W ramach stosunku zobowiązaniowego zawsze występują dwa podmioty – wierzyciel oraz dłużnik. Przepisy pozwalają jednak na zmiany podmiotów, które pojawiają się w tych rolach. Czynnością, dzięki której możemy doprowadzić do zmiany wierzyciela, jest tzw. cesja. Czym dokładnie jest cesja wierzytelności? Czy jej dokonanie podlega opodatkowaniu?
Czym jest cesja wierzytelności?
Zgodnie z treścią art. 509 Kodeksu cywilnego (dalej jako KC) cesja wierzytelności jest przeniesieniem praw wynikających z konkretnego stosunku zobowiązaniowego pomiędzy dwiema osobami.
Wierzyciel może bez zgody swojego dłużnika dokonać przeniesienia wierzytelności na inny podmiot, pod warunkiem że taka czynność nie sprzeciwia się umowie, z której wynika zobowiązanie, zasady współżycia społecznego lub przepisy ustawy. Cesja jest określana także jako przelew wierzytelności.
Jak dokonać cesji wierzytelności?
Sama chęć przelewu wierzytelności na inną osobę nie jest wystarczająca, aby podjęta czynność była skuteczna i ważna. Podstawowe warunki każdego przelewu wierzytelności można znaleźć m.in. w obowiązującym orzecznictwie; dotyczy to także cesji przyszłych.
Wyrok SR w Łodzi z 31 lipca 2019 roku, VIII C 21/19:
Podatek od czynności cywilnoprawnych
Zasadniczo każda czynność prawna podlega opodatkowaniu, w niektórych sytuacjach pojawiają się jednak zwolnienia lub odpowiednie ulgi.
Czynności dokonywane przez osoby fizyczne lub prawne podlegają z reguły albo pod podatek VAT (podatek od towarów i usług), albo PCC (podatek od czynności prawnych). Wybór jednej formy opodatkowania wyklucza przy tym obowiązek zapłaty drugiego podatku. Innymi słowy, jeśli czynność prawna podlega opodatkowaniu PCC, to nie będzie podlegała już opodatkowaniu VAT (i odwrotnie).
Podatek od czynności cywilnoprawnych jest w zasadzie najczęściej występującym rodzajem daniny publicznej. Jak się okazuje, stosuje się go także przy cesjach wierzytelności.
Cesja wierzytelności a PCC
Umowa przelewu wierzytelności z pewnością należy do kategorii czynności cywilnoprawnych, problem jednak w tym, że przepisy ustawy regulującej ten podatek nie przewidują, że podlega ona pod PCC.
Sama umowa cesji wierzytelności nie jest zatem opodatkowania PCC – w przeciwnym wypadku zostałaby ujęta w katalogu czynności objętych tą daniną publicznoprawną. Za takim stanowiskiem opowiada się przeważająca część izb skarbowych w Polsce.
Z drugiej jednak strony dokonanie praktycznie każdego przelewu wierzytelności będzie wiązało się z koniecznością zapłaty PCC. Dzieje się tak dlatego, że cesje następują w drodze co najmniej jednej czynności, która jest opodatkowana PCC.
Przykład 1.
Wierzyciel decyduje się na sprzedaż przysługującej mu wierzytelności wobec swojego kontrahenta. Umowa sprzedaży wierzytelności będzie podlegać pod podatek od czynności cywilnoprawnych, ponieważ jest ujęta w katalogu ustawowym czynności, które podlegają pod PCC. Wspomniana umowa sprzedaży jest jednocześnie przelewem wierzytelności – następuje przesunięcie wierzytelności na nowego wierzyciela. Z tego powodu cesja wierzytelności w sposób pośredni będzie więc opodatkowana PCC (pomimo że nie została ujęta w ustawie jako czynność objęta PCC).
Innymi słowy, jeśli czynność prawna, na podstawie której dokonywany jest przelew wierzytelności, sama podlega opodatkowaniu, dotyczy to także cesji.
Powyższa regulacja daje jednak pewne możliwości na ominięcie podatku. Jeśli przelew wierzytelności nastąpi bowiem w oparciu o umowę, która nie znajduje się w katalogu czynności opodatkowanych PCC, wierzyciel, który zbywa przysługujące mu prawo, będzie w stanie uniknąć opodatkowania. W praktyce jest to jednak trudne do zrealizowania.
Warto jednak pamiętać, że sprzedaż wierzytelności będzie podlegała pod PCC, jeśli spełnione zostaną następujące warunki:
-
prawa majątkowe wynikające z wierzytelności są wykonywane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
lub
-
prawa majątkowe wynikające z wierzytelności są wykonywane za granicą, w przypadku gdy nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i umowa została zawarta na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Cesja wierzytelności a VAT
Istnieje sposób na to, aby przelew wierzytelności nie podlegał opodatkowaniu PCC. Będzie się to jednak wiązało z koniecznością uiszczenia podatku VAT. Jeżeli bowiem co najmniej jedna ze stron przelewu wierzytelności jest czynnym podatnikiem podatku VAT (obecny lub przyszły wierzyciel), sama cesja wierzytelności będzie podlegała pod VAT, a nie pod PCC.
Stawka PCC przy cesji wierzytelności
Różnice ogólnych stawek podatkowych PCC są w zasadzie niewielkie. Cesja wierzytelności podlegać będzie pod stawkę wynoszącą 1%. Co jest w takim przypadku podstawą opodatkowania? Jest to oczywiście wartość rynkowa przedmiotu czynności cywilnoprawnej – w praktyce będzie to wartość konkretnej wierzytelności.
Art. 6 ust. 2 ustawy o PCC:
Skupowanie wierzytelności a PCC
Na rynku od lat funkcjonują firmy, które zajmują się skupowaniem wierzytelności, a następnie dochodzeniem ich spłaty od dłużników. Tego rodzaju model działalności gospodarczej jest prawnie dopuszczalny, powstaje jednak pytanie, czy regularne dokonywanie zakupu cudzych wierzytelności także jest opodatkowane?
Jak się okazuje, skupowanie wierzytelności podlega pod PCC, podobnie jak w przypadku jednorazowych cesji pomiędzy osobami fizycznymi. Takie stanowisko wyraził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z 5 lutego 2019 roku, akt I SA/Gl 1293/18, który zaznaczył, że „skoro czynności polegające na kupowaniu wierzytelności w imieniu własnym i na własne ryzyko nie są odpłatnym świadczeniem usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, to nie podlegają one podatkowi od towarów i usług. Ustalenie to wyklucza zastosowanie wyłączenia przedmiotowego z opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych, o którym mowa w art. 2 pkt 4 ustawy o PCC. Zatem nabywanie wierzytelności (umowy kupna-sprzedaży) podlega na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy o PCC podatkowi od czynności cywilnoprawnych, gdzie obowiązek podatkowy spoczywa na Spółce, jako kupującym, a stawka podatkowa to 1%”.
Jak wynika z powyższego, w praktyce nie ma większego znaczenia, czy cesja wierzytelności dokonywana jest jednorazowo, czy też stanowi główny przedmiot działalności kupującego.
Dużo istotniejsze jest, czy jedna ze stron takiej transakcji jest czynnym podatnikiem VAT – istnieje wówczas możliwość uniknięcia zapłaty PCC (choć pojawi się jednocześnie konieczność uiszczenia podatku od towarów i usług).
Cesja wierzytelności a PCC
Przelew wierzytelności podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych, choć nie w sposób bezpośredni. Opodatkowaniu podlega bowiem czynność, w ramach której cesja wierzytelności jest dokonywana (np. umowa sprzedaży lub zamiany wierzytelności).
Jedyną szansą na uniknięcie PCC w takim przypadku jest posiadanie statusu czynnego podatnika VAT przez chociażby jedną ze stron transakcji. Wówczas przelew nie będzie podlegał pod PCC, zostanie jednak objęty podatkiem od towarów i usług.
