Utwór inspirowany a dzieło zależne - granica nie jest jednoznacznie przedstawiona przez ustawodawcę. Przy rozróżnianiu tych dwóch przypadków można przypuszczać, że chodzi o stosunek ilościowy do tożsamych elementów, a niekoniecznie stosunek jakościowy.
Jak odróżnić utwór inspirowany od zależnego?
Różnica między utworem inspirowanym a dziełami niesamoistnymi, czyli opracowaniami, nie jest klarownie przedstawiona przez ustawodawcę. Uznaje się, że wskaźnikiem granicy utworu zależnego i powstałego z inspiracji jest stopień istotności wykorzystania elementów przechwyconych z dzieła macierzystego
Rozważania typu ilościowego mogłyby się sprawdzić w przypadkach utworów muzycznych, w których powtórzenie konkretnego zapisu nut powodowałoby powstanie utworu zależnego (opracowania utworu). Jednak takie rozwiązanie nie zawsze znajduje zastosowanie, zdarzają się bowiem przypadki w których liczba zbieżnych fragmentów może być bardzo duża, jednak powstały utwór będzie miał cechy twórcze w przeważającej części i zostanie uznany za utwór inspirowany.
W przypadku np. zapożyczenia cudzej postaci literackiej, jej imienia czy wyglądu można mówić o utworze inspirowanym. Jednak jeżeli ta sama postać będzie stworzona na potrzeby danego utworu, będzie miała wyraźne, indywidualne, niepowtarzalne cechy, charakterystyczne w danym utworze, utwór powstały z daną postacią będzie opracowaniem utworu pierwotnego i nie będzie miał znamion cech indywidualnych - będzie utworem zależnym.
Ustawodawca nie poświęcił zbyt dużo uwagi utworowi inspirowanemu, jest to zaledwie jedno zdanie w ustawie o prawach autorskich i prawach pokrewnych:
| Art. 2 ust. 4 Za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem. |
Utwór inspirowany a utwór zależny - poznaj definicje
Utwór inspirowany jest to utwór powstały pod wpływem inspiracji dziełem innego twórcy. Inspiracją w tym przypadku możemy nazwać przypływ emocji, natchnienia, stan twórczy wywołany czyimś dziełem.
W odróżnieniu do utworu zależnego, utwór inspirowany ma indywidualne i twórcze cechy. Inspiracja drugim utworem stanowi tylko bodziec, pewien rodzaj natchnienia do realizacji własnego dzieła. Autor utworu inspirowanego posiada pełnię autorskich praw majątkowych i praw osobistych, pod warunkiem, że nie zawiera elementów twórczych cudzego utworu, a jedynie elementy niechronione, np. charakterystyczne cechy określonego stylu.
| Uwaga! Utwór inspirowany jest dziełem samoistnym, posiadającym pełnię praw autorskich. Autor ma prawo nim swobodnie rozporządzać, pod warunkiem że nie zaczerpnął elementów twórczych z innego utworu. |
Opracowanie, czyli utwór zależny
W przypadku stworzenia utworu na zlecenie, tworzy się dzieło dla innej osoby. Aby ta mogła legalnie z niego korzystać w pełnym i nieograniczonym zakresie, trzeba przenieść autorskie prawa majątkowe do utworu na osobę trzecią. W tych przypadkach niemalże zawsze przenosi się również prawa do wykonywania utworów zależnych. Dzięki temu osoba, na którą zostały przeniesione dane prawa, będzie mogła go dostosować do swoich wymogów, w tym zwiększać, zmniejszać, umieszczać w różnych miejscach, dostosowywać do np. własnej strony internetowej. Wszystkie te działania na utworze nie mają charakteru twórczego, nie zmieniają bowiem istoty dzieła, a autor opracowania nie tworzy go od podstaw, jedynie opracowuje według własnych potrzeb. Podpisanie umowy z przeniesieniem autorskich praw zależnych pozwala na legalne modyfikacje. W przeciwnym wypadku stworzony utwór mógłby być wykorzystywany jedynie w pierwotnej wersji.
| Uwaga! Utwór zależny charakteryzuje się tym, że powstaje w związku z cudzym dziełem lub jest na nim oparty. Ten główny utwór nazywa się utworem pierwotnym. |
Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu. Zezwolenie to może być wyrażone na piśmie lub stwierdzone ustnie, ponieważ prawo nie przewiduje specjalnych wymogów co do sposobu wyrażenia zgody. Inną możliwością na legalne tworzenie opracowań utworu jest wygaśnięcie autorskich praw majątkowych do utworu pierwotnego spowodowane ich wygaśnięciem lub umieszczeniem utworu w domenie publicznej.
Przy tworzeniu opracowania utworu należy jednak pamiętać, że oprócz autorskich praw majątkowych istnieją również autorskie prawa osobiste, które nigdy nie wygasają. Przez co nie można opracowywać czyjegoś utworu bez wskazania twórcy pierwowzoru.
Czym jest utwór inspirowany?
Dokonując oceny utworu inspirowanego, należy sprawdzić, czy zawiera on elementy twórcze cudzego dzieła. Zdarza się bowiem, że elementy powtarzające się w różnych dziełach nie są efektem inspiracji, a jedynie cechami charakterystycznymi dla danego stylu czy koncepcji.
| Uwaga! Styl nie podlega ochronie, nie jest bowiem przedmiotem prawa autorskiego. |
Relacja między utworem inspirowanym a opracowaniem
Opracowanie jest to utwór, który powstał w związku z utworem pierwotnym bądź na jego podstawie, w którym zostały wykorzystane części cudze, będące twórcze i oryginalne. Powstały nowy utwór (opracowany) zmienia jedynie niektóre elementy, np. kontekst, ale nie zmienia najbardziej istotnej strony formalnej i nie ingeruje co do zasady w treść, czyli aspekt merytoryczny. Opracowaniami są w szczególności tłumaczenia, przeróbki i adaptacje.
Za utwory zależne można również uznać streszczenia, inscenizacje i aranżacje. Nie jest to jednak katalog zamknięty, ponieważ w zależności od techniki w jakiej powstał dany utwór, mogą wystąpić różne formy jego opracowania.
Powstanie opracowania zależy od zgody twórcy utworu pierwotnego, chyba że prawa do tego utworu już wygasły.
