Pracownik młodociany - podstawowe informacje

Pracownik młodociany w rozumieniu kodeksu pracy to osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Zatrudnienie młodocianych poniżej 15. roku życia jest możliwe tylko w wyjątkowych przypadkach określonych w ustawie.

Zatrudnienie pracownika powyżej 15. roku życia jest możliwe pod warunkiem, że ukończył on co najmniej szkołę podstawową oraz posiada orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do wykonywania danej pracy (art. 191 § 1 Kodeksu pracy). Młodociany, który nie ukończył szkoły podstawowej, może być zatrudniony tylko w szczególnych sytuacjach.

Zatrudnianie młodocianych w ramach umowy o pracę jest możliwe:

• w celu przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy)
• lub do wykonywania lekkich prac.

Młodociany bez kwalifikacji zawodowych może pracować tylko w celu zdobycia zawodu.

Zatrudnianie młodocianych w celu przygotowania zawodowego

Zatrudnić młodocianych w celu przygotowania zawodowego może:

• pracodawca;
• osoba, która w imieniu pracodawcy prowadzi zakład pracy;
• pracownicy uprawnieni do prowadzenia przygotowania zawodowego w imieniu pracodawcy;
• pracownicy posiadający kwalifikacje wymagane od instruktorów praktycznej nauki zawodu.

Zatrudnianie młodocianych w ramach nauki zawodu obejmuje przygotowanie teoretyczne i praktyczne do wykonywania danego zawodu. Okres nauki zawodu wynosi 36 miesięcy.

Przyuczenie do wykonywania określonej pracy może trwać od 3 do 6 miesięcy, przy czym młodociani uczestnicy OHP mogą być zatrudnieni do ukończenia szkoły podstawowej, do 22 miesięcy. Zasady dotyczące zatrudniania w ramach przyuczenia do wykonywania konkretnego zawodu określa pracodawca.

Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna zostać zawarta na piśmie oraz zawierać (art. 195 § 1 Kodeksu pracy):

• rodzaj przygotowania zawodowego,
• czas trwania przygotowania zawodowego oraz miejsce,
• sposób przygotowania teoretycznego,
• wynagrodzenie.

Umowa o pracę zawarta z pracownikiem młodocianym zatrudnionym w celu przygotowania zawodowego zawierana jest na czas określony. Rozwiązuje się ona po upływie okresu przygotowania zawodowego.

W przypadku zatrudnienia w celu nauki zawodu, umowa o pracę może zostać zawarta na czas określony.

O zawarciu umowy z pracownikiem młodocianym należy poinformować wójta, burmistrza lub prezydenta miasta w zależności od miejsca zamieszkania osoby młodocianej.

Zarówno nauka zawodu, jak i przyuczenie zawodowe kończy się egzaminem, którego koszt ponosi pracodawca. Po uzyskaniu pozytywnego wyniku egzaminu pracownik młodociany otrzymuje zaświadczenie potwierdzające umiejętności w wykonywaniu danego zawodu.

Pracownikowi młodocianemu zatrudnionemu w celu przygotowania zawodowego można wypowiedzieć umowę o pracę tylko w przypadku (art. 196 Kodeksu pracy):

• ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
• reorganizacji zakładu pracy, która uniemożliwi przygotowywanie zawodowe;
• stwierdzenia nieprzydatności osoby młodocianej do pracy, do której odbywa przygotowanie zawodowe;
• niewypełniania przez osobę młodocianą obowiązków wynikających z umowy o pracę lub z obowiązku dokształcania się.

W razie wypowiedzenia młodocianemu umowy należy poinformować o tym fakcie przedstawiciela ustawowego lub opiekuna oraz szkołę i ewentualnie izbę rzemieślniczą.

Pracownik młodociany - wykonywanie lekkich prac w ramach umowy o pracę

Osoba młodociana może również zostać zatrudniona w ramach umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac (art. 200¹ § 1 Kodeksu pracy).

Prace wykonywane przez młodocianego nie mogą zagrażać życiu, zdrowiu i rozwojowi psychofizycznemu. Nie mogą również utrudniać wykonywania obowiązku szkolnego.

Wymiar, rozkład i czas pracy pracownika młodocianego

Pracodawca ustala wymiar i rozkład czasu pracy pracownika młodocianego. W tym celu musi uwzględnić liczbę godzin nauki młodocianego w tygodniu. Tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekroczyć 12 godzin, a dzienny w dniu zajęć szkolnych - 2 godzin. W przypadku wykonywania pracy przez młodocianego w okresie ferii, czas pracy nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo (art. 200² Kodeksu pracy).

Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w szkole.

Urlop wypoczynkowy osoby młodocianej

Pracownik młodociany zyskuje prawo do urlopu wypoczynkowego po upływie 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy. W tym czasie przysługuje mu urlop w wymiarze 12 dni roboczych. Po roku pracy pracownik młodociany ma prawo do 26 dni urlopu, a w roku, w którym ukończy 18 lat - 20 dni.

Wynagrodzenie pracownika młodocianego

Wynagrodzenie młodocianych odbywających przygotowanie zawodowe w formie nauki zawodu ustalane jest na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale i wynosi ono:

• 5% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale - w 1. roku nauki zawodu,
• 6% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale - w 2. roku nauki zawodu,
• 7% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale - w 3. roku nauki zawodu.

Młodociany zatrudniony w celu przyuczenia do wykonywania określonej pracy nie może zarabiać mniej niż 4% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.

Pracodawca może ustalić wyższe wynagrodzenia dla pracowników młodocianych niż wynagrodzenie określone powyżej. 

Od podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, pracodawca powinien odprowadzać za młodocianego składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe.

Warunki pracy pracownika młodocianego

Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikowi młodocianemu opiekę i pomoc niezbędną do przystosowania się do właściwego wykonywania pracy. Opieka ta powinna polegać na udzielaniu młodocianemu pracownikowi informacji i wskazówek dotyczących wykonywania pracy, a także na pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z pracą. Pracodawca może zapewnić opiekę młodocianemu pracownikowi poprzez:

• przydzielenie pracownikowi młodocianemu opiekuna, który będzie odpowiedzialny za jego szkolenie i pomoc w rozwiązywaniu problemów,
• organizowanie szkoleń i kursów dla młodocianych pracowników,
• udzielanie młodocianemu pracownikowi informacji o prawach i obowiązkach pracowniczych.

Pracodawca musi również prowadzić ewidencję młodocianych pracowników oraz pracownik młodociany zatrudniony na podstawie umowy o pracę musi podlegać ubezpieczeniom społecznym na takich zasadach jak inni pracownicy.

Pracownik młodociany - pozostałe obowiązki

Zatrudnianie młodocianych wymaga przestrzegania również innych aspektów formalnych m.in. pracodawca powinien przed rozpoczęciem pracy przez młodocianego, zapoznać go z regulaminem pracy, natomiast przedstawicielowi ustawowemu lub opiekunowi powinien przekazać informacje o ryzyku zawodowym na stanowisku pracy wykonywanym przez młodocianego. 

Pracodawca powinien zapewnić młodocianym pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W tym celu powinien umieścić w regulaminie pracy lub w inny przyjęty sposób następujące informacje:

• wykaz prac wzbronionych młodocianym,
• wykaz rodzaju prac i stanowisk pracy dozwolonych młodocianym zatrudnionym w celu przygotowania zawodowego,
• wykaz prac lekkich dozwolonych osobom młodocianym - musi on zostać zatwierdzony przez inspektora pracy.