Nieodpłatne przekazanie przedsiębiorstwa a VAT

Przedsiębiorstwo może zostać przekazane zarówno odpłatnie, jak i nieodpłatnie. Przedstawiamy, na czym polega nieodpłatne przekazanie przedsiębiorstwa.

Nieodpłatne przekazanie przedsiębiorstwa - na czym polega?

Zbycie przedsiębiorstwa podlega zasadzie swobody umów, a więc może nastąpić na podstawie każdej czynności rozporządzającej. Zbycie przedsiębiorstwa może mieć zarówno charakter odpłatny, jak i nieodpłatny.

Trzeba mieć na uwadze, że na mocy art. 75(1) ust. 1 ustawy – Kodeks cywilny (kc) zbycie (w tym również zbycie mające charakter nieodpłatny) przedsiębiorstwa powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jeżeli natomiast w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość, obligatoryjnie należy zachować formę aktu notarialnego.

Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.

Obejmuje ono w szczególności:

1. oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
2. własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
3. prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
4. wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
5. koncesje, licencje i zezwolenia;
6. patenty i inne prawa własności przemysłowej;
7. majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
8. tajemnice przedsiębiorstwa;
9. księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Taka definicja przedsiębiorstwa zawarta została w art. 55(1) kc, art. 55(2) tej ustawy stanowi natomiast, że czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych. W konsekwencji dopuszczalne jest zbycie całego przedsiębiorstwa w drodze jednej czynności prawnej. Na skutek zbycia przedsiębiorstwa następuje przeniesienie wszelkich praw wchodzących w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.

Po przekazaniu przedsiębiorstwa prowadzący działalność gospodarczą może zdecydować o jej likwidacji. Należy wówczas pamiętać o dopełnieniu wszelkich obowiązków związanych z likwidacją działalności gospodarczej.

Osoba, której przekazano przedsiębiorstwo, w celu kontynuacji działalności tego przedsiębiorstwa dokonuje rejestracji działalności gospodarczej, pamiętając o dopełnieniu wszelkich obowiązków z tym związanych.

Trzeba mieć na uwadze, że zgodnie z art. 55(4) kc nabywca przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.

Nieodpłatne przekazanie przedsiębiorstwa małżonkowi

Należy mieć na uwadze, że w przypadku nieodpłatnego przekazania przedsiębiorstwa małżonkowi, z którym łączy przedsiębiorcę wspólność majątkowa i wszystkie składniki wchodzące w skład przedsiębiorstwa stanowią majątek wspólny małżonków, nie dochodzi do zbycia przedsiębiorstwa, ponieważ nie mamy do czynienia ze zmianą właściciela. W przypadku, gdy do przekazania przedsiębiorstwa dochodzi między małżonkami, między którymi obowiązuje ustrój wspólności majątkowej, w ten sposób, że jeden z małżonków przekazuje nieodpłatnie składniki majątku wykorzystywane w swojej działalności gospodarczej, a drugi małżonek przyjmuje je do wykorzystywania we własnej działalności gospodarczej i składniki te objęte są wspólnością majątkową, nie dochodzi do zmiany właściciela tych składników majątku. Zmienia się jedynie sposób ich wykorzystywania.

Takie stanowisko potwierdzone zostało w interpretacji indywidualnej z 20 września 2018 roku wydanej przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej (sygn. 0112-KDIL3-3.4011.275.2018.5.MC).

Fragment uzasadnienia interpretacji: „[…] niezależnie od tego, który z małżonków wykorzystuje składniki majątku objęte majątkową wspólnością ustawową w swojej działalności gospodarczej, oboje małżonkowie pozostają ich właścicielami. Jednocześnie należy stwierdzić, że w przypadku, gdy następuje przekazanie przedsiębiorstwa żony na rzecz męża, nie dochodzi do jego zbycia, gdyż współwłaścicielami nadal pozostają te same osoby (małżonkowie)”.

Przykład 1.

Pan Maciej prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą w zakresie usług wulkanizacyjnych jako osoba fizyczna na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji Działalności Gospodarczej (CEIDG), jednak z uwagi na swój stan zdrowia postanowił nieodpłatnie przekazać całe przedsiębiorstwo małżonce, a więc w szczególności samochody, maszyny i urządzenia techniczne stanowiące środki trwałe w działalności, wyposażenie, towary handlowe. Małżonków łączy wspólność majątkowa i wszystkie składniki wchodzące w skład przedsiębiorstwa stanowią ich majątek wspólny. Po przekazaniu przedsiębiorstwa małżonce pan Maciej zamierza zlikwidować swoją działalność gospodarczą, a małżonka będzie kontynuowała tę działalność w ramach swojej działalności zarejestrowanej w CEIDG. Czy w przypadku nieodpłatnego przekazania przedsiębiorstwa małżonce konieczne jest zgodnie z art. 75(1) ust. 1 kc zbycie przedsiębiorstwa dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi?

W opisanej sytuacji następuje nieodpłatne przekazanie przedsiębiorstwa przez pana Macieja na rzecz jego małżonki, z którą łączy go wspólność majątkowa i wszystkie składniki wchodzące w skład przedsiębiorstwa stanowią majątek wspólny małżonków. W związku z tym nie dochodzi do zbycia przedsiębiorstwa, ponieważ współwłaścicielami nadal pozostają te same osoby (małżonkowie). Przy nieodpłatnym przekazaniu przedsiębiorstwa przez pana Macieja małżonce nie jest zatem obligatoryjne zachowanie formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.

Zbycie przedsiębiorstwa na gruncie ustawy o VAT

Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają w szczególności odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Na mocy jednak art. 6 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług przepisów ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Oznacza to, że z opodatkowania podatkiem VAT wyłączone zostało zbycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, także wówczas, gdy zbycie to ma charakter nieodpłatny.

Przepis ten stanowi implementację art. 19 ust. 1 i 2 Dyrektywy 2006/112/WE z 28 listopada 2006 roku w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej. W myśl art. 19 ust. 1 i 2 Dyrektywy 2006/112/WE, w przypadku przekazania, odpłatnie lub nieodpłatnie lub jako aportu do spółki całości lub części majątku, państwa członkowskie mogą uznać, że dostawa towarów nie miała miejsca i że w takim przypadku osoba, której przekazano towary, będzie traktowana jako następca prawny przekazującego.

Pojęcie „transakcja zbycia”, o której mowa w art. 6 pkt 1 ustawy, należy rozumieć w sposób zbliżony do terminu „dostawa towarów” w ujęciu art. 7 ustawy, tzn. „zbycie” obejmuje wszelkie czynności, w których ramach następuje przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel, np. sprzedaż, zamianę, darowiznę, przeniesienie własności w formie wkładu niepieniężnego, czyli aportu. Przepis art. 6 pkt 1 ma zastosowanie do transakcji, których przedmiotem jest przedsiębiorstwo lub zorganizowana część przedsiębiorstwa, niezależnie od tego, czy czynność ta ma charakter odpłatny, czy nieodpłatny. Takie stanowisko przedstawione zostało w uzasadnieniu interpretacji indywidualnej z 31 października 2023 roku (sygn. 0114-KDIP1-1.4012.427.2023.2.IZ) dotyczącej wyłączenia z opodatkowania zbycia przedsiębiorstwa wydanej przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej.

Pojęcie przedsiębiorstwa nie zostało zdefiniowane w ustawie o podatku od towarów i usług, jednakże w doktrynie, orzecznictwie oraz interpretacjach indywidualnych wydawanych przez organy podatkowe powszechnie przyjmuje się, że do zdefiniowania tego pojęcia w zakresie ustaw podatkowych należy zastosować wykładnię systemową zewnętrzną i przyjąć definicję zawartą w art. 55(1) kc.

W celu wyjaśnienia, kiedy warunki zawarte w art. 55(1) kc uznaje się za spełnione, posłużymy się interpretacją indywidualną z 19 czerwca 2023 roku (sygn. 0114-KDIP4-2.4012.186.2023.3.KS) wydaną przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej.

Wnioskodawczyni prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą, a wszystkie składniki prowadzonego przedsiębiorstwa stanowią majątek wspólny małżonków. Zamierza ona nieodpłatnie przekazać prowadzone przedsiębiorstwo swojemu małżonkowi. Po przekazaniu przedsiębiorstwa zakończy ona prowadzenie działalności. Wszystkie składniki majątkowe i niemajątkowe wchodzące w skład prowadzonego przez nią przedsiębiorstwa będą przedmiotem nieodpłatnego przekazania na rzecz męża. Wszystkie składniki wchodzące w skład nieodpłatnego przekazania będą łącznie stanowić przedsiębiorstwo rozumiane na gruncie art. 551 kc. Pracownicy stanowiący element działalności gospodarczej zostaną przejęci przez męża zgodnie z zasadami przewidzianymi w Kodeksie pracy. 

Główną działalnością gospodarczą jest produkcja papieru falistego i tektury falistej oraz opakowań z papieru i tektury. Mąż wnioskodawczyni będzie kontynuował działalność gospodarczą w takim samym zakresie. Przekazane składniki przedsiębiorstwa pozwolą mu na w pełni samodzielne prowadzenie działalności gospodarczej. Aktywa będące przedmiotem nieodpłatnego przekazania składają się na całość przedsiębiorstwa – zatem są niezbędne oraz wystarczające do prowadzenia przez małżonka działalności gospodarczej. Nie będzie on musiał angażować żadnych innych składników majątku, które nie wchodziłyby w zakres nieodpłatnego przekazania.

Nieodpłatne przekazanie prowadzonego przez wnioskodawczynię przedsiębiorstwa na rzecz męża nastąpi przez umowę nienazwaną, która potwierdzi przekazanie we władanie przedsiębiorstwem pomiędzy małżonkami posiadającymi wspólność majątkową, w której skład wchodzi całe przekazywane przedsiębiorstwo składające się na działalność gospodarczą prowadzoną przez wnioskodawczynię i przekazywaną mężowi.

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w uzasadnieniu interpretacji wyjaśnił, że sformułowanie zawarte w zacytowanym art. 551 kc „obejmuje ono w szczególności” pozwala uznać, iż definicja wymienia tylko przykładowe elementy przedsiębiorstwa. W rezultacie przedsiębiorstwo może obejmować także inne, niewymienione w tym przepisie składniki, jak również może składać się z niektórych tylko elementów wyliczenia zawartego w art. 551 kc. Kluczowym dla uznania, że przedmiot transakcji stanowi przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 551 kc (a co za tym idzie, ustawy o VAT) jest więc to, że stanowi on „zespół” składników materialnych i niematerialnych o cechach „zorganizowania” oraz „przeznaczenia do prowadzenia działalności gospodarczej”, czego potwierdzeniem jest art. 55(2) kc. Przedsiębiorstwo jest nie tylko sumą składników materialnych i niematerialnych, lecz także ich zorganizowanym zespołem, tzn. składniki te powinny pozostawać ze sobą we wzajemnych relacjach w ten sposób, że można mówić o nich jako o zespole, a nie tylko o zbiorze pewnych elementów. 

Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 27 marca 2008 roku (sygn. akt II FSK 1896/11): „czynnikiem konstytuującym przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym jest występowanie elementu organizacji oraz funkcjonalnego powiązania różnorodnych jego składników, umożliwiających traktowanie przedsiębiorstwa jako pewnej całości”.

Przy ocenie, czy składniki majątku powinny być uznane za przedsiębiorstwo, o którym mowa w art. 6 pkt 1 ustawy, czy zorganizowaną część przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 2 pkt 27e ustawy, uwzględnić ponadto należy następujące okoliczności:

• zamiar kontynuowania przez nabywcę działalności prowadzonej dotychczas przez zbywcę przy pomocy składników majątkowych będących przedmiotem transakcji oraz
• faktyczną możliwość kontynuowania tej działalności na podstawie składników będących przedmiotem transakcji.

Aby zatem ocenić, czy w danej, konkretnej sytuacji mamy do czynienia ze zbyciem przedsiębiorstwa, należy dokładnie przeanalizować zarówno to, jakie składniki majątku będą przedmiotem transakcji, jak i to, czy istniejące między nimi funkcjonalne zależności pozwolą na kontynuowanie działalności zbywanego przedsiębiorstwa.

W sytuacji opisanej we wniosku Dyrektor KIS potwierdził stanowisko wnioskodawczyni, stwierdzając że „[…] skoro w okolicznościach niniejszej sprawy przekaże Pani mężowi wszystkie składniki majątkowe w postaci przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 Kodeksu cywilnego, a mąż będzie kontynuował działalność przy pomocy składników majątkowych będących przedmiotem przekazania, to ww. czynność stanowiąca zbycie przedsiębiorstwa nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług zgodnie z art. 6 pkt 1 ustawy”.