Uczestnictwo w spółce prawa handlowego wiąże się z prawem do posiadania udziałów lub akcji. Wspólnik co do zasady może dowolnie rozporządzać należącym do siebie udziałem. Przepisy pozwalają jednak na wprowadzenie ograniczeń w tym zakresie. Ma miejsce wówczas zakaz rozporządzania udziałem w spółce przez wspólników. O czym dokładnie on stanowi? Omawiamy w artykule!
Czym jest udział w spółce?
Udział jest jednostką uczestnictwa danej osoby w spółce i może należeć zarówno do osób fizycznych, jak i prawnych. Dzięki niemu wiemy, kto jest wspólnikiem i na jakich zasadach może on uczestniczyć w funkcjonowaniu spółki. Udział pozwala jednocześnie na partycypowanie w zyskach spółki, ale także w jej stratach. Udziały mogą pojawić się w zarówno w spółkach osobowych, jak i kapitałowych (z wyjątkiem spółki akcyjnej i prostej spółki akcyjnej, w której funkcjonują akcje).
W przypadku spółki z o.o. udziały odgrywają szczególną rolę, ponieważ składają się na kapitał zakładowy. Umowa spółki stanowi, czy wspólnik może mieć tylko 1, czy więcej udziałów. Jeżeli wspólnik może mieć więcej niż 1 udział, wówczas wszystkie udziały w kapitale zakładowym powinny być równe i są niepodzielne. Udziały mogą być przedstawione w zróżnicowany sposób, choć najczęściej wyrażone są poprzez odpowiednią liczbę.
Art. 153 KSH nie wyklucza możliwości nabycia określonej liczby udziałów przez ich oznaczenie za pomocą ułamka lub procentu w odniesieniu do ogólnej liczby udziałów w kapitale zakładowym.
Rozporządzanie udziałem
Wspólnik co do zasady ma pełne prawo do samodzielnego rozporządzania przysługującym mu udziałem w spółce. W praktyce oznacza to możliwość sprzedaży, obciążenia lub darowizny wszystkich udziałów danej osoby lub ich wyznaczonej części. Zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz jego zastawienie powinno być jednak dokonane w formie pisemnej z podpisami poświadczonymi notarialnie. W przypadku spółki, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, zbycie przez wspólnika udziałów jest możliwe również przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym. Oświadczenia zbywcy i nabywcy opatruje się w takim przypadku kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym. Jeżeli według umowy spółki wspólnik może mieć tylko 1 udział, umowa spółki może dopuścić zbycie części udziału. Pamiętajmy jednak, że w wyniku podziału nie mogą powstać udziały niższe niż 50 zł.
Przepisy kodeksu spółek handlowych wprowadzają możliwość stosowania ograniczenia, jeśli chodzi o sprzedaż albo obciążanie udziałów wszystkich wspólników lub tylko części z nich. Zgodnie bowiem z treścią art. 182 kodeksu spółek handlowych zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo ograniczyć w inny sposób. Zgody udziela zarząd w formie pisemnej. W przypadku gdy zgody odmówiono, sąd rejestrowy może pozwolić na zbycie, jeżeli istnieją ważne powody. Jeżeli umowa spółki nie wprowadza żadnego ograniczenia co do rozporządzania udziałami, musimy uznać, że ich zbywanie lub obciążanie jest uzależnione wyłącznie od woli danego wspólnika.
Przykład 1.
Pan Jan posiada 27% udziałów w spółce z o.o. Umowa spółki przewiduje, że wspólnicy posiadający co najmniej 40% udziałów mogą je zbywać lub obciążać tylko za pisemną zgodą zarządu spółki. Pan Jan chciałby sprzedać 10% swoich udziałów – czy musi uzyskać zgodę spółki na zbycie udziałów?
Nie, ponieważ zgodnie z umową spółki w jego przypadku nie stosujemy ograniczenia w rozporządzaniu udziałami. Pan Jan może sprzedać nawet wszystkie swoje udziały i nie musi uzyskiwać zgody zarządu spółki.
Przykład 2.
Pan Jan posiada w spółce z o.o. 48% udziałów, pan Michał 27% udziałów a pan Igor 25% udziałów. Umowa spółki pierwotnie zakładała, że każde zbycie lub obciążenie udziałów wymaga zgody zarządu spółki bez względu na wartość udziałów. Po 2 latach działania spółki umowa została zmieniona w ten sposób, że zbycie lub obciążenie udziałów o wartości przekraczającej 40% wymaga uzyskania zgody zarządu spółki. Pan Michał i pan Igor chcą sprzedać wszystkie swoje udziały na rzecz pani Joanny, która zamierza być nową wspólniczką. Czy w tym przypadku potrzebna będzie zgoda zarządu spółki na zbycie udziałów, które łącznie wynoszą 52% wszystkich udziałów w spółce?
Nie, ponieważ pan Michał zamierza sprzedać 27% udziałów, natomiast pan Igor 25%, a więc wartość ich udziałów jest niższa niż wartość graniczna udziałów wskazana w umowie, od której wymagana jest zgoda zarządu spółki na ich zbycie. Fakt przekazania jednej osobie od 2 wspólników udziałów o łącznej wartości przekraczającej 40% nie ma tutaj znaczenia. Pan Michał i pan Igor mogą swobodnie rozporządzać swoimi udziałami.
Zakaz rozporządzania udziałem
Zgodnie z treścią art. 16 ksh rozporządzenie udziałem albo akcją dokonane przed wpisem spółki kapitałowej do rejestru lub przed zarejestrowaniem podwyższenia kapitału zakładowego albo emisji nowych akcji bez wartości nominalnej jest nieważne. Powyższa regulacja wprowadza tzw. zakaz rozporządzania udziałem w spółce i stanowi ważny wyjątek od ogólnej zasady swobodnego zbywania i obciążania udziałów.
Zakaz rozporządzania udziałem nie może być w żaden sposób ograniczony lub wyłączony wolą wspólników. Jeśli w umowie spółki znalazłby się zapis, na podstawie którego taki zakaz miałby nie obowiązywać, to jest on z mocy prawa nieważny. Omawiany zakaz jest uzależniony wyłącznie od chwili wpisu spółki kapitałowej do KRS, rejestracji zmian w wysokości kapitału zakładowego albo emisji nowych akcji bez wartości nominalnej.
Zakazu rozporządzania udziałem nie należy jednak utożsamiać z zakazem podejmowania czynności, które zmierzają do zbycia lub obciążenia udziału. W praktyce oznacza to, że wspólnik może zobowiązać się do sprzedaży, darowizny lub obciążenia swojego udziału w chwili, gdy spółka nie została jeszcze zarejestrowana lub nie nastąpiło zarejestrowanie podwyższonego kapitału zakładowego w KRS.
Przykład 3.
Pani Anna jest wspólniczką w spółce z o.o. 20 września 2023 roku podjęto uchwałę o podwyższeniu kapitału zakładowego spółki z kwoty 5000 zł do kwoty 8000 zł – ze względu na dużą liczbę spraw w sądzie rejestrowym podwyższony kapitał zakładowy nie został wpisany do KRS aż do chwili obecnej. Pani Anna chciała sprzedać wszystkie swoje udziały i ze względu na prośby kupującego podpisała z nim umowę sprzedaży w formie aktu notarialnego. Czy w takiej sytuacji doszło do skutecznego zbycia udziałów w spółce?
Nie, ponieważ w chwili zawierania umowy sprzedaży pani Anna była związana zakazem rozporządzania udziałami w spółce. Umowa sprzedaży jest więc nieważna z mocy samego prawa, a pani Anna nadal pozostaje wspólniczką. Udziały będzie można sprzedać, dopiero gdy podwyższony kapitał zakładowy zostanie zarejestrowany w KRS.
Przykład 4.
Pani Aleksandra jest wspólniczką w spółce z o.o. Co prawda umowa spółki została już sporządzona przed notariuszem, jednak do tej pory nie została zarejestrowana w KRS, choć pracownicy sądu rejestrowego twierdzą, że nastąpi to w ciągu kilkunastu najbliższych dni. Wspólniczka otrzymała korzystną ofertę odkupienia części jej udziałów. Czy pani Aleksandra może sprzedać swoje udziały?
Jeśli w dniu sprzedaży spółka nadal nie będzie zarejestrowana w KRS, to pani Aleksandra nie może sprzedać żadnej części swoich udziałów. Może jednak zobowiązać się wobec kupującego do tego, że sprzeda je w późniejszym terminie. Strony mogą więc zawrzeć przedwstępną umowę sprzedaży udziałów, która będzie ważna i skuteczna. Gdy spółka zostanie zarejestrowana w KRS, strony będą mogły podpisać umowę przyrzeczoną – finalną umowę sprzedaży udziałów w spółce z o.o.
Przykład 5.
Spółka z o.o. dokonała podwyższenia kapitału zakładowego poprzez podwyższenie wartości nominalnej udziałów wszystkich wspólników. Pan Piotr jest wspólnikiem, któremu przysługiwało 20 udziałów przed podwyższeniem kapitału zakładowego, natomiast po podwyższeniu ma 40 udziałów. Podwyższenie kapitału zakładowego nie zostało jeszcze wpisane do KRS, jednak pan Piotr sprzedał 10 swoich udziałów. Czy taka sprzedaż jest skuteczna?
W świetle obowiązującego orzecznictwa możemy uznać, że sprzedaż udziałów, które przysługiwały wspólnikowi przed podwyższeniem kapitału zakładowego, jest dopuszczalna i nie podlega pod zakaz ustanowiony w art. 16 ksh. Gdyby wspólnik chciał sprzedać większą liczbę udziałów niż ta sprzed podwyższenia kapitału zakładowego lub wszystkie z nich w ramach jednej transakcji jeszcze przed wpisaniem zmian do KRS, taką transakcję należałoby uznać za nieważną.
Podsumowanie
Rozporządzanie udziałami przez wspólnika w spółce jest co do zasady uzależnione od jego woli. Umowa spółki może jednak wprowadzać w tym zakresie istotne ograniczenia. Kodeks spółek handlowych przewiduje zakaz rozporządzania udziałami w spółce w przypadku gdy nie została ona jeszcze zarejestrowana w KRS, gdy podwyższenie kapitału zakładowego spółki nie zostało wpisane do rejestru lub dokonano emisji nowych akcji bez wartości nominalnej. Zakaz rozporządzania udziałem w spółce nie przeszkadza jednak w zawieraniu umów, na podstawie których wspólnik zobowiązuje się do zbycia lub obciążenia swoich udziałów w przyszłości, tj. po dokonaniu wymaganych wpisów w KRS.
Polecamy:
