Anonimowa wpłata a darowizna - czy można uznać je za tożsame?

Anonimowa wpłata a darowizna - to pojęcia, które wywołują wiele pytań oraz dyskusji. Podatnicy prowadzący działalność, szczególnie taką, w której przyjmują środki pieniężne w ramach różnego rodzaju zbiórek czy akcji, mają problem ze zidentyfikowaniem, czy wpłacone środki stanowią darowiznę, czy też nie.

Problem nawarstwia się jeszcze bardziej, gdy weźmie się pod uwagę kwoty wpłacane przez anonimowych darczyńców, których nie można przypisać do żadnego tytułu wpłaty.

Co w takiej sytuacji?

Czym jest darowizna?

Instytucja darowizny została określona w art. 888 do 902 Ustawy Kodeksu cywilnego.

Umowa darowizny to czynność, poprzez którą darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.

Darowizna wiąże się z przekazaniem rzeczy ruchomej, nieruchomości lub środków pieniężnych, gdzie obdarowany nie przekazuje nic w zamian darczyńcy.

Przy darowiźnie ma więc miejsce jednostronne przysporzenie po stronie obdarowanego kosztem darczyńcy, który nic nie otrzymuje w zamian. Zatem mowa tu o tzw. jednostronnym, a nie wzajemnym przysporzeniu. Stąd właśnie wynika istota darowizny.

Zgodnie z art. 890 kc oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego (np. darowizny nieruchomości).

Umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy jest ważna także wtedy, kiedy przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. 

Jeżeli natomiast z uwagi na przedmiot darowizny jest wymagane na podstawie odrębnych przepisów zachowanie szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, to ta szczególna forma oświadczeń musi być zachowana. 

Darowizna stanowi podstawę opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn

Osiągnięte przysporzenie w postaci darowizny rodzi określone skutki podatkowe zgodnie z Ustawą z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn (zwanej dalej ustawą o POSD).

Podatek od spadków i darowizn to odróżniająca się od innych podatków danina publiczna, w której opodatkowania wartości przedmiotu darowizny dokonuje obdarowany.

Przedmiotem opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn są nabyte przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujące się na terytorium RP lub prawa majątkowe wykonywane na terytorium RP wymienione pod tabelą.

Powstaje w tym momencie pytanie, co konkretnie jest opodatkowane podatkiem od spadków i darowizn? Opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn podlega:

1. darowizna, polecenie darczyńcy;
2. dziedziczenie, zapis zwykły, dalszy zapis, zapis windykacyjny, polecenie testamentowe;
3. nieodpłatne zniesienie współwłasności;
4. nieodpłatna: renta, użytkowanie oraz służebność;
5. zachowek, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu;
6. zasiedzenie;
7. nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci oraz nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci.

Należy podkreślić, że w podatku od spadków i darowizn przewidziano wiele zwolnień od tegoż podatku. Trzeba zatem zadać pytanie: czy zwolnienia te będą miały zastosowanie do anonimowych wpłat?

Anonimowa wpłata a darowizna

Nie jest odosobnioną sytuacją okoliczność wpływu bliżej nieokreślonej kwoty na konto podatnika – firmy, instytucji, administracji czy innych podmiotów. Powstaje wtedy znaczna wątpliwość, co robić z danym wpływem środków pieniężnych.

Wracając do istoty darowizny, należy zwrócić uwagę, że to darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego przekazania rzeczy ruchomej, nieruchomości czy środków pieniężnych, nie otrzymując nic w zamian.

Ponadto oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.

Jeżeli na konto wpłynęły środki pieniężne od anonimowej osoby, wówczas powstają następujące pytania:

1. czy dana osoba zobowiązała się do przekazania darowizny;
2. czy w ogóle miała nastąpić darowizna od danej osoby, a więc czy miało nastąpić spełnienie świadczenia;
3. czy osobę dokonującą anonimowej wpłaty można zidentyfikować jako darczyńcę;
4. czy wreszcie otrzymaną wpłatę można zidentyfikować jako darowiznę.

Jeżeli ma miejsce wpływ środków pieniężny od anonimowej osoby, trudno nazwać ten wpływ darowizną z uwagi na to, że nie można zidentyfikować darczyńcy, a przez to nie można ustalić, czy faktycznie miał on na celu przekazanie darowizny środków pieniężnych.

Wszystko to skupia się na kwestii identyfikacji otrzymanej wpłaty. Nie można jej przyporządkować wszystkich cech darowizny z uwagi na brak możliwości zidentyfikowania darczyńcy, a przez to jego zamiarów, celu – czy w ogóle istniał cel przekazania darowizny, czy może przekazanie środków jest omyłką lub nastąpiła jeszcze inna okoliczność.

Takie stanowisko, które wskazuje różnice jakie posiadają anonimowa wpłata a darowizna potwierdził Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 21 czerwca 2024 roku (sygn. 0111-KDIB2-2.4015.66.2024.3.PB).

Co na wpływ anonimowej wpłaty mówi fiskus?

Wielu podatników zdążyło już zadać fiskusowi pytanie, czy anonimowa wpłata a darowizna oznaczają to samo. Fiskus uznał, że otrzymanie przez obdarowanego anonimowej wpłaty nie może być uznane za otrzymanie darowizny. To z kolei oznacza, że obdarowany nie ma obowiązku ustalenia wartości darowizny, złożenia właściwej deklaracji czy zapłaty podatku od spadków i darowizn.

W interpretacji indywidualnej z 31 stycznia 2025 roku (sygn. 0111-KDIB2-3.4015.291.2024.3.MD) Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej stwierdził, że: „[…] Stoi Pani na stanowisku, że środki otrzymane z publicznej zbiórki stanowią darowizny od wpłacających, a każda wpłata powinna być rozpatrywana indywidualnie w kontekście przekroczenia kwoty wolnej od podatku. W przypadku przekroczenia tej kwoty darowizna powinna być zgłoszona w deklaracji SD-Z2. Jeśli nie przekracza tej kwoty, nie ma obowiązku jej zgłoszenia. Środki zebrane na portalu yyyyy, przeznaczone na wsparcie Pani oraz Pani dzieci, powinny być podzielone proporcjonalnie pomiędzy Państwa troje. Wpłaty przypadające na każdą osobę powinny być oceniane pod kątem ich wysokości względem kwoty wolnej od podatku.

Nie możemy zgodzić się z Pani stanowiskiem, że otrzymane wpłaty po przekroczeniu kwoty wolnej powinna Pani zgłosić na formularzu SD-Z2. Każda bowiem wpłata zidentyfikowanego darczyńcy, który nie należy względem Pani do »zerowej« grupy podatkowej (a więc oprócz Pani zstępnych, wstępnych, rodzeństwa, pasierba, ojczyma i macochy), powinna być klasyfikowana jako wpłata od darczyńcy zaliczonego odpowiednio do I, II i III grupy podatkowej, od których nabycie – powyżej kwoty wolnej z zachowaniem zasady kumulacji przewidzianej w cytowanym wyżej art. 9 ust. 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn – podlega zgłoszeniu w zeznaniu podatkowym o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych SD-3, na mocy art. 17a ust. 1 omawianej ustawy.

Aby wpłata mogła zostać uznana za darowiznę, w celu prawidłowego zgłoszenia do opodatkowania, koniecznym jest, aby darczyńca był możliwy do zidentyfikowania przynajmniej z imienia i nazwiska.

Wszystkie zatem wpłaty od anonimowych darczyńców lub których nie można zidentyfikować (oznaczone mailem, nickiem, loginem, samym imieniem itp.), nie mogą zostać uznane za darowizny w rozumieniu art. 888 Kodeksu cywilnego, gdyż nie jest możliwe wskazanie, kto w danej sprawie w istocie jest darczyńcą.

Przy anonimowych wpłatach nie można mówić o wskazaniu konkretnego darczyńcy. […]”.

W innej interpretacji indywidualnej z 21 czerwca 2024 roku (sygn. 0111-KDIB2-2.4015.66.2024.3.PB) Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej stwierdził, że: „[…] Wnioskodawca posiada konto na platformie […], na której publikuje Pan darmowe treści edukacyjne. W ramach platformy […] osoby trzecie mogą dokonywać wpłat tytułem darowizny w celu wsparcia Pana twórczości. Wiele wpłat ma charakter anonimowy, tj. nie posiada Pan pełnych danych darczyńcy (np. imienia, nazwiska lub adresu zamieszkania). Patroni dokonujący wpłat nie otrzymują żadnych dodatkowych świadczeń. Prowadzi Pan ewidencję wpłat od patronów. W uzupełnieniu wniosku wskazał Pan, że nie ma Pan możliwości ustalenia tożsamości osób udzielających wsparcia, zarówno samodzielnie, jak i we współpracy z operatorem platformy […].

Mając na uwadze powyższe informacje, nie można się zgodzić z Pana stanowiskiem. Skoro forma wsparcia, jakie będzie Pan otrzymywał od patronów, uniemożliwi identyfikację osób przekazujących wsparcie i tym samym wysokość dokonanych wpłat przez poszczególne osoby – nie ma Pan możliwości ustalenia tożsamości osób udzielających wsparcia, zarówno samodzielnie, jak i we współpracy z operatorem platformy […], to nie będzie można kwalifikować tych wpłat jako umowy darowizny. Przy braku takich informacji nie sposób bowiem określić podmiot umowy, jej dokładną treść oraz wysokość wpłaty od konkretnej osoby, a elementy te są nieodzowne dla zweryfikowania charakteru umowy w kontekście możliwości opodatkowania jej podatkiem od spadków i darowizn.

Jak już wcześniej wskazano – skutki prawnopodatkowe nabycia rzeczy lub praw majątkowych przez osoby fizyczne można oceniać na podstawie przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn tylko pod warunkiem, że nabycie nastąpiło tytułem ujętym w ww. art. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, a więc m.in. tytułem darowizny w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego.

Reasumując, anonimowość osób wspierających Pana finansowo nie pozwoli na uznanie, że wpłaty będzie Pan otrzymywał tytułem darowizny. Skoro więc środków pieniężnych z przekazanych na Pana rzecz wpłat nie nabędzie Pan tytułem darowizny, to ich otrzymanie nie będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. […]”.

Na koniec analizy tematu czy anonimowa wpłata a darowizna są tożsame należy wspomnieć, że fiskus jednoznacznie wypowiada się na temat otrzymania wpłat od anonimowych darczyńców. Wpłaty dokonane przez takiego darczyńcę nie mogą być uznane u obdarowanego za darowizny.

Dopiero możliwość zidentyfikowania darczyńcy oraz charakteru przekazanej wpłaty rodzi obowiązek zidentyfikowania darowizny u obdarowanego i jej opodatkowania lub skorzystania z przysługującego zwolnienia z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn.