Powierniczy przelew wierzytelności - kiedy może mieć miejsce?

Powiernicze przeniesienie wierzytelności jest umową nienazwaną, rodzajem umowy przelewu wierzytelności, z pewnymi jednak istotnymi modyfikacjami. W praktyce tego typu umowa stosowana jest przez firmy windykacyjne, które w ramach działalności odzyskują dla klientów (wierzycieli) należności pieniężne od dłużników. Czym różni się powierniczy przelew wierzytelności od klasycznej umowy cesji wierzytelności? Odpowiedź poniżej.

Cesja wierzytelności – umowa nazwana

Zgodnie z art. 509 § 1 Kodeksu cywilnego wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania.

Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.

Umowa przelewu wierzytelności prowadzi do jej przeniesienia przez wierzyciela jako cedenta na osobę trzecią – cesjonariusza zajmującego w następstwie zawarcia umowy miejsce wierzyciela w stosunku zobowiązaniowym, z którego wynika objęta przelewem wierzytelność (art. 509 i 510 kc). Przelew prowadzi zatem do sukcesji singularnej w stosunku zobowiązaniowym, którego dotyczy.

Do skuteczności przelewu w rozumieniu tego przepisu nie jest także potrzebne przekazanie dokumentu potwierdzającego istnienie wierzytelności, w tym tytułu wykonawczego. Wierzytelność na skutek zawarcia umowy przelewu wierzytelności przechodzi na nabywcę solo consensu, to jest przez sam fakt zawarcia umowy. Wyjątkiem są wierzytelności związane z dokumentem na okaziciela (np. wierzytelność z weksla lub czeku), które wymagają także wręczenia dokumentu stwierdzającego wierzytelność, i wierzytelności hipoteczne wymagające dodatkowo wpisu do księgi wieczystej.

Konsekwencją przelewu jest zmiana podmiotowa po stronie wierzyciela polegająca na tym, że dotychczasowy wierzyciel traci to stanowisko, a w jego miejsce wchodzi nabywca wierzytelności, który uzyskuje ją w takim samym kształcie, w jakim przysługiwała ona zbywcy. Należą się mu zatem odsetki ustawowe za opóźnienie od wierzytelności wymagalnych względem cedentów będących przedmiotem przelewu. O wymagalności takiej wierzytelności decyduje jej rodzaj. Innymi słowy, stosunek zobowiązaniowy nie ulega zmianie, natomiast zmienia się osoba uczestnicząca w nim po stronie wierzyciela.

Przedmiotem przelewu wierzytelności (cesji) mogą być zarówno wierzytelności istniejące, jak i przyszłe. W takiej sytuacji przyjmuje się, że jeżeli strony nie postanowiły inaczej, przelew wierzytelności przyszłej jest czynnością o skutku zobowiązująco-rozporządzającym, z tym że skutek rozporządzający następuje dopiero w chwili oznaczenia wierzytelności.

Można powiedzieć, że na skutek zawarcia umowy przelewu wierzytelności dochodzi do następujących relacji:

1. Cedent (właściciel wierzytelności) dokonuje na podstawie umowy cesji wierzytelności sprzedaży wierzytelności (bezwarunkowo) na rzecz cesjonariusza.
2. Cesjonariusz uiszcza na rzecz cedenta cenę sprzedaży wierzytelności.

Przykład 1.

Pan Jan posiada wobec pana Janusza wierzytelność w kwocie 10 000 zł. Do pana Jana zwrócił się pan Kazimierz z ofertą zawarcia umowy cesji wierzytelności na jego rzecz za kwotę 8000 zł. Pan Jan przeniósł wierzytelność za ww. cenę na rzecz pana Kazimierza. Od tej chwili osoba uprawnioną do dochodzenia zapłaty wierzytelności od pana Janusza jest pan Kazimierz.

Powierniczy przelew wierzytelności

Istotą powierniczego przelewu wierzytelności jest cel związany z windykacją. W związku z tym, że nie jest on uregulowany w przepisach prawa, określany jest umową nienazwaną. Nie dochodzi tutaj do sprzedaży wierzytelności, a do jej przelewu. W praktyce przelew powierniczy nie jest niczym innym jak zleceniem windykacji należności z przeniesieniem na windykatora praw przysługujących wierzycielowi. Istotnym celem umów o powierniczy przelew wierzytelności jest z reguły ściągnięcie wierzytelności od dłużnika przez jej nabywcę (cesjonariusza) i następnie przekazanie należności wierzycielowi (cedentowi). Konstrukcja takiej umowy powierniczego przelewu w celu wyegzekwowania wierzytelności polega na tym, że wierzyciel przelewa wierzytelność na zleceniobiorcę (cesjonariusza) przede wszystkim po to, aby ten ostatni ściągnął należność od dłużnika i wydał pierwotnemu wierzycielowi (cedentowi) uzyskane świadczenie, ale z zachowaniem określonych umową reguł. Cesjonariusz jako powiernik powinien stosować się do wskazówek zleceniodawcy (cedenta), ten pierwszy działa bowiem wprawdzie w imieniu własnym, ale z gospodarczego punktu widzenia na rachunek zleceniodawcy (cedenta).

Zawarcie umowy powierniczego przelewu wierzytelności pozostaje bez wpływu na uprawnienia wierzyciela do wpisania wierzytelności w koszty uzyskania przychodów, z których będzie mógł skorzystać, o ile zajdą okoliczności przewidziane w prawie podatkowym, np. egzekucja wobec dłużnika zostanie umorzona jak bezskuteczna.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 20 grudnia 2012 roku (I ACa 432/12) stwierdzono, że: „Istotnym celem umów o powierniczy przelew wierzytelności jest z reguły ściągnięcie wierzytelności od dłużnika przez jej nabywcę (cesjonariusza) i następnie przekazanie należności wierzycielowi (cedentowi). Konstrukcja takiej umowy powierniczego przelewu w celu wyegzekwowania wierzytelności polega na tym, że wierzyciel przelewa wierzytelność na zleceniobiorcę (cesjonariusza) przede wszystkim po to, aby ten ostatni ściągnął należność od dłużnika i wydał pierwotnemu wierzycielowi (cedentowi) uzyskane świadczenie, ale z zachowaniem określonych umową reguł. Cesjonariusz jako powiernik powinien stosować się do wskazówek zleceniodawcy (cedenta), bowiem ten pierwszy działa wprawdzie w imieniu własnym, ale z gospodarczego punktu widzenia na rachunek zleceniodawcy (cedenta)”. 

Podobnie stwierdził w wyroku z 6 maja 2004 roku (w sprawie II CK 252/03) Sąd Najwyższy, który wskazał m.in., że „[…] istotnym celem umów o powierniczy przelew wierzytelności jest z reguły ściągnięcie wierzytelności od dłużnika przez jej nabywcę (cesjonariusza) i następnie przekazanie należności wierzycielowi (cedentowi)”. 

Zdaniem tego sądu konstrukcja takiej umowy powierniczego przelewu w celu wyegzekwowania wierzytelności polega na tym, że wierzyciel przelewa wierzytelność na zleceniobiorcę (cesjonariusza) przede wszystkim po to, aby ten ostatni ściągnął należność od dłużnika i wydał pierwotnemu wierzycielowi (cedentowi) uzyskane świadczenie, ale z zachowaniem określonych umową reguł. Cesjonariusz jako powiernik powinien zatem stosować się do wskazówek zleceniodawcy (cedenta), ten pierwszy działa wprawdzie w imieniu własnym, ale z gospodarczego punktu widzenia na rachunek zleceniodawcy (cedenta). 

Zatem na skutek zawarcia umowy powierniczego przelewu wierzytelności dochodzi do następujących relacji:

1. Cedent (właściciel wierzytelności) dokonuje na podstawie umowy cesji wierzytelności sprzedaży warunkowej wierzytelności na rzecz cesjonariusza.
2. Cesjonariusz uiszcza na rzecz cedenta cenę sprzedaży wierzytelności po jej odzyskaniu od dłużnika.
3. Cesjonariusz po bezskutecznej próbie odzyskania należności od dłużnika zwraca wierzytelność cedentowi.

Przykład 2.

Pan Jan posiada wobec pana Janusza wierzytelność w kwocie 10 000 zł. Do pana Jana zwrócił się pan Kazimierz z ofertą zawarcia umowy powierniczego przeniesienia wierzytelności. W umowie znalazło się zastrzeżenie, że w przypadku bezskuteczności egzekucji należności objętej umową wierzytelność wraca do pana Jana, który będzie uprawniony do ewentualnej ponownej egzekucji. W ww. umowie pan Kazimierz zobowiązał się do odpłatnego wykonywania zarządu wierzytelnością i uzyskania jej zaspokojenia. Wynagrodzenie strony określiły jako 10% wyegzekwowanego świadczenia.