Darowizna z majątku wspólnego małżonków a podatek od darowizny?

Darowizny pomiędzy członkami najbliższej rodziny są korzystną formą przekazania środków pieniężnych, ponieważ po spełnieniu określonych warunków ustawowych korzystają one z całkowitego zwolnienia od podatku. Ciekawym przypadkiem jest darowizna z majątku wspólnego małżonków. Pojawia się bowiem pytanie, kto w takim przypadku jest stroną transakcji oraz w jaki sposób dokonać zgłoszenia darowizny tak, aby korzystała ona z całkowitego zwolnienia od podatku.

Zwolnienie w przypadku darowizn pomiędzy najbliższą rodziną

Na wstępie wyjaśnijmy, jakie są warunki, których spełnienie umożliwia osobie obdarowanej skorzystanie z całkowitego zwolnienia od podatku. Otóż zgodnie z art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:

1. zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-5, 7 i 8 oraz ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia - w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4, oraz
2. w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 - udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

Przenosząc powyższe na grunt umowy darowizny, można wskazać, że jeżeli darowizna miała miejsce pomiędzy członkami najbliższej rodziny oraz została dokonana w formie przelewu bankowego lub przekazu pieniężnego, a obdarowany w ciągu 6 miesięcy od dnia otrzymania darowizny zgłosi ten fakt do naczelnika urzędu skarbowego na formularzu SD-Z2, to taka darowizna jest całkowicie zwolniona od podatku.

Deklarację SD-Z2 składa obdarowany za pośrednictwem Portalu Podatkowego (podatki.gov.pl) lub bezpośrednio we właściwym ze względu zamieszkania urzędzie skarbowym dla obdarowanego.

Darowizna z majątku wspólnego małżonków

W przypadku dokonywania zgłoszenia otrzymanej darowizny na formularzu SD-Z2 należy wpisać dane darczyńcy. W tym momencie wielu podatników staje przed dylematem, kogo wpisać jako darczyńcę, jeśli pieniądze zostały przekazane z majątku wspólnego małżonków. Pojawia się także pytanie, czy w takim przypadku nie należy złożyć dwóch zgłoszeń SD-Z2?

W celu rozwiania wątpliwości w pierwszej kolejności musimy odnieść się do stosunków majątkowych małżeńskich. Jak stanowi art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Jeżeli chodzi natomiast o przepisy dotyczące sposobu zarządu majątkiem wspólnym, to należy odnieść się do art. 36 § 1–2 KRO, gdzie możemy przeczytać, że oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny. Każdy z małżonków może samodzielnie nim zarządzać, chyba że przepisy poniższe stanowią inaczej. Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku.

Ponadto w analizowanej sprawie ważny jest również art. 37 KRO, który podaje, że zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania m.in. darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych. Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu. Jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna.

W konsekwencji powyższego możemy mieć do czynienia z sytuacją, w której to stroną umowy darowizny jest wyłącznie jeden z małżonków. Jeżeli drugi wyrazi zgodę na taką darowiznę, to umowa jest ważna i skuteczna. W takiej sytuacji drugi małżonek nie staje się stroną umowy darowizny, co powoduje, że nie ma potrzeby wskazywania go w zgłoszeniu SD-Z2.

Powyższe potwierdził Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji z 9 listopada 2017 r., nr 0111-KDIB4.4015.158.2017.2.PB:

„Dla zastosowania zwolnienia pozostaje bez wpływu fakt, że właścicielami darowanego lokalu mieszkalnego są córka Wnioskodawczyni i jej mąż. Okoliczność ta wywiera bowiem skutki jedynie w sferze prawa rodzinnego, gdyż stosownie do art. 37 § 1 pkt 4 ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2017 r. poz. 682), zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych. W art. 37 § 4 ww. Kodeksu ustawodawca postanowił, że jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna. Jednakże, co wynika z § 2 omawianego przepisu, ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Z zacytowanych przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wynika, że zgoda małżonka niezbędna jest dla stwierdzenia ważności jednostronnej czynności drugiego małżonka, w przypadku gdy jej przedmiotem są środki objęte wspólnością majątkową.

Z faktu tego nie można jednak wywodzić, że wyrażając taką zgodę drugi z małżonków również staje się stroną umową darowizny. Skoro w analizowanej we wniosku sytuacji darczyńcą jest tylko córka Wnioskodawczyni, to nabycie lokalu mieszkalnego tytułem tejże darowizny korzysta ze zwolnienia z opodatkowania. Wnioskodawczyni nie będzie więc zobowiązana do płacenia podatku od spadków i darowizn z tego tytułu”.

Aby lepiej zrozumieć treść zaprezentowanych przepisów, przedstawmy dwie sytuacje.

Przykład 1.

Matka zawarła z synem umowę darowizny, na której mocy przekazuje mu 100 000 zł. Ojciec wyraził na nią zgodę. W tej sytuacji stronami umowy darowizny są matka i syn. W rezultacie syn składa jedno zgłoszenie SD-Z2, gdzie jako darczyńcę wskazuje matkę oraz całą kwotę darowizny.

Przykład 2.

Rodzice zawarli z synem umowę darowizny, na której mocy przekazują mu 100 000 zł. W tej sytuacji stroną umowy są oboje rodzice oraz syn. W rezultacie syn składa dwa zgłoszenia SD-Z2, na każdym wskazując jako darczyńcę jednego z rodziców oraz po 50 000 zł darowizny.

Podsumowując, nie ulega wątpliwości, że darowizny od małżonków są zjawiskiem powszechnym. Dla skorzystania ze zwolnienia od podatku obdarowany jest zobligowany dopełnić obowiązki formalne związane z prawidłowym dokonaniem zgłoszenia SD-Z2. W celu wykazania, kto w danym przypadku jest darczyńcą, należy przede wszystkim analizować treść sporządzonej pomiędzy stronami umowy darowizny.