Jednym z najpopularniejszych, a zarazem z najpoważniejszych oszustw podatkowych są transakcje karuzelowe. Takie wyłudzenia finansowe powodują ogromne uszczuplenia w podatku VAT na skalę europejską. Ustawodawcy próbują zahamować ilość dokonywanych tego typu przestępstw, wprowadzając coraz to nowe mechanizmy kontroli oraz zapobiegania tymże transakcjom. Czym są transakcje karuzelowe oraz jak się przed nimi uchronić? Odpowiedź w artykule.
Transakcje karuzelowe jako narzędzie wyłudzania VAT
Podatek VAT jest podatkiem pośrednim, a co za tym idzie obowiązek jego uiszczania leży po stronie konsumenta nabywającego towary i usługi. Podatek podczas obrotu towarem przechodzi z kontrahenta na kontrahenta, a ostatecznym płatnikiem jest finalny nabywca. Jego konstrukcja, w szczególności związana z transakcjami wewnątrzunijnymi (WDT i WNT) powoduje wzmożoną liczbę oszustw i wyłudzeń z nim związanych ze względu na stosowanie przy tych transakcjach procedury odwrotnego obciążenia bądź stawki 0%.
Przy transakcjach karuzelowych bierze udział jednocześnie kilka bądź nawet kilkanaście podmiotów, które pod przykrywką prowadzenia legalnej działalności gospodarczej zajmują się wyłudzeniami podatku VAT. Firmy te kreowane są przez zorganizowane, niejednokrotnie międzynarodowe grupy przestępcze. Działalności gospodarcze zakładane są zwykle na bardzo krótki czas, w ciągu którego dokonują nawet kilkuset jednostkowych transakcji zakupu towaru liczonych niejednokrotnie w dziesiątkach tysięcy złotych. Towary zakupywane są zwykle od stałego kontrahenta, po czym natychmiastowo zostają odsprzedawane kolejnemu podmiotowi. Podatek VAT naliczony pochodzący z wyłudzeń gromadzony jest na rachunkach bankowych, tzw.:
- przedsiębiorstw symulujących – są to nowopowstałe spółki lub osoby fizyczne rozpoczynające prowadzenie działalności gospodarczej,
- przedsiębiorstw symulujących nabytych – odkupione spółki od osób trzecich, które zakończyły aktywność na rynku lub zamierzały ją zakończyć.
Schemat działania w transakcjach karuzelowych
Transakcje karuzelowe najczęściej swym działaniem obejmują dwa państwa Unii Europejskiej, gdyż w ich przypadku zasadniczym narzędziem jest zastosowanie stawki 0% przy transakcjach wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów (WDT), która uprawnia do jednoczesnego naliczenia i odliczenia podatku VAT.
W uproszczeniu zwykle mechanizm karuzelowy rozpoczyna się od dostawcy, który najczęściej jest firmą fikcyjną prowadzoną przez nieistniejący w rzeczywistości podmiot. Dostawca (firma polska, zarejestrowana do VAT UE) ma za zadanie dokonać sprzedaży towaru opodatkowanej krajową stawką VAT firmie A z Polski, przy czym nie odprowadza do urzędu skarbowego podatku VAT należnego z tytułu tej sprzedaży. Firma A sprzedaje ten sam towar firmie B (polskiej), odprowadzając różnicę między podatkiem należnym a naliczonym do urzędu z uwzględnieniem niezapłaconego VAT przez dostawcę. Firma B dokonuje wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów na rzecz kontrahenta z UE, która opodatkowana jest stawką VAT 0%, zatem korzysta z prawa i wnioskuje o zwrot VAT. Zagraniczna firma z UE ponownie sprzedaje towar dostawcy, dla którego transakcja wewnątrzwspólnotowego nabycia usług jest neutralna podatkowo. Firma B znika z rynku, a podatek VAT pozostaje w posiadaniu dostawcy i ucieka z obiegu. Wówczas po kilku takich łańcuchach transakcji dostawca, który jako pierwszy dokonał sprzedaży, znika z rynku.
Przykład 1.
Dostawca z Polski (firma fikcyjna) sprzedaje towar firmie A za 1 mln zł + 230 tys VAT. Podatku VAT nie odprowadza jednak do urzędu skarbowego. Firma A sprzedaje towar firmie B za tę samą kwotę, a podatek VAT z tej transakcji kompensuje się. Firma B dokonuje sprzedaży tego samego towaru firmie z Czech za 1 mln zł z zastosowaniem stawki 0% przeznaczonej dla transakcji WDT. Wnioskuje o zwrot VAT w wysokości 230 tys. zł. Następnie czeska firma z powrotem sprzedaje ten sam towar dostawcy również bez podatku VAT za tę samą kwotę. Firma B znika z rynku, a podatek VAT zostaje uszczuplony na kwotę 230 tys. zł.
W praktyce do tego typu transakcji zwykle zaangażowanych jest kilka bądź kilkanaście podmiotów w celu skomplikowania operacji, przez co powstają trudności w wykryciu i zapobieganiu takim oszustwom. Niektórzy z nich zaangażowani są nieświadomie, lecz mimo tego mogą ponieść konsekwencje związane z udziałem w mechanizmie wyłudzenia VAT.
Transakcje karuzelowe a sankcje związane z udziałem
Przedsiębiorcy osiągający korzyści finansowe poprzez działania niedozwolone przez prawo pociągani są do odpowiedzialności karno-skarbowej i podlegają karze. Ponadto za tego typu zachowania przewiduje się także sankcje podatkowe, np. brak możliwości otrzymania zwrotu nadwyżki VAT naliczonego nad należnym bądź obowiązek zapłaty zaległego podatku VAT wraz z odsetkami.
W sytuacji, w której podatnik dokona nieświadomie zakupu od sprzedawcy, który nie odprowadził VAT należnego, wówczas nie ma on prawa do odliczenia podatku VAT naliczonego. Ponadto zobowiązany jest do zapłaty VAT należnego wynikającego z tej transakcji.
Nie zawsze istnieje możliwość wskazania jednoznacznie, które podmioty świadomie brały udział w wyłudzaniu podatku. Niejednokrotnie uczciwi kontrahenci nie posiadają należytych dowodów poświadczających ich niewinności. Organy podatkowe kwestionują również zachowanie przez nich należytej staranności, a co za tym idzie, nakładają sankcje wynikające z ustawy.
Transakcje karuzelowe – jak się bronić?
Poprzez zachowanie należytej staranności rozumie się właściwą weryfikację zarówno kontrahenta, jak i warunków dokonywanej transakcji. W przypadku kontrahenta szczególną uwagę należy zwrócić na jego dokumenty rejestracyjne oraz status podatkowy VAT. Dodatkowo można zasięgnąć informacji o profilu i skali działalności, zaleganiu lub niezaleganiu przez podatnika w podatkach wynikających z deklaracji lub innego dokumentu składanych na podstawie przepisów ustaw podatkowych, a także czasie istnienia na rynku. Jest to szczególnie istotne przy dokonywaniu dużych transakcji z nowo powstałymi firmami.
Co do samej transakcji należy gromadzić i przechowywać dokumenty związane z zamówieniami oraz korespondencją mailową. Warto także kontrolować dokumenty transportowe związane z dostawą, a także posiadać informacje o pochodzeniu oraz ubezpieczeniu towaru, a także jego dalszym przeznaczeniu.
Mimo dużej ostrożności przedsiębiorcy udział kontrahenta w transakcji karuzelowej nie jest łatwy do wykrycia. Jak potwierdza wyrok NSA, sygn. akt I FSK 133/16, nie ma odpowiedzialności zbiorowej podmiotów uczestniczących w łańcuchu dostaw, a organy podatkowe muszą zdawać sobie sprawę z trudności wykrycia potencjalnych oszustów, przez co nie powinny karać niewinnych podatników.
Metody zwalczania oszustw karuzelowych
Wprowadzono szereg mechanizmów oraz systemów kontroli, które mają na celu uszczelnienie podatku VAT oraz zapobieganie tego typu przestępstwom. Należą do nich m.in.:
- mechanizm odwrotnego obciążenia – obowiązek rozliczenia VAT przez nabywcę zapobiega możliwości nieuregulowania VAT należnego, a co za tym idzie rozpoczęcia łańcucha transakcji karuzelowych;
- solidarna odpowiedzialność nabywcy – zakłada, że w przypadku nieuregulowania VAT należnego przez sprzedawcę to nabywca może zostać obciążony zapłatą podatku VAT, wpływa to na większą skrupulatność w doborze kontrahentów;
- obowiązek wysyłki JPK_VAT – pozwala na szybką kontrolę dokonywanych transakcji i wyłapywanie tzw. pustych faktur;
- split payment – kwoty VAT z faktur sprzedażowych będą przechowywane na specjalnym rachunku bankowym, a podatnik nie będzie miał możliwości swobodnego dysponowania nimi.
