Niewiele osób jest świadomych, że czynność przekazania przedsiębiorstwa w pewnym zakresie może implikować konieczność odprowadzenia przez nabywającego podatku od czynności cywilnoprawnych. W niniejszym artykule przeanalizujemy jak wygląda przekazanie przedsiębiorstwa a PCC.
Przekazanie przedsiębiorstwa a PCC
Trzeba mieć na uwadze, że darowizna (w tym darowizna przedsiębiorstwa) może podlegać pod regulacje ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. d ustawy podatkowi temu podlegają umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy.
Natomiast zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy podatku od czynności cywilnoprawnych obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej. Z kolei art. 4 pkt 3 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych stanowi, że obowiązek podatkowy przy umowie darowizny ciąży na obdarowanym. Podstawą opodatkowania przy umowie darowizny jest wartość długów i ciężarów albo zobowiązań przejętych przez obdarowanego (art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy).
Przepis art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych określa stawki podatku, które wynoszą w przypadku od umów darowizny:
- przy przeniesieniu własności nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym – 2%,
- przy przeniesieniu własności innych praw majątkowych – 1%.
Z analizy powyższych przepisów ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych wynika zatem, że umowa darowizny podlega opodatkowaniu, o ile na jej podstawie następuje przejęcie przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy oraz przejęcie to następuje w umowie darowizny. Chodzi przy tym o takie długi, ciężary i zobowiązania przejęte przez obdarowanego, które pozostają w związku funkcjonalnym z przedmiotem darowizny i które w związku z dokonaną darowizną obciążają obdarowanego.
Przeniesienie długów wraz z darowizną całego przedsiębiorstwa
Dla wystąpienia obowiązku podatkowego w powyższym zakresie kluczowe jest skuteczne przeniesienie długów przedsiębiorstwa na osobę obdarowaną.
Kwestie dotyczące odpowiedzialności za zobowiązania zbywanego przedsiębiorstwa oraz jego zorganizowanej części zostały uregulowane w art. 55(4) Kodeksu cywilnego, gdzie czytamy, że nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach mimo zachowania należytej staranności.
Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa według stanu z chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.
Powyższy przepis przewiduje możliwość ograniczenia lub wyłączenia tej odpowiedzialności jedynie za zgodą wierzyciela.
Natomiast na mocy art. 519 Kodeksu cywilnego osoba trzecia może wstąpić na miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony (przejęcie długu). Przejęcie długu zachodzi, gdy wskutek jakiegokolwiek zdarzenia prawnego dochodzi do wstąpienia osoby trzeciej w miejsce dłużnika i zwolnienia dotychczasowego dłużnika z długu.
Z przywołanych przepisów wynika, że nabywca przedsiębiorstwa w drodze darowizny może przejąć dług dłużnika – jeśli takie są postanowienia stron umowy darowizny – jakim jest zbywca przedsiębiorstwa. W przypadku przejęcia długu przez nabywcę przedsiębiorstwa powstanie obowiązek podatkowy w podatku od czynności cywilnoprawnych.
W kontekście przejęcia długów na mocy art. 519 kc warto wskazać, że w tym zakresie konieczna jest na to zgoda wierzyciela.
Jak czytamy w wyroku NSA z 19 kwietnia 2016 roku, II FSK 576/14, za dopuszczalną i ważną należy uznać umowę o przejęcie długu pomiędzy dłużnikiem i osobą trzecią, zawartą w ramach umowy darowizny, z założeniem, że wierzyciele wyrażą zgodę później. Umowa przejęcia długów w drodze darowizny jest nieważna dopiero po odmowie wierzyciela, a nie w sytuacji, gdy nie został on poinformowany o zamianie dłużników.
Istotny w opisanej sprawie będzie również wyrok WSA w Białymstoku z 31 października 2013 roku, I SA/Bk 234/13, gdzie czytamy, że w przypadku zawarcia umowy darowizny przedsiębiorstwa zawierającej postanowienia dotyczące przejęcia zobowiązań w trybie art. 519 kc, obowiązek podatkowy w podatku od czynności cywilnoprawnych powstaje z chwilą zawarcia umowy. Odmowa wyrażenia zgody przez wierzycieli na przejęcie zobowiązań darczyńcy przez obdarowanego po zawarciu umowy daje podstawę do wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nadpłaty w podatku od czynności cywilnoprawnych.
Przykład 1.
Ojciec przekazał córce swoje przedsiębiorstwo, a wraz z nim również całość długów i zobowiązań. Córka uznała, że wobec niej powstał obowiązek podatkowy w podatku PCC i dokonała zapłaty z uwagi na darowiznę długów. Wierzyciele ojca dowiedziawszy się o zawartej umowie darowizny wskazali, że nie wyrażają zgody na przejęcie długów przez córkę. To powoduje, że podatek PCC został opłacony nienależnie, ponieważ nie doszło do skutecznego przejęcia długów. W konsekwencji córka może wystąpić do US z wnioskiem o zwrot nadpłaty w podatku PCC.
Darowizna przedsiębiorstwa bez przekazania długów
Jednakże nie jest wykluczona taka sytuacja, w której dochodzi do darowizny przedsiębiorstwa, ale bez przekazania długów na rzecz obdarowanego.
W takim przypadku darowizna przedsiębiorstwa nie będzie podlegała przepisom ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, ponieważ objęte są nim umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy.
Co istotne, obowiązek w podatku PCC nie wystąpi, jeżeli dochodzi do solidarnego przystąpienia nabywcy przedsiębiorstwa do długu istniejącego po stronie zbywcy.
Jak czytamy w interpretacji Dyrektora KIS z 28 lutego 2020 roku, nr 0111-KDIB2-3.4014.81.2019.3.MD, jeżeli zatem na podstawie umowy darowizny Wnioskodawczyni przejęła dług w ten sposób, że stała się dłużnikiem solidarnym na mocy art. 55(4) Kodeksu cywilnego, czyli de facto przystąpiła do długu związanego z przedmiotem darowizny (zorganizowaną częścią przedsiębiorstwa), to umowa ta na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. d) ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych nie będzie podlegać opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych, bowiem nie dojdzie do przejęcia przez obdarowanego zobowiązań darczyńcy na mocy art. 519 Kodeksu cywilnego.
W świetle powyższego dla rozpoznania obowiązku w podatku PCC należy odróżnić przypadek przekazania długu w oparciu o art. 519 kc od przypadku solidarnego przystąpienia do długu na mocy art. 55(4) kc.
Przykład 2.
Matka postanowiła przekazać w darowiźnie przedsiębiorstwo swojej córce. Na córkę przeszły wszystkie zobowiązania i długi przedsiębiorstwa. Wierzyciele matki wyrazili zgodę na przejście zobowiązania na córkę i zwolnienie matki z długu. W takim przypadku wyłącznym zobowiązanym staje się córka, co rodzi konieczność odprowadzenia podatku PCC po stronie córki.
Przykład 3.
Matka postanowiła przekazać w darowiźnie przedsiębiorstwo swojej córce. Córka jako nabywca przedsiębiorstwa solidarnie przystąpiła do długów swojej matki, które w całości spłaciła. W takich okolicznościach nie powstaje obowiązek podatkowy w podatku PCC, ponieważ zobowiązania nie przeszły w całości na córkę, tylko solidarnie do nich przystąpiła jako nabywca przedsiębiorstwa.
Reasumując powyższe, należy zatem stwierdzić, że w przypadku przekazania przedsiębiorstwa mogą wystąpić różne skutki podatkowe w ramach PCC. Obowiązek podatkowy powstaje wyłącznie w przypadku przejęcia całego długu przez nabywcę za zgodą wierzyciela na mocy art. 519 kc.
