Wierzytelność to uprawnienie wierzyciela do domagania się od dłużnika spełnienia określonego świadczenia. Z przepisów prawa cywilnego wynika możliwość zmiany wierzyciela bez zgody dłużnika.
Zgodnie z przepisem art. 509 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego (zwanego w dalszej części „kc”) wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew wierzytelności), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.
Charakter umowy przelewu wierzytelności
Przelew wierzytelności (zwany również cesją) jest umową, na podstawie której zbywca (dotychczasowy wierzyciel zwany również cedentem) przenosi na nabywcę (nowego wierzyciela zwanego również cesjonariuszem) wierzytelność (przykładowo roszczenie o zwrot kwoty pożyczki) przysługującą mu wobec dłużnika (zwanego również debitorem).
W związku z powyższym skutkiem jaki wprowadza przelew wierzytelności jest wstąpienie cesjonariusza w miejsce cedenta.
Forma zawarcia umowy cesji
Chcąc, aby przelew wierzytelności był ważny i skuteczny, konieczne jest zawarcie umowy pomiędzy cedentem (dotychczasowym wierzycielem) a cesjonariuszem (nabywcą). Przelew wierzytelności nie może być skutecznie dokonany w drodze jednostronnej czynności prawnej – przykładowo oświadczenia. Potwierdzenie powyższego twierdzenia znajdujemy między innymi w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 8 listopada 2006 r. (sygn. I ACa 1043/06). W zależności od swobodnej decyzji stron, cesja może być umową odpłatną lub nieodpłatną. Prawo cywilne nie nakłada obowiązku zawarcia umowy przelewu wierzytelności w szczególnej formie. W związku z tym umowa co do zasady może być zawarta w dowolny sposób – przykładowo w formie ustnej, zwykłej formie pisemnej lub formie elektronicznej. Należy mieć jednak na względzie, że zgodnie z przepisem art. 511 kc, w sytuacji gdy wierzytelność jest stwierdzona pismem, przelew tej wierzytelności powinien być również stwierdzony pismem.
Należy podkreślić, że skutkiem zawarcia umowy cesji nie może być zmiana pierwotnego zobowiązania i pogorszenie sytuacji dłużnika. Niezmiennie ma on obowiązek świadczenia tylko tego, do czego był zobowiązany w stosunku do pierwotnego wierzyciela (zbywcy). Warto także wskazać, że nabywca wierzytelności może nią również swobodnie rozporządzać, przykładowo dokonać kolejnej cesji, zrzec się jej, dochodzić na drodze postępowania sądowego i egzekucyjnego. Nabywca wierzytelności oraz dłużnik mają również możliwość zmiany warunków umowy – przykładowo w zakresie terminu zapłaty należności (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 29 października 2009 r., sygn. V ACa 406/09).
Zgoda dłużnika na zawarcie umowy
Co do zasady, do zawarcia skutecznej umowy przelewu wierzytelności nie jest potrzebna zgoda dłużnika na jej zawarcie. Stanowisko takie zostało zaprezentowane między innymi w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 27 września 2005 r. (sygn. I ACa 297/05). Zgoda dłużnika na dokonanie cesji jest jednak wymagana, gdy w umowie łączącej dłużnika z dotychczasowym wierzycielem wyłączono możliwość przeniesienia wierzytelności na osobę trzecią.
Wierzytelność jako przedmiot umowy cesji
Przede wszystkim należy stwierdzić, że o zakresie zbywanej wierzytelności w każdym przypadku decydują strony zawartej umowy (dotychczasowy oraz nowy wierzyciel). Wierzytelność będąca przedmiotem cesji musi być w dostateczny sposób oznaczona i zindywidualizowana – poprzez dokładne określenie stron i stosunku zobowiązaniowego. Sąd Najwyższy w wyroku z 5 listopada 1999 r. (sygn. III CKN 423/98) wskazał, że skuteczne jest zbycie wierzytelności nieoznaczonej dokładnie w umowie przelewu, jeżeli można ją określić na podstawie treści stosunku zobowiązaniowego, z którego ta wierzytelność wynika.
Przedmiotem przelewu może być:
-
wierzytelność zbywalna;
-
zarówno wierzytelność pieniężna, jak i niepieniężna;
-
wierzytelność przedawniona, niewymagalna lub sporna;
-
część wierzytelności;
-
wierzytelność wynikająca z umowy konsumenckiej (w wyroku Sądu Najwyższego z 26 września 2008 r. o sygn. V CSK 105/08 wskazano, że ustawodawca nie ustanowił zakazu zbywania wierzytelności bez zgody konsumenta – sama zmiana osoby wierzyciela w odniesieniu do ściśle określonej wierzytelności nie prowadzi ani do zmiany tożsamości stosunku zobowiązaniowego, ani do tak poważnych trudności dla dłużnika, że dla ochrony jego interesów należałoby jej zakazać);
-
wierzytelność istniejąca oraz przyszła (przykładem takiej wierzytelności może być wierzytelność o zapłatę wynagrodzenia z umowy o roboty budowlane, która powstaje dopiero w chwili wykonania określonego etapu prac – wyrok Sądu Najwyższego z 26 września 2003 r., sygn. IV CKN 513/01).
Przelew wierzytelności - jakie są skutki jego zawarcia?
Celem zawarcia umowy cesji jest przeniesienie wierzytelności na nabywcę i utrata jej przez cedenta-zbywcę. W wyniku zawarcia umowy przelewu wierzytelności na nabywcę przechodzą wszystkie uprawnienia przysługujące dotychczasowemu wierzycielowi. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 5 września 2001 r. (sygn. I CKN 379/00), w przypadku cesji stosunek zobowiązaniowy nie ulega zmianie, natomiast zmienia się osoba uczestnicząca w nim po stronie wierzyciela. Zarówno w literaturze, jak i orzecznictwie (wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2009 r., sygn. V CSK 184/09) wyraźnie wskazuje się, że wierzytelność przechodzi na nabywcę ze wszystkimi związanymi z nią prawami, właściwościami, i przywilejami. Na podstawie powyższego można stwierdzić, że nabywca wierzytelności wstępuje w ogół praw przysługujących dotychczasowemu wierzycielowi.
W braku odmiennego zastrzeżenia stron, na nabywcę przechodzą – oprócz należności głównej – wszelkie prawa z nią związane, a w szczególności:
-
prawa służące do jej zabezpieczenia, w tym możliwość wniesienia skargi pauliańskiej (wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2009 r., sygn. V CSK 184/09);
-
roszczenia o odsetki, roszczenia odszkodowawcze, roszczenia o zapłatę kar umownych;
-
uprawnienie wierzyciela do wezwania dłużnika do wykonania zobowiązania;
-
uprawnienie wierzyciela do zaskarżenia czynności dokonanych z jego pokrzywdzeniem;
-
prawo do odstąpienia od umowy, prawo do pobierania z wierzytelności pożytków prawnych;
-
prawa zabezpieczające zaspokojenie roszczenia w postaci poręczenia, hipoteki, zastawu.
Kiedy przelew wierzytelności jest ograniczony?
Od zasady, że każda wierzytelność może być przedmiotem przelewu, ustawodawca wprowadził trzy wyjątki (przesłanki negatywne). Wierzytelność nie może być przedmiotem przelewu, jeśli:
1. sprzeciwiałoby się to ustawie:
Ustawowe zakazy cesji są przepisami bezwzględnie obowiązującymi, co oznacza, że ich naruszenie powoduje nieważność umowy przelewu. Przykładowo, zgodnie z art. 595 kc prawo odkupu jest niezbywalne i niepodzielne. Ustawowe bezwzględne zakazy cesji wynikają również z przepisów Kodeksu pracy. Zgodnie z art. 84 kp pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia za pracę (to jest wierzytelności o wynagrodzenie za pracę) ani też przenieść tego prawa na inną osobę.
2. sprzeciwiałoby się to zastrzeżeniu umownemu:
Strony (dłużnik z wierzycielem) w każdym przypadku mogą w umowie wprowadzić zakaz zbywania wierzytelności. Takie postanowienie umowne w niektórych sytuacjach może być korzystne dla dłużnika. Może bowiem zdarzyć się, że przeniesienie wierzytelności może stanowić niedogodność dla dłużnika – przykładowo doprowadzi do zastąpienia zaakceptowanego wierzyciela osobą nieznaną dłużnikowi. Warto również wspomnieć, że strony mogą uzależnić dokonanie przelewu przez wierzyciela od zgody dłużnika lub od innych warunków.
3. sprzeciwiałoby się to właściwości zobowiązania:
Niemożność przenoszenia konkretnej wierzytelności może także wynikać z właściwości zobowiązania, które ma charakter tak osobisty, że nie jest uzasadnione, aby wierzyciel mógł przenieść swoje prawa na inną osobę – przykładowo wierzytelności alimentacyjne lub rentowe. Ponadto w literaturze przedmiotu wskazuje się, że nie ma możliwości, aby dokonać przelew wierzytelności wynikających z umów zlecenia, umów o dzieło czy też umów o świadczenie usług, w wypadku gdy spełnienie świadczenia przez dłużnika związane jest z zaspokojeniem wierzyciela przy uwzględnieniu jego cech osobistych.
