Każda osoba ubezpieczona w ZUS-ie ma możliwość skorzystania z zasiłku chorobowego na czas poratowania swojego zdrowia. W czasie rekonwalescencji zostaje ona zwolniona z obowiązku świadczenia pracy, przy zachowaniu prawa do otrzymywania wynagrodzenia. Aby jednak ubezpieczony pracownik mógł skorzystać ze wspomnianego zasiłku, konieczne jest zwolnienie lekarskie, wystawiane przez odpowiedniego lekarza. Oprócz przywileju pozostania w domu popularne L4 niesie za sobą również szereg obowiązków, których złamanie może skutkować odebraniem prawa do zasiłku, a nawet dyscyplinarnym zwolnieniem z pracy.
Zwolnienie lekarskie udzielane jest w celu jak najszybszego powrotu ubezpieczonego do zdrowia i odzyskania zdolności do świadczenia pracy. Wykorzystanie go przy jednoczesnym pobieraniu zasiłku chorobowego do celów innych niż te, na które zostało udzielone, pozostaje w sprzeczności z podstawowymi obowiązkami pracownika wobec pracodawcy – obowiązkiem zachowania lojalności, który z kolei może być przez pracodawcę egzekwowany m.in. przez kontrolę prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego.
Czym jest zwolnienie lekarskie?
Zwolnienie lekarskie to dokument, który stanowi usprawiedliwienie nieobecności ubezpieczonego w pracy oraz podstawę do wypłacenia zasiłku chorobowego za czas, kiedy pracownik nie wykonuje obowiązków służbowych. Lekarz wystawiający zwolnienie wysyła je do ZUS-u, zaś odpis wydaje ubezpieczonemu, aby ten mógł je dostarczyć pracodawcy. Na kopii pacjenta nie oznacza się numeru statystycznego choroby, co też oznacza, że pracodawca nie jest w stanie uzyskać informacji, jaki problem medyczny jest przyczyną nieobecności pracownika.
Zwolnienie lekarskie wystawiane jest na okres rekonwalescencyjny, trwający od dnia wizyty lub od dnia następnego. W szczególnych wypadkach, jeżeli lekarz uzna, że pacjent nie był zdolny do wykonywania swojej pracy w dniach poprzednich, możliwe jest wystawienie zwolnienia obejmującego maksymalnie 3 dni poprzedzające badanie.
Kto jest uprawniony do kontroli pracownika?
Prawo do przeprowadzania kontroli prawidłowości wykorzystywania przez pracownika udzielonego mu zwolnienia lekarskiego od pracy z powodu choroby reguluje art. 68 Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej jako ustawa o zasiłkach). Natomiast szczegółowy tryb i zasady przeprowadzania takiej kontroli określają przepisy Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich.
Na wstępie należy podkreślić, że kontrolę zwolnień lekarskich możemy podzielić na dwa niezależne od siebie stadia – kontrolę formalną oraz kontrolę prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy. Ta pierwsza dotyczy weryfikacji, czy druk zwolnienia lekarskiego przedstawiony przez pracownika jest autentyczny i został rzeczywiście wystawiony przez lekarza. Druga natomiast – czy pracownik wykorzystuje zwolnienie lekarskie zgodnie z jego przeznaczeniem.
Do przeprowadzania kontroli zwolnień lekarskich uprawniony jest pracodawca lub Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Podmiot kontrolujący zależny jest od liczby zatrudnionych w zakładzie pracy pracowników.
W przedsiębiorstwach zatrudniających nie więcej niż 20 ubezpieczonych kontrolę przeprowadza ZUS. Wynika to z faktu, że zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy o zasiłkach w rzeczonych firmach to Zakład ma obowiązek wypłacania zasiłków chorobowych. Dotyczy to również kontroli zwolnień do 33. dnia choroby w roku kalendarzowym, kiedy to pracownik otrzymuje wynagrodzenie chorobowe od pracodawcy, a nie z ZUS-u. Przy czym prawo ZUS-u do kontroli dotyczy tylko tego, czy pracownik wykorzystuje zwolnienie lekarskie zgodnie z jego przeznaczeniem. Prawo przeprowadzenia kontroli formalnej pozostaje w dalszym ciągu przy pracodawcy.
Uwaga! W powyższym wypadku przedsiębiorcy nie zostali pozbawieni wpływu na kontrolę zwolnień. Mogą oni wystosować wniosek do ZUS-u o przeprowadzenie kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego wobec konkretnego pracownika. Taki wniosek powinien posiadać uzasadnienie, w którym pracodawca podaje powody zakwestionowania danego zwolnienia.
W przedsiębiorstwach, w których do ubezpieczenia zostało zgłoszonych powyżej 20 ubezpieczonych, prawo do kontroli zwolnień lekarskich (zarówno do kontroli formalnej, jak i kontroli prawidłowości wykorzystania zwolnienia) mają pracodawcy, ponieważ to oni wypłacają zasiłki chorobowe. W praktyce natomiast częściej występuje sytuacja, kiedy pracodawca deleguje podległych mu pracowników do przeprowadzenia takiej kontroli.
Formalna kontrola zwolnienia lekarskiego
Kontrola formalna w ostatnim czasie straciła na „popularności” w związku z faktem, że zwolnienia lekarskie w większości przypadków są wystawiane w formie elektronicznej. Jeżeli jednak przedmiotowe zwolnienie zostało wystawione w formie papierowej (np. w formie druku ZUS ZLA), wówczas pracodawca ma obowiązek ustalić, czy dostarczony przez pracownika dokument nie został sfałszowany. Jeżeli zachodzi takie podejrzenie, wtedy pracodawca powinien wystąpić do lekarza wystawiającego L4 o wyjaśnienie sprawy.
Pracodawca ma również prawo skontrolować, czy dane zaświadczenie zostało wydane zgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich. Taka kontrola ma na celu ustalenie, czy lekarz wystawił zaświadczenie zgodnie ze stanem zdrowia pacjenta bądź czy odpowiednio określił datę ustania niezdolności do pracy.
Jeżeli zachodzi podejrzenie, że zaświadczenie wystawiono niezgodnie z obowiązującymi przepisami, pracodawca jest zobowiązany do wystąpienia o wyjaśnienie sprawy do właściwej jednostki ZUS-u. Dalszym postępowaniem zajmuje się ZUS – po rozpoznaniu sprawy Zakład informuje pracodawcę o wyniku i skutkach postępowania.
Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego
Kontrola prawidłowości wykorzystania zwolnienia lekarskiego zgodnie z jego przeznaczeniem polega przede wszystkim na weryfikacji tego, czy pracownik pobierający zasiłek chorobowy nie wykonuje pracy zarobkowej lub nie wykorzystuje zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem. W praktyce, w większości wypadków, sprawdzane jest to, czy pracownik przebywający na L4 pozostaje w domu.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 26 lipca 2011 r. (sygn. akt: I PK 22/11) podczas kontroli należy brać pod uwagę indywidualną sytuację życiową pracownika. Pracownik przebywający na L4 może bowiem wykonywać różne czynności niezbędne do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (np. wychodzić do apteki czy sprawować opiekę nad małoletnim dzieckiem) oraz zmieniać miejsce pobytu na czas leczenia.
Dodatkowo podmiot kontrolujący powinien mieć na względzie zalecenia lekarskie, z których może wynikać m.in. to, że wykonywanie przez pracownika niektórych czynności nie ma wpływu na poprawę jego stanu zdrowia. W takiej sytuacji, jeśli pracownik wykonuje te czynności zgodnie z zaleceniami lekarza i z tego powodu nie przebywa w domu, kontroler nie ma prawa uznać tej okoliczności za naruszenie obowiązków pracowniczych.
Należy mieć jednak na uwadze fakt, że nawet czynności, które nie mają wpływu na rekonwalescencję pracownika, jeżeli zostały podjęte w celu zarobkowym, stanowią poważne naruszenia prawa. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 6 lutego 2008 r. (sygn. akt: I UK 10/07), uznając, że „wystarczy, że w czasie orzeczonej niezdolności do pracy ubezpieczony wykonuje »pracę zarobkową« i nie jest niezbędne badanie, czy była ona niezgodna z celem zwolnienia lekarskiego. Wykonywanie pracy zarobkowej niezależnie od jej wpływu na stan zdrowia stanowi samodzielną negatywną przesłankę prawa do zasiłku”.
Nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia a utrata prawa do zasiłku
W przypadku, gdy wynik kontroli przeprowadzonej przez ZUS lub pracodawcę wykaże, że zwolnienie lekarskie wykorzystywane jest nieprawidłowo, pracownik traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia lekarskiego. Dotyczy to w szczególności wypadków, gdy pracownik:
- wykonuje w okresie niezdolności do pracy pracę zarobkową;
- wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego celem.
W przypadku negatywnego wyniku kontroli wypłata zasiłku zostaje wstrzymana, a wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych pracownikowi zasiłków bieżących lub ściągnięciu w trybie egzekucji administracyjnej.
Nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia a zwolnienie dyscyplinarne z pracy
Wskazane w powyższym akapicie okoliczności, które są przyczynami utraty prawa do zasiłku chorobowego, mogą być przyczyną zwolnienia z pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika. Jednocześnie orzecznictwo stoi na stanowisku, że sam negatywny wynik omawianej kontroli nie uzasadnia rozwiązania dyscyplinarnego umowy o pracę. Zwolnienie takie wymaga ciężkiego zawinienia po stronie pracownika. Oznacza to, że nie wystarczy zwykłe zawinienie, spowodowane niedbalstwem czy nieostrożnością. Postępowanie pracownika musi charakteryzować się rażącym stopniem zawinienia oraz umyślnością, np. poprzez symulowanie choroby w celu przedłużenia nieobecności w pracy lub wyjazd do pracy sezonowej w czasie korzystania z zasiłku chorobowego.
Kontrola zwolnienia lekarskiego – podsumowanie
W czasie choroby pracownik nie powinien uczęszczać do pracy, po pierwsze – aby nie pogorszyć swojego stanu zdrowia, po drugie – aby nie stwarzać zagrożenia dla innych pracowników (m.in. przy chorobach wywoływanych przez wirusy). W takiej sytuacji pracownikowi należy się zwolnienie lekarskie oraz wypłata wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy.
Jednocześnie należy pamiętać, że celem zwolnienia lekarskiego jest doprowadzenie do możliwie jak najszybszej poprawy stanu zdrowia pracownika, tak aby mógł wrócić do wykonywania swoich obowiązków służbowych, za które przecież otrzymuje wynagrodzenie. Fakt ten przesądza o tym, że pracownik pobierający zasiłek chorobowy powinien wykonywać swoje prawa i obowiązki zgodnie z zaleceniami lekarza oraz przepisów prawa. Z tego wynika z kolei, że w każdym wypadku ZUS lub pracodawca ma prawo do przeprowadzenia kontroli w przedmiocie autentyczności przedstawionego przez pracownika zwolnienia lekarskiego oraz tego, czy pracownik w sposób prawidłowy korzysta z przysługującego mu zwolnienia. Należy zdawać sobie sprawę, że w przypadku, gdy wynik kontroli wykaże, że zwolnienie lekarskie wykorzystywane jest niezgodnie z jego przeznaczeniem, pracownik traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia lekarskiego.
