Umowa najmu może dotyczyć nie tylko nieruchomości, ale także wszelkiego rodzaju rzeczy ruchomych. W tym drugim przypadku najem obejmuje najczęściej pojazdy mechaniczne, na czele z samochodami. Na co zwrócić uwagę, gdy chcemy wynająć auto? Jak powinna być sporządzona umowa najmu pojazdu?
Umowa najmu pojazdu - strony i forma
Pierwszym niezbędnym elementem przy zawieraniu jakiejkolwiek umowy najmu jest poprawne określenie stron zobowiązania. Wynajmującym jest właściciel przedmiotu oddawanego w najem, z kolei najemcą jest osoba przyjmująca dany przedmiot w czasowe korzystanie. Stronami najmu mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne. Prowadzenie działalności gospodarczej nie ma w tym zakresie większego znaczenia, stąd najem pojazdu może być dokonywany zarówno na cele prywatne, jak i firmowe.
Przed podpisaniem umowy najmu pojazdu szczególnie istotne jest sprawdzenie, czy wynajmujący rzeczywiście dysponuje tytułem prawnym do auta. W tym celu przyszły najemca powinien poprosić drugą stronę o okazanie dowodu rejestracyjnego, w którym bez problemu odczytamy, czy rzeczywiście jest ona pełnoprawnym właścicielem. W przypadku gdy potencjalny wynajmujący jest jednym z kilku współwłaścicieli pojazdu, do podpisania umowy najmu konieczne będzie uzyskanie zgody wszystkich takich osób. Brak zgody choćby jednego ze współwłaścicieli jest podstawą do uznania, że umowa najmu była od samego początku nieważna.
Przykład 1.
Pani Iwona i pan Marek są małżeństwem, w skład ich majątku wspólnego wchodzi m.in. samochód osobowy. Kobieta postanowiła wynająć pojazd swojemu koledze z pracy – panu Karolowi, jednak nie poinformowała o tym swojego męża. Pani Iwona i pan Karol podpisali umowę najmu auta na 12 miesięcy. Po 2 miesiącach od tego zdarzenia pan Marek dowiedział się, że ich wspólny samochód jest wynajmowany przez pana Karola. Czy mężczyzna może kwestionować zawartą umowę najmu?
Tak, ponieważ jest współwłaścicielem pojazdu i nie wyraził on zgody na podpisanie umowy najmu. Umowa może zostać skutecznie podważona przez pana Marka i może on domagać się od pana Karola natychmiastowego zwrotu samochodu.
Przykład 2.
Pan Piotr i pani Ewa są małżeństwem, w którym obowiązuje ustawowy ustrój wspólności majątkowej. Pani Ewa w trakcie trwania małżeństwa zakupiła samochód osobowy, który wszedł do jej majątku osobistego (auto zostało kupione za środki ze spadku, który otrzymała). W dowodzie rejestracyjnym pojazdu jest ona wpisana jako jedyna właścicielka. Kobieta chciałaby wynająć auto, aby podreperować domowy budżet – czy musi uzyskać na to zgodę pana Piotra?
Nie, ponieważ mężczyzna nie jest współwłaścicielem pojazdu. Pani Ewa może samodzielnie podpisać umowę najmu samochodu.
Zgodnie z treścią art. 659 Kodeksu cywilnego przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz. Czynsz może być oznaczony w pieniądzach lub w świadczeniach innego rodzaju.
Ustawodawca nie określił, w jakiej formie powinna zostać zawarta umowa najmu rzeczy ruchomej, a więc należy przyjąć, że ustny kontrakt również będzie wiążący. Oczywiście najem auta powinien być potwierdzony na piśmie. W przypadku umowy zawartej w formie ustnej trudno będzie udowodnić, jakie postanowienia wiązały strony zobowiązania, jeśli dojdzie pomiędzy nimi do konfliktu. Ustny najem samochodu jest również bardzo ryzykowny dla najemcy – teoretycznie wynajmujący może posądzić go o zabór auta, a to wiąże się nie tylko z odpowiedzialnością odszkodowawczą, ale także karną.
„Stosownie do art. 659 § 1 KC przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz, a po zakończeniu umowy zwrócić najętą rzecz. Jeżeli sprawczyni w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadziła powoda do niekorzystnego rozporządzenia samochodem, uzewnętrzniając niezgodny z jej rzeczywistą wolą zamiar wynajęcia samochodu, podczas gdy rzeczywistym zamiarem był zabór tego pojazdu na szkodę powoda, to w takich okolicznościach zawarta umowa najmu nie może być uznana za czynność ważną. Elementem koniecznym oświadczenia woli, o którym mowa w art. 60 KC, obok samej jego treści (corpus), jest również istnienie woli jego autora do wywołania skutków prawnych odpowiadających tej treści (animus)”.
Opis przedmiotu najmu i wartość czynszu
Kolejnym elementem, na który należy zwrócić uwagę przy najmie pojazdu, jest ustalenie wysokości oraz formy płatności czynszu. Jest to obowiązkowy składnik każdej umowy najmu i stronom nie wolno go pominąć. Czynsz może być wyrażony w dowolnie obranej walucie, nie musi to być polski złoty. Teoretycznie czynsz nie musi być nawet kwotą pieniężną, lecz innym świadczeniem oferowanym przez najemcę i wartościowym dla wynajmującego (np. pracą najemcy dla wynajmującego). W przypadku czynszu warto wspomnieć także o kaucji – nie jest to obowiązkowy element umowny, jednak warto o nim pomyśleć. Kaucja stanowi formę dodatkowej kwoty pieniężnej, którą wynajmujący może wykorzystać, jeżeli najemca nie płaci czynszu lub wyrządził szkody w aucie. Pamiętajmy, że kaucja nie jest formą kary umownej, którą można stosować w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy. Aby zabezpieczyć się przed przedwczesnym zakończeniem kontraktu, strony mogą oczywiście wprowadzić stosowne kary umowne, lecz nie mogą dokonywać w tym zakresie żadnych potrąceń z kaucji. Jeśli najemca prawidłowo wypełniał obowiązki umowne i nie uszkodził auta, to po zakończeniu zobowiązania należy zwrócić mu kaucję w pełnej wysokości.
Jeśli chodzi o płatność czynszu, to tutaj także decydujące znaczenie ma wola stron. Czynsz może być opłacany co miesiąc, jak również co kwartał lub co pół roku – w zależności od długości trwania danego kontraktu. Ustawodawca w żaden sposób nie ogranicza czasu trwania umowy najmu pojazdu, może ona więc zostać zawarta zarówno na czas określony, jak i nieokreślony.
Opis przedmiotu najmu jest kolejnym ważnym postanowieniem w umowie najmu pojazdu. Najlepszym rozwiązaniem jest tutaj wymienienie wszystkich danych auta, które zostały umieszczone w jego dowodzie rejestracyjnym. Istotne jest także wskazanie w kontrakcie stanu pojazdu w chwili podpisywania umowy i wydawania go w ręce najemcy. Dobrym pomysłem jest załączenie zdjęć samochodu oraz sporządzenie protokołu zdawczego, który zostanie podpisany przez obie strony i który będzie stanowił załącznik do podpisywanej umowy. Takie rozwiązanie pozwala na uniknięcie sprawy sądowej, jeśli najemca wyrządzi szkodę w pojeździe, ewentualnie znacznie przyspieszy postępowanie odszkodowawcze.
Odpowiedzialność za uszkodzenia oraz miejsce wydania i zdania pojazdu
W przypadku najmu auta istnieje duże ryzyko jego zniszczenia, szczególnie gdy pojazd ma być eksploatowany przez długi okres. W tym przypadku strony powinny precyzyjnie określić zakres odpowiedzialności najemcy za wszelkie ewentualne uszkodzenia. Można to zrobić np. poprzez wykorzystanie wspomnianych już wcześniej kar umownych. Pamiętajmy, że każdy przedmiot najmu ulega zużyciu w normalnych warunkach, za co najemca nie może odpowiadać względem wynajmującego.
Określenie miejsca wydania i zwrotu pojazdu jest równie istotne, podobnie zresztą jak przekazanie najemcy kompletu kluczyków i dokumentacji samochodu (w tym ważnej polisy OC). Takie rozwiązanie chroni najemcę przed posądzeniem o kradzież, zwłaszcza na wypadek kontroli ze strony policji. Najemca nie ma co prawda obowiązku posiadania umowy podczas każdej jazdy samochodem, jednak trzymanie kopii kontraktu w schowku jest dobrym pomysłem na wypadek konieczności wyjaśniania policjantowi, dlaczego korzystamy z cudzego pojazdu.
W umowie najmu pojazdu powinien znaleźć się jeszcze jeden zapis – czy samochód może być wykorzystywany poza granicami kraju, a jeśli tak, to czy będzie to ograniczone do konkretnych państw. W przypadku braku jakiegokolwiek postanowienia w tym zakresie należy uznać, że wynajmujący pozwala na wykorzystywanie pojazdu wyłącznie na terenie Polski.
Limit kilometrów
W chwili wydania pojazdu w ręce najemcy warto wpisać do umowy lub do protokołu zdawczego stan przebiegu samochodu. W umowach tego rodzaju bardzo często wprowadzane są bowiem limity kilometrów, których nie wolno przekraczać najemcy. W przypadku gdy użytkownik samochodu przekroczy taki limit, naliczane są najczęściej bardzo wysokie kary umowne. Jest to forma zabezpieczenia interesu wynajmującego, aby jego samochód nie został za bardzo zużyty podczas obowiązywania całej umowy. Wprowadzenie limitu kilometrów nie jest obowiązkowe, zależy tak naprawdę od woli wynajmującego.
Podsumowując, pojazd może być przedmiotem umowy najmu bez względu na swój rodzaj, wiek i stan techniczny. Wynajmujący oddaje najemcy auto do czasowego używania, w zamian za co otrzymuje czynsz. Przed podpisaniem takiej umowy należy sprawdzić, czy przyszły wynajmujący jest w pełni umocowany do podpisania kontraktu, czy w umowie obowiązują jakiekolwiek kary umowne, na jak długi okres będzie zawarte zobowiązanie oraz czy nie wprowadzono limitu kilometrów i zakazu wyjazdu poza granice Polski.
