Data powstania stosunku prawnego jest istotna z punktu widzenia stron danego zobowiązania. To od niej zależy bowiem, kiedy mówimy o powstaniu konkretnych praw i obowiązków w ramach danej umowy. Czy data nawiązania stosunku pracy i stosunku cywilnoprawnego są od siebie odmienne?
Stosunek pracy a stosunek cywilnoprawny
Przez stosunek cywilnoprawny powinniśmy rozumieć każdy stosunek prawny regulowany normami prawa cywilnego, na czele z przepisami Kodeksu cywilnego. W praktyce stosunek ten wynika z umów, które mogą być zawierane w różnych formach. Ze stosunkiem cywilnoprawnym mamy do czynienia chociażby w przypadku tzw. umów śmieciowych, a więc umów o dzieło i umów zlecenia, a także kontraktów B2B. Stosunek cywilnoprawny nie pozwala na stosowanie przepisów prawa pracy, chyba że jego strony postanowią w tej kwestii inaczej.
Stosunek pracy jest szczególną formą stosunku cywilnoprawnego, ponieważ został uregulowany w odrębnej ustawie, tj. w Kodeksie pracy (kp). Zgodnie z treścią art. 22 § 1–12 kp przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zatrudnienie w warunkach określonych powyżej jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy określonych w art. 22 § 1 kp. Stosunek pracy może powstać wskutek zatrudnienia danej osoby na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Nawiązanie stosunku pracy powoduje automatyczne powstanie praw i obowiązków z zakresu prawa pracy zarówno po stronie zatrudnionego, jak i zatrudniającego. Strony takiego stosunku nie mogą więc wyłączyć przepisów prawa pracy, które regulują ich pozycję prawną.
Nie można uznać umowy za umowę o pracę, jeżeli w wykreowanym nią stosunku prawnym brak jest podstawowych elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, takich jak osobiste wykonywanie czynności oraz podporządkowanie organizacyjne i służbowe pracodawcy. Do cech charakterystycznych stosunku pracy zalicza się: dobrowolność wykonywania pracy przez pracownika, osobisty charakter świadczenia tej pracy, ciągłość pracy, podporządkowanie pracownika pracodawcy, odpłatność pracy oraz ponoszenie przez pracodawcę wszelkiego ryzyka (osobowego, organizacyjnego i ekonomicznego) związanego z realizacją zobowiązania. Największe znaczenie na gruncie typologicznego odróżniania umowy o pracę przypisuje się cechom osobistego świadczenia pracy, podporządkowania pracownika oraz ryzyka pracodawcy.
Data nawiązania stosunku cywilnoprawnego
Jeśli mówimy o dacie powstania stosunku cywilnoprawnego, to jest to dzień zawarcia umowy, która jest podstawą takiego stosunku. W praktyce będzie to data wskazana w treści danego zobowiązania. Jeśli chodzi o umowy, które można zawierać w formie ustnej, to datą powstania danego stosunku będzie dzień złożenia zgodnych oświadczeń woli stron co do chęci zawarcia stosownego kontraktu.
Przykład 1.
Pani Kamila i pani Patrycja postanowiły zawrzeć umowę o dzieło. Kontrakt został podpisany 21 lipca 2024 roku i tego dnia przyjmująca zamówienie rozpoczęła faktyczne wykonywanie swoich obowiązków. Umowa o dzieło została zakończona 2 miesiące później, tj. 21 września 2024 roku. Kiedy doszło do powstania stosunku cywilnoprawnego?
W tym przypadku będzie to 21 lipca 2024 roku.
Przykład 2.
Pan Michał i pan Tomasz zawarli ustną umowę drobnej pożyczki 13 października 2024 roku – wtedy też doszło do faktycznego przekazania pieniędzy na rzecz pożyczkobiorcy. Umowa ta została potwierdzona na piśmie 3 dni później, tj. 16 października 2024 roku. Kiedy doszło do powstania stosunku cywilnoprawnego?
W tym przypadku będzie to 13 października 2024 roku, ponieważ drobne pożyczki mogą być zawierane na podstawie umów zawieranych w formie ustnej. Pisemne potwierdzenie umowy w późniejszym czasie nie powoduje w tym przypadku przesunięcia daty powstania stosunku cywilnoprawnego.
Przykład 3.
Pan Konrad podpisał z panem Tymonem umowę o roboty budowlane, której przedmiotem jest wykonanie remontu w lokalu mieszkalnym. Strony podpisały umowę 24 listopada 2024 roku, jednak jako datę faktycznego rozpoczęcia prac wskazały 4 grudnia 2024 roku. Kiedy doszło do powstania stosunku cywilnoprawnego?
W tym przypadku będzie to 24 listopada 2024 roku, a więc data podpisania umowy, a nie data faktycznego rozpoczęcia prac przez wykonawcę.
Data nawiązania stosunku pracy
O ile wskazanie daty nawiązania stosunku cywilnoprawnego nie stanowi większego problemu, o tyle w przypadku stosunku pracy może to być niekiedy kłopotliwe. Przepisy prawa pracy wymagają, aby w umowie o pracę znajdowała się dokładna data rozpoczęcia pracy, co wprost wynika z treści art. 29 § 1 pkt 5 kp. Data podpisania umowy o pracę nie musi więc pokrywać się zawsze z datą faktycznego przystąpienia do wykonywania obowiązków pracowniczych. W przypadku, gdy data podpisania kontraktu jest jednocześnie dniem rozpoczęcia pracy, uznajemy, że stosunek pracy powstał w tym samym dniu. Jeśli jednak obie daty są różne, to datą powstania omawianego stosunku będzie dzień faktycznego rozpoczęcia pracy, a nie dzień podpisania umowy.
[alert-info]
Wyrok SA w Katowicach z 5 stycznia 2017 roku (sygn. akt III AUa 2337/15)
Przepis art. 26 kp nie uzależnia powstania stosunku pracy od jej faktycznego rozpoczęcia przez pracownika. Co do zasady, nie ma zatem przeszkód do przyjęcia, że dniem rozpoczęcia stosunku pracy stanowiącym o nawiązaniu stosunku pracy jest dzień wolny od pracy. Jeżeli więc wolą stron jest nawiązanie stosunku pracy z dniem 1 stycznia, od tego czasu ubezpieczony podlega ubezpieczeniom.
Wyrok SA w Białymstoku z 11 grudnia 2013 roku (sygn. akt III AUa 332/13)
Przesłankę nawiązania stosunku ubezpieczenia oraz wynikające z tego stosunku prawo do świadczeń stanowi nie samo zawarcie umowy o pracę, lecz zatrudnienie, bowiem wykonywanie pracy – a nie samo zawarcie – w ramach stosunku pracy zgodnie z Ustawą z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i Ustawą z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych uprawnia do świadczeń z przewidzianych w wyżej wymienionych przepisach. Oznacza to także, że zobowiązanie pracownika powinno polegać na wykonywaniu pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz do świadczenia wynagrodzenia przez pracodawcę (art. 22 kp). Chociaż – według art. 11 kp – dla nawiązania stosunku pracy niezbędnymi – a według art. 26 kp wystarczającymi – są zgodne oświadczenia woli pracodawcy i pracownika, to nie jest możliwe nabycie w wyniku tej tylko czynności prawnej prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. W świetle tego nie jest istotne, czy strony zawierające umowę o pracę miały realny zamiar wzajemnego zobowiązania się – przez pracownika do świadczenia pracy, a przez pracodawcę do dania mu pracy i wynagrodzenia za nią, lecz to, czy taki zamiar stron został w rzeczywistości zrealizowany.[/alert-info]
Przykład 4.
Pani Kamila podpisała umowę o pracę 30 grudnia 2024 roku, w tym samym dniu rozpoczęła także wykonywanie swoich obowiązków. Kobieta otrzymała swoją pierwszą wypłatę 10 stycznia 2025 roku. Kiedy doszło do powstania stosunku pracy?
Będzie to dzień podpisania umowy o pracę, który jest równocześnie dniem faktycznego rozpoczęcia pracy.
Przykład 5.
Pan Patryk podpisał umowę o pracę 30 grudnia 2024 roku, w treści umowy wskazano jednak, że pierwszym dniem rozpoczęcia pracy będzie 8 stycznia 2025 roku. Kiedy doszło do powstania stosunku pracy?
Będzie to 8 stycznia 2025 roku, a więc data faktycznego rozpoczęcia pracy przez pana Patryka.
Przykład 6.
Pan Sebastian podpisał umowę o pracę 27 grudnia 2024 roku. Pracodawca przez pomyłkę wpisał w kontrakcie, że pracownik zacznie wykonywać swoje obowiązki z 1 stycznia 2025 roku, który jest dniem ustawowo wolnym od pracy. Pan Sebastian rozpoczął wykonywanie swoich obowiązków 2 stycznia 2025 roku. Kiedy doszło do powstania stosunku pracy?
Będzie to 1 stycznia 2025 roku, ponieważ w orzecznictwie wskazuje się, że dniem rozpoczęcia stosunku pracy może być także dzień wolny od pracy.
Data nawiązania stosunku pracy i stosunku cywilnoprawnego – podsumowanie
Datą powstania stosunku pracy jest dzień rozpoczęcia pracy, który musi zostać wskazany w treści umowy o pracę. Nie zawsze musi być to dzień tożsamy z datą podpisania umowy o pracę i może przypadać na dzień ustawowo wolny od pracy. W przypadku stosunku cywilnoprawnego powstaje on z datą powstania zdarzenia prawnego, które doprowadziło do powstania konkretnego zobowiązania. W praktyce będzie to dzień podpisania umowy lub dzień zawarcia jej w formie ustnej.
