Urlop siła wyższa w Kodeksie pracy

Pojęcie siły wyższej jest stosowane w prawie cywilnym dosyć często. Okazuje się, że może ono pojawić się także w prawie pracy, a dokładniej w kwestiach urlopowych. Od 26 kwietnia 2023 roku zaczęły obowiązywać nowe przepisy Kodeksu pracy, które wprowadziły możliwość zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej. Kto i w jakich sytuacjach może wykorzystać urlop siła wyższa? Odpowiadamy.

Siła wyższa

Nie każde zdarzenie jest uzależnione od woli człowieka. Czasami wskutek działania siły przyrody, innych ludzi lub pozostałych czynników zewnętrznych dokonanie określonej czynności jest utrudnione bądź wręcz niemożliwe. W takim przypadku, gdy dojdzie do powstania szkody spowodowanej siłą wyższą, zakres odpowiedzialności może kształtować się zupełnie odmiennie niż w przypadku wywołania szkody przez konkretną osobę.

Definicji siły wyższej nie znajdziemy w żadnym konkretnym przepisie prawnym. Doktryna wyjaśnia to pojęcie jako zdarzenie o nadzwyczajnym charakterze, któremu nie można było zapobiec, które i tak doszłoby do skutku niezależnie od woli człowieka. Siła wyższa jest utożsamiana bardzo mocno z siłami przyrody, których nie jesteśmy w stanie ujarzmić np. powódź, huragany, zamiecie śnieżne, trzęsienia ziemi, susze. W ramach siły wyższej możemy jednak uznać także zdarzenia wiążące się z działalnością człowieka na szerszą skalę np. działania wojenne, wprowadzenie surowego prawa na terytorium całego kraju.

Siła wyższa jest czynnikiem znacząco oddziałującym na życie człowieka, także w zakresie prawa pracy. Pojawienie się nieprzewidzianych okoliczności może bowiem sprawić, że dany pracownik nie będzie w stanie wykonywać swoich obowiązków, a nawet w ogóle nie dotrze do firmy. Polski ustawodawca zaproponował więc nowelizację kp, która wprowadza nowy rodzaj urlopu pracowniczego – uzależnionego właśnie od wystąpienia siły wyższej.

Urlop siła wyższa - czym jest urlop od siły wyższej?

Dotychczasowe przepisy prawa pracy bazowały na różnego rodzaju urlopach, przy czym były one udzielane na podstawie ustaleń poczynionych pomiędzy pracodawcą a zatrudnionym. Urlopem związanym niejako z wydarzeniami wyjątkowymi i nieprzewidzianymi są tzw. urlopy na żądanie. Zgodnie z treścią art. 167² kp pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym. Pracownik zgłasza żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu.

Tak naprawdę w przypadku urlopu na żądanie pracownik nie musi wskazywać powodu, dlaczego chce skorzystać z dodatkowego dnia wolnego od pracy. W zdecydowanej większości przypadków tego rodzaju urlopy wiążą się z pojawieniem się nieoczekiwanego zdarzenia w życiu pracownika np. wypadku, choroby, powstania szkody – zarówno u zatrudnionego, jak i u członków jego najbliższej rodziny. Możemy więc uznać, że urlop na żądanie jest urlopem związanym niejako z pojawieniem się siły wyższej.

Ustawodawca wprowadził jednak zupełnie nowy rodzaj urlopu, który nie zastępuje urlopu na żądanie. Urlop z powodu siły wyższej możliwy jest w związku z pojawieniem się pilnych spraw rodzinnych lub wypadków, w których musi uczestniczyć pracownik. Owe zdarzenia muszą mieć jednak charakter nadzwyczajny, aby można było w ogóle mówić o prawie do nowego urlopu.

Przykład 1.

Pan Michał, będąc w pracy, dowiedział się o wypadku swojego syna, który miał miejsce, gdy ten przebywał w szkole. Chłopiec złamał nogę i został odwieziony karetką do szpitala. W tym przypadku możemy mówić o pojawieniu się siły wyższej, która była niezależna od działań pracownika. Po wejściu w życie przepisów o urlopie od siły wyższej pan Michał będzie mógł skorzystać ze zwolnienia od pracy i pojechać do swojego dziecka, które przebywa w szpitalu.

Przykład 2.

Pani Anna jest pracownicą dużej spółki z o.o. Od 3 miesięcy planuje udać się wraz ze swoją matką na zabieg, który był zaplanowany od dłuższego czasu. Matka pani Anny jest starszą kobietą i nie ma nikogo, kto pomógłby jej w dniu zabiegu, dotyczy to również odwiezienia jej do szpitala. Pracownica planuje skorzystać z urlopu od siły wyższej, ponieważ w dniu zabiegu będą obowiązywać już odpowiednie w tym zakresie przepisy kp. W tym przypadku niemożliwe będzie jednak skorzystanie z takiego urlopu, ponieważ zabieg matki pani Anny był już od dawna zaplanowany i nie ma charakteru wyjątkowego i niespodziewanego zdarzenia. Pani Anna będzie mogła jednak skorzystać z np. urlopu wypoczynkowego.

Wymiar urlopu od siły wyższej

Urlop powiązany z wystąpieniem siły wyższej udzielany jest w wymiarze 2 dni lub 16 godzin w całym roku kalendarzowym. Pracownik przy tym ma pełne prawo wyboru, czy zechce skorzystać z nowego urlopu w dniach, czy też w godzinach. Co ważne, nowe uprawnienie przysługuje także osobom zatrudnionym na część etatu – nie ma żadnych ograniczeń co do wielkości etatu.

Urlop od siły wyższej nie zastępuje urlopu na żądanie, jednak jest jego uzupełnieniem. W tym pierwszym przypadku pracownikowi przysługuje 50% wynagrodzenia za pracę za każdy dzień urlopu. Dla przypomnienia w przypadku urlopu na żądanie pracownik zachowuje prawo do pełnego wynagrodzenia, tj. do 100% swojej pensji.

W przypadku urlopu od siły wyższej jest on udzielany wyłącznie na wniosek zainteresowanej osoby, nie ma więc żadnego obowiązku, aby skorzystać z takiego uprawnienia. Podobnie jak w przypadku urlopu na żądanie wniosek o udzielenie dnia wolnego od pracy musi zostać złożony najpóźniej w dniu rozpoczęcia danego urlopu. Pracownik nie może samodzielnie decydować o przyznaniu mu urlopu. Jeśli nie pojawi się w pracy bez zgody przełożonego, grozi mu za to odpowiedzialność dyscyplinarna, włącznie z możliwością zwolnienia go z pracy w trybie natychmiastowym.

Kto ma prawo do urlopu od siły wyższej?

Omawiany urlop przysługuje nie tylko pracownikom w rozumieniu kp, a więc osobom zatrudnionym na podstawie stosunku pracy. Wśród grup zawodowych, które zyskały prawo do nowego urlopu, odnajdziemy także:

• policjantów,
• strażaków,
• żołnierzy zawodowych,
• funkcjonariuszy Straży Granicznej,
• funkcjonariuszy Służby Więziennej,
• funkcjonariuszy Krajowej Administracji Skarbowej.

Urlop od siły wyższej nie przysługuje osobom zatrudnionym na podstawie stosunku cywilnoprawnego (umowa o dzieło, umowa zlecenia, kontrakt B2B). Oczywiście w tym przypadku pracodawcy mogą zgodzić się na dodatkowe dni wolne od pracy dla swoich podwładnych, jednak nie będą mieli takiego obowiązku.

Podsumowanie

Urlop w razie działania siły wyższej jest nowym rodzajem urlopu regulowanego przepisami kp. Urlop ten jest prawem do dnia wolnego od pracy w sytuacji pojawienia się nadzwyczajnych i niespodziewanych okoliczności w życiu zatrudnionego, które wymagają od niego rezygnacji z wykonywania obowiązków zawodowych na rzecz życia prywatnego. Urlop ten jest prawem każdej osoby pozostającej w stosunku pracy oraz oznaczonych grup zawodowych, które nie podlegają bezpośrednio pod przepisy kp.