W interpelacji poselskiej z dnia 19 października 2021 roku (nr 27647), skierowanej do Ministra Rodziny i Polityki Społecznej, sformułowano pytania dotyczące możliwości zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego osoby niemającej adresu zameldowania, a także możliwości zarejestrowania takiej osoby jako bezrobotnego. Zapytano też, czy zatrudnienie osoby nieposiadającej miejsca zameldowania może zostać odrzucone przez pracodawcę ze względu na brak adresu zameldowania. Minister Rodziny i Polityki Społecznej odniósł się do tych zagadnień w odpowiedzi udzielonej posłowi 8 listopada 2021 roku.
Obowiązek meldunkowy
Zgodnie z art. 24 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 24 września 2010 roku o ewidencji ludności obywatel polski (i podobnie – cudzoziemiec) przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany wykonywać obowiązek meldunkowy, który polega na:
- zameldowaniu się w miejscu pobytu stałego lub czasowego;
- wymeldowaniu się z miejsca pobytu stałego lub czasowego;
- zgłoszeniu wyjazdu za granicę, w przypadku zamiaru stałego pobytu poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, oraz powrotu z takiego wyjazdu.
W myśl art. 25 ust. 1 i 2 wspomnianej ustawy:
- pobytem stałym jest zamieszkanie w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego przebywania;
- pobytem czasowym jest przebywanie bez zamiaru zmiany miejsca pobytu stałego w innej miejscowości pod oznaczonym adresem lub w tej samej miejscowości, lecz pod innym adresem.
Zadania związane z wydawaniem decyzji o zameldowaniu lub wymeldowaniu wykonuje organ gminy (wójt, burmistrz, prezydent miasta) jako zadania zlecone z zakresu administracji rządowej (art. 4, art. 31 ust. 1 ww. ustawy).
Brak zameldowania a zgłoszenie do ZUS-u
W odpowiedzi na interpelację, udzielonej przez Ministra Rodziny i Polityki Społecznej, wskazano, że zgodnie z przepisem art. 35 ust. 1 pkt 1 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych we wszystkich dokumentach związanych z ubezpieczeniami społecznymi, w tym związanych z rozliczaniem składek oraz przyznawaniem i wypłatą świadczeń określonych odrębnymi przepisami, podaje się w przypadku ubezpieczonych – numer PESEL, a w razie gdy ubezpieczonemu nie nadano numeru PESEL – serię i numer dowodu osobistego lub paszportu.
Równocześnie na podstawie art. 36 ust. 10 ww. ustawy zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych zawiera m.in. następujące dane dotyczące osoby zgłaszanej:
- adres zameldowania na stałe miejsce pobytu;
- adres zamieszkania, jeżeli jest inny niż adres zameldowania na stałe miejsce pobytu;
- adres do korespondencji, jeżeli jest inny niż adres zameldowania na stałe miejsce pobytu i adres zamieszkania.
W związku z powyższym brak adresu zameldowania na pobyt stały nie jest przeszkodą do zgłoszenia pracownika do ubezpieczeń społecznych w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.
Zakres i zasady podawania danych adresowych dla celów zgłoszenia do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego ubezpieczonego i członków jego rodziny jest podobny jak w przypadku ubezpieczeń społecznych. Zakład Ubezpieczeń Społecznych obsługuje przy tym zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego oraz pobór i ewidencję składek na rzecz Narodowego Funduszu Zdrowia – jedynie w przypadku obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego.
Czy możliwa jest rejestracja bezrobotnego i poszukującego pracy przy braku zameldowania?
Minister Rodziny i Polityki Społecznej zwrócił uwagę, że jedną z przesłanek uzyskania statusu bezrobotnego jest zarejestrowanie się w tym charakterze we właściwym powiatowym urzędzie pracy. O właściwości urzędu decyduje miejsce zameldowania stałego lub czasowego osoby się rejestrującej. Bardziej szczegółowo procedura rejestracyjna została uregulowana w Rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 kwietnia 2020 roku w sprawie rejestracji bezrobotnych i poszukujących pracy. Zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 1 tego rozporządzenia w celu dokonania rejestracji osoba ubiegająca się o zarejestrowanie jako bezrobotny zgłasza się do powiatowego urzędu pracy, właściwego ze względu na miejsce zameldowania stałego lub czasowego, a jeżeli nie jest zameldowana – do powiatowego urzędu pracy, na którego obszarze działania przebywa. Osoba, która nie jest zameldowana lub ma zameldowanie na pobyt stały w innej miejscowości niż miejsce zameldowania na pobyt czasowy, przy dokonywaniu rejestracji jako bezrobotna składa oświadczenie, że nie jest zarejestrowana w innym powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna.
Ponadto zgodnie z § 2 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia można zarejestrować się w dowolnym – wybranym przez siebie powiatowym urzędzie pracy jako poszukujący pracy i korzystać z pomocy tego urzędu w poszukiwaniu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Poszukujący pracy może być zarejestrowany w więcej niż jednym powiatowym urzędzie pracy.
Tak więc brak meldunku nie wpływa na możliwość zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy jako osoba bezrobotna lub poszukująca pracy. W sytuacji, gdy osoba nie ma miejsca zameldowania stałego lub czasowego na terytorium Polski, a spełnia warunki do nabycia statusu bezrobotnego, określone w art. 2 ust. 1 pkt 2 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, może ten status nabyć.
Zatrudnienie osoby nieposiadającej miejsca zameldowania - czy jest możliwe?
W dalszej części odpowiedzi na interpelację wyjaśniono, że obowiązujące przepisy prawa pracy, w tym Kodeksu pracy, nie stoją na przeszkodzie w zatrudnieniu osoby, która nie ma adresu zameldowania. Na podstawie art. 221 § 1 kp pracodawca ma prawo żądać od osoby ubiegającej się o zatrudnienie podania danych osobowych obejmujących:
- imię (imiona) i nazwisko,
- datę urodzenia,
- dane kontaktowe wskazane przez taką osobę,
- wykształcenie,
- kwalifikacje zawodowe,
- przebieg dotychczasowego zatrudnienia.
Posiadanie miejsca zameldowania (adresu zameldowania) nie jest wymagane w celu zawarcia umowy o pracę. W świetle art. 29 § 1 kp umowa o pracę określa m.in. strony umowy, a w tym celu nie jest konieczne wskazywanie miejsca ich zameldowania lub zamieszkania. W konsekwencji przepisy kp nie przewidują nieważności umowy o pracę (czy też stosunku pracy), która nie zawiera takich danych.
Pracodawca nie może zatem odmówić zatrudnienia osoby tylko z tego powodu, że nie ma ona miejsca (adresu) zameldowania. Odmowa nawiązania stosunku pracy bądź nierówne traktowanie pracownika jedynie ze względu na brak miejsca zameldowania mogłyby podlegać ocenie pod kątem naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu. Tym samym brak miejsca zameldowania nie stoi na przeszkodzie, aby osoba taka mogła ubiegać się o zatrudnienie i je uzyskać (jeżeli spełnia inne warunki niezbędne do zatrudnienia), a następnie pozostawać w stosunku pracy.
Mając powyższe na uwadze, należy stwierdzić, że brak adresu zameldowania na pobyt stały nie jest przeszkodą do zgłoszenia osoby do ubezpieczeń w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, do zarejestrowania jej w powiatowym urzędzie pracy jako osoby bezrobotnej lub poszukującej pracy ani do jej legalnego zatrudnienia.
