Ulga dla samotnego rodzica została przywrócona w ramach Polskiego Ładu 2.0. Wprowadzone przepisy wciąż jednak wywołują sporo kontrowersji, czego przykładem może być sytuacja opieki naprzemiennej rodziców czy też sytuacja samotnego wychowywania dziecka jedynie przez część roku.
Ulga dla samotnego rodzica - jakie warunki?
Z treści art. 6 ust. 4c ustawy o PIT wynika, że prawo do rozliczenia podatku w podwójnej wysokości od połowy dochodu przysługuje osobie będącej panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem, osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, lub osobą, której małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich, lub odbywa karę pozbawienia wolności, jeżeli ten rodzic lub opiekun w roku podatkowym samotnie wychowuje dzieci.
Stosownie do art. 6 ust. 4d ww. ustawy w przypadku, o którym mowa w ust. 4c, podatek jest określany w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci, przy czym do sumy tych dochodów nie wlicza się dochodów (przychodów) opodatkowanych w sposób zryczałtowany na zasadach określonych w niniejszej ustawie.
Warunkiem zastosowania ww. przepisów jest zatem posiadanie określonego stanu cywilnego oraz samotne wychowywanie dziecka, tj. bez wsparcia drugiego z rodziców. Jest to więc taka osoba, która stale troszczy się o byt materialny i rozwój emocjonalny dziecka, bez udziału (wsparcia) drugiej osoby.
Podkreślmy zatem, że samo posiadanie władzy rodzicielskiej nie jest wystarczające. Konieczne jest faktyczne wychowywanie dziecka.
Aby uznać rodzica lub opiekuna prawnego za osobę samotnie wychowującą dziecko, nie wystarczy, by była stanu wolnego (lub w stosunku do której orzeczono separację, albo osobą pozostającą w związku małżeńskim, jeżeli jej małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności), ale musi również faktycznie samotnie wychowywać dziecko. Oba warunki muszą być zatem spełnione łącznie.
W kontekście przedstawionego problemu należy zwrócić uwagę na treść art. 6 ust. 4f ustawy o PIT, który podaje, że ww. sposób opodatkowania nie ma zastosowania do osoby, która wychowuje wspólnie z drugim rodzicem albo opiekunem prawnym co najmniej 1 dziecko, w tym również, gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną, w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze.
Dokonując wykładni ww. przepisu, organy podatkowe uznają, że samotne wychowywanie oznacza wychowywanie dziecka (dzieci) bez faktycznego udziału drugiego rodzica.
Natomiast zaangażowanie w proces wychowawczy dziecka każdego z rodziców oznacza, że w roku podatkowym dziecko wychowywane jest wspólnie przez oboje, a nie samotnie przez któregokolwiek z nich. Przy wychowywaniu dziecka należy wziąć pod uwagę całokształt działań i czynności wykonywanych przez każdego z rodziców, w tym także tych o charakterze niewymiernym jak kształtowanie osobowości, światopoglądu, systemu wartości, postaw emocjonalnych.
W sytuacji, gdy każdy z rodziców aktywnie oraz w porównywalnym stopniu uczestniczy w wychowywaniu dziecka – co przejawia się m.in. dzieleniem się wszelkimi obowiązkami związanymi z procesem wychowawczym dziecka, niezależnie od tego u kogo i pod czyją opieką w danym momencie roku podatkowego dziecko przebywa – nie można mówić o samotnym wychowywaniu dziecka przez któregokolwiek z rodziców.
Jak wskazał Dyrektor KIS w interpretacji z 6 września 2022 roku (nr 0114-KDIP3-2.4011.670.2022.2.AC), samodzielna opieka nad dziećmi nie jest równoznaczna z samotną opieką. Fakt, że każdy z rodziców zajmuje się dziećmi w ustalonym czasie, czyli samodzielnie, i w tym czasie drugi rodzic nie uczestniczy w ich wychowaniu, nie oznacza, że mamy do czynienia z samotnym wychowywaniem dziecka.
Podczas sprawowania opieki przez rodziców może zachodzić sytuacja, że w pewnym momencie dnia (a w szczególnych sytuacjach nawet w określonych dniach) dzieckiem zajmuje się tylko matka, innym razem tylko ojciec, jednakże w takiej sytuacji nie ma mowy o samotnym wychowywaniu dziecka przez któregokolwiek z rodziców.
Samotne wychowywanie dziecka przez część roku a ulga dla samotnego rodzica
Jednocześnie wskażmy, że analizowane przepisy nie stawiają warunku, aby samotne wychowywanie dziecka trwało przez pełny rok podatkowy (kalendarzowy).
W interpretacji Dyrektora KIS z 22 grudnia 2022 roku (nr 0115-KDIT2.4011.657.2022.1.MM) czytamy:
„Jednocześnie przepisy powyższej ustawy nie uzależniają prawa podatnika do preferencyjnego opodatkowania jego dochodów od tego, czy przez cały rok był osobą samotnie wychowującą dziecko. Wystarczające jest zatem, aby taki stan zaistniał w ciągu roku, a nie trwał przez cały rok”.
Przy czym należy pamiętać, że chodzi o sytuacje, w których przez część roku jeden z rodziców zupełnie samotnie wychowuje dziecko i w ocenie fiskusa przypadek ten nie dotyczy sytuacji sprawowania opieki naprzemiennej.
W art. 6 ust. 4f ustawy o PIT ustawodawca doprecyzował, że ww. preferencyjne opodatkowanie nie ma zastosowania do osoby, która wychowuje wspólnie z drugim rodzicem albo opiekunem prawnym co najmniej 1 dziecko, w tym również, gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną, w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze.
Zatem osoba, która wspólnie z drugim rodzicem wychowuje dziecko, nie może skorzystać z rozliczenia w sposób przewidziany dla osoby samotnie wychowującej dziecko.
Przykład 1.
Czy przysługuje prawo do rozliczenia jako osoba samotnie wychowująca przy opiece naprzemiennej?
Rozwiedzeni rodzice wychowują dziecko naprzemiennie. Przez 2 tygodnie dziecko mieszka z matką, a przez kolejne 2 tygodnie z ojcem. W takim przypadku – w ocenie fiskusa i na podstawie art. 6 ut. 4f ustawy o PIT – żaden z rodziców nie może skorzystać z preferencyjnego rozliczenia jako osoba samotnie wychowująca dziecko.
Przykład 2.
Czy przysługuje prawo do rozliczenia jako osoba samotnie wychowująca tylko przez część roku?
Rozwiedzeni rodzice wychowywali dziecko naprzemiennie przez pierwsze 3 miesiące w roku. Następnie ojciec na miesiąc całkowicie zerwał kontakt z dzieckiem. W okresie tego miesiąca nie uczestniczył w jego życiu emocjonalnym oraz w procesie wychowawczym. To oznacza, że przez 1 miesiąc matka zupełnie samotnie wychowywała dziecko, zatem w ocenie organów podatkowych możliwe jest, aby w takim przypadku matka w rozliczeniu rocznym zastosowała preferencję podatkową określoną w art. 6 ust. 4c i ust. 4d ustawy o PIT.
W podsumowaniu możemy zatem wskazać, że w kontekście rozpatrywanego problemu nie jest konieczne, aby okoliczność samotnego wychowywania dziecka przez osobę stanu wolnego trwała przez pełny rok podatkowy. Taki stan może trwać również przez część roku.
