Czy praca zdalna z innego państwa jest możliwa?

Praca zdalna, jako elastyczna forma zatrudnienia, została wprowadzona do polskiego porządku prawnego w okresie stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19. Doświadczenia nabyte przez pracodawców i pracowników w zakresie jej stosowania spowodowały, że często jest ona uznawana za dogodną dla obu stron stosunku pracy formę realizacji zadań pracowniczych. Jedną z zalet pracy zdalnej jest możliwość jej świadczenia z różnych miejsc, także z zagranicy. Jak w polskim systemie prawnym wygląda praca zdalna z innego państwa? Czy pracownik będzie podlegał opodatkowaniu w Polsce? Szczegółowo wyjaśniamy w poniższym artykule.

Obowiązek podatkowy

Osoby fizyczne, jeżeli mają miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podlegają obowiązkowi podatkowemu, w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych, od całości swoich dochodów (przychodów) bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów (nieograniczony obowiązek podatkowy). Za osobę mającą miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uważa się osobę fizyczną, która:

posiada na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych) lub
przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dłużej niż 183 dni w roku podatkowym

(art. 3 ust. 1 i 1a Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych – Dz.U. z 2022 r., poz. 2647 ze zm.).

Zobacz też:

Osoby fizyczne niemające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej miejsca zamieszkania podlegają obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów (przychodów) osiąganych na terytorium RP (ograniczony obowiązek podatkowy). Za dochody (przychody) osiągane w Polsce przez takich podatników uważa się m.in. dochody (przychody) z:

pracy wykonywanej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy, bez względu na miejsce wypłaty wynagrodzenia;
działalności wykonywanej osobiście na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, bez względu na miejsce wypłaty wynagrodzenia;
działalności gospodarczej prowadzonej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w tym poprzez położony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zagraniczny zakład

(art. 3 ust. 2a i 2b ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych).

Obowiązek ubezpieczenia społecznego

W myśl art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2022 r., poz. 1009 ze zm.) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami (z wyłączeniem prokuratorów).

Zgodnie z zasadą terytorialności, wynikającą z art. 6 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym podlegają osoby fizyczne, które na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są m.in. pracownikami, osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Warunkiem podlegania ubezpieczeniom społecznym jest zatem zatrudnienie (w różnych formach) na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Dla powstania obowiązku ubezpieczeń istotne jest zawarcie umowy z polskim podmiotem oraz wykonywanie pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Obywatelstwo czy miejsce zamieszkania nie mają podstawowego znaczenia (wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 11 grudnia 2019 roku, VIII U 2203/18).

Wyrażona wyżej zasada terytorialności obowiązuje nie tylko na terenie Polski, ale również na obszarze całej Unii Europejskiej. Jak bowiem stanowi art. 11 ust. 3 lit. a Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U.UE.L.2004.166.1 z dnia 2004.04.30 ze zm.), osoba wykonująca w Państwie Członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego Państwa Członkowskiego.

Praca zdalna z innego państwa w polskim systemie prawnym

Zgodnie z art. 3 ust. 1 Ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2021 r., poz. 2095 ze zm.), w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, oraz w okresie 3 miesięcy po ich odwołaniu, w celu przeciwdziałania COVID-19 pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie, przez czas oznaczony, pracy określonej w umowie o pracę, poza miejscem jej stałego wykonywania (praca zdalna).

Przepis ten, obowiązujący w wyżej przytoczonym brzmieniu od 5 września 2020 roku, podlega uchyleniu na mocy art. 15 pkt 1 Ustawy z dnia 1 grudnia 2022 roku o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, podpisanej przez Prezydenta RP w ostatnich dniach stycznia 2023 roku (dalej „ustawa zmieniająca”). Wspomniany akt prawny wprowadza rozbudowaną regulację dotyczącą pracy zdalnej jako część Kodeksu pracy – dział drugi, rozdział IIc – przepisy art. 67¹⁸–67³⁴.

W myśl tych uregulowań praca może być wykonywana całkowicie lub częściowo w miejscu wskazanym przez pracownika i każdorazowo uzgodnionym z pracodawcą, w tym pod adresem zamieszkania pracownika, w szczególności z wykorzystaniem środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość (praca zdalna). Nowa definicja pracy zdalnej i przepisy jej dotyczące w znacznej mierze przypominają dotychczasowe unormowania dotyczące telepracy. Mają jednak szerszy zakres z uwagi na brak wymogu świadczenia pracy zdalnej regularnie oraz brak konieczności przekazywania pracodawcy wyników pracy, w szczególności za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej.

Uzgodnienie między stronami umowy o pracę dotyczące wykonywania pracy zdalnej przez pracownika może nastąpić przy zawieraniu umowy o pracę albo w trakcie zatrudnienia. Praca zdalna może być też realizowana na polecenie pracodawcy:

w okresie obowiązywania stanu nadzwyczajnego, stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii oraz w okresie 3 miesięcy po ich odwołaniu lub
w okresie, w którym zapewnienie przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w dotychczasowym miejscu pracy pracownika nie jest czasowo możliwe z powodu działania siły wyższej – jeżeli pracownik złoży bezpośrednio przed wydaniem polecenia oświadczenie w postaci papierowej lub elektronicznej, że posiada warunki lokalowe i techniczne do wykonywania pracy zdalnej.

Skutkiem rozpowszechnienia pracy zdalnej oraz dostrzeżenia zalet takiej pracy przez obie strony stosunku pracy były także sygnały oraz postulaty napływające zarówno od pracowników, jak i od organizacji pracodawców, aby wprowadzić regulacje dotyczące pracy zdalnej jako rozwiązanie stałe, to jest w ramach kp. W związku z tym, że praca zdalna jako rozwiązanie przewidziane w kp ma być rozwiązaniem do zastosowania w warunkach typowych, nie zaś jak obecnie – w warunkach nadzwyczajnych, w celu przeciwdziałania COVID-19, nie jest zasadne przeniesienie obecnych regulacji w tym zakresie, zawartych w art. 3 Ustawy z dnia 2 marca 2020 roku, ale konieczne jest stworzenie nowych regulacji, które zabezpieczą interesy obu stron stosunku pracy. [...] w projekcie ustawy zaproponowano, aby nowe regulacje dotyczące pracy zdalnej zastąpiły obowiązujące przepisy kp dotyczące telepracy [...]. Niektóre rozwiązania prawne normujące telepracę zostały przejęte do nowych kodeksowych przepisów o pracy zdalnej. Projektodawca uznał bowiem za zasadne oparcie się na regulacjach, które mają już ugruntowaną praktykę w przypadku stosowania ich przy telepracy [z uzasadnienia projektu ustawy zmieniającej].

Praca zdalna z innego państwa

Zarówno wcześniejsze unormowania dotyczące pracy zdalnej, jak i przepisy wprowadzane obecnie nie wykluczają świadczenia jej z zagranicy przez pracownika zatrudnionego u pracodawcy z siedzibą na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.

W takim przypadku, jeżeli pracownik ma miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, będzie podlegał obowiązkowi podatkowemu, w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych, od całości swoich dochodów (przychodów) bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów. Zatem niezależnie od tego, czy praca zdalna będzie świadczona na obszarze Polski, czy też spoza jej granic, pracownik będzie podlegał opodatkowaniu w Polsce.

Natomiast w zakresie objęcia ubezpieczeniami społecznymi, zgodnie z zasadą terytorialności, pracownik taki będzie podlegał zasadniczo przepisom państwa, na którego terenie świadczy pracę. Na gruncie omawianych przepisów, a w szczególności nowelizacji Kodeksu pracy, pojawia się jednak wątpliwość, jak w praktyce wyglądać będzie stosowanie wspomnianej zasady, zważywszy, że praca zdalna może być polecana pracownikom nie tylko długookresowo, ale też incydentalnie. Obecnie trudno jest udzielić na to pytanie wyczerpującej odpowiedzi wobec braku komentarzy i orzeczeń sądowych interpretujących nowe przepisy.

Należy się spodziewać, że praca zdalna będzie coraz częściej stosowanym rozwiązaniem organizacyjnym. Jej podstawowa cecha charakterystyczna – elastyczne podejście do miejsca wykonywania zadań pracowniczych – może w przyszłości wymagać nowego podejścia do zagadnienia rezydencji podatkowej (czyli miejsca, w którym podatnik musi spełnić obowiązek podatkowy) i zasady terytorialności ubezpieczeń społecznych.

Polecamy:

PIT-2 - czym jest i kto powinien go złożyć?