niego w takim samym zakresie, jak twórca w stosunku do utworu pierwotnego. Wskazuje to Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 28 listopada 2006 r. IV CSK 203/2006: Ochrona autora opracowania rozciąga się na opracowanie jako całość.
Prawa autorskie zależne określają przedmiotem tych praw całe dzieło, wchodzące w obrót w stosunkach zewnętrznych. „Zależność” dzieła ujawnia się w stosunkach wewnętrznych pomiędzy autorami dzieła macierzystego i opracowania (art. 2 ust. 2, 3 i 5 prawa autorskiego). Nie powoduje ona natomiast ograniczeń w stosunkach zewnętrznych i nie rozciąga się na tzw. uprawnienia zakazowe.
Dzieło zależne jest, jako całość, odrębnym utworem, a twórcy opracowania przysługują wszystkie roszczenia o ochronę praw autorskich do dzieła zależnego. Tak zwane uprawnienia zakazowe wiążą się z obowiązkiem zaniechania określonych czynności przez osoby trzecie, co między innymi obejmuje możliwość zakazywania wykonywania i rozpowszechniania dzieła zależnego.
Z przytoczonego orzeczenia wynika, że autor utworu zależnego dysponuje całością praw autorskich do opracowania.
