Polskie prawo reguluje świadczenie pracy przez pracownika tylko i wyłącznie na podstawie zatrudnienia. Praca może być świadczona na podstawie umowy o pracę (stosunek pracy) lub umów cywilnoprawnych (umowa zlecenie, umowa o dzieło). To pracownik i pracodawca decydują o tym, jaką umowę podpiszą. Jednak każda z powyższych umów posiada własne charakterystyczne cechy, które decydują o tym, jaki rodzaj umowy został zastosowany. Co ważne o rodzaju umowy decyduje jej charakter, a nie nazwa wpisana w umowie. W związku z tym w poniższym artykule zostały opisane charakterystyczne cechy świadczące o stosunku pracy.
Stosunek pracy - jakie są jego cechy?
Kodeks pracy w art. 22 §1 definiuje stosunek pracy następująco „Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.″
Na podstawie powyższego artykułu możemy wywnioskować, że stosunek pracy charakteryzuje się:
- osobistym wykonywaniem pracy przez pracownika,
- praca wykonywana jest na rzecz pracodawcy,
- pod kierownictwem,
- w wyznaczonym miejscu i czasie,
- za wynagrodzenie za pracę.
Stosunek pracy może powstać na podstawie: umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania, spółdzielczej umowy o pracę.
Osobiste świadczenie pracy
Jedną z cech stosunku pracy jest osobiste świadczenie pracy. Określa ono, że praca musi być świadczona osobiście przez pracownika. W odróżnieniu od umów cywilnoprawnych pracownik nie może zlecić wykonania pracy osobie trzeciej.
Wynagrodzenie
Kolejną cechą świadczącą o stosunku pracy jest wynagrodzenie. Praca wykonywana na rzecz pracodawcy zawsze powinna być odpłatna. Przepisy określają, że wynagrodzenie powinno być godziwe, odpowiadające wkładowi pracy i czasu pracownika w powierzone zadania do wykonania. Wynagrodzenie jednak nie może być niższe niż wynagrodzenie minimalne obowiązujące w danym roku, przy zatrudnieniu w pełnym wymiarze czasu. Co ważne, pracownik nie może się zrzec wynagrodzenia.
Ryzyko pracodawcy
W związku z tym, że stosunek pracy określa wykonywanie pracy na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy, wiąże się z tym określone ryzyko. W całości ponosi je pracodawca. Pracownik jest zobowiązany do dołożenia wszelkich starań do starannego wykonania pracy. Ryzyko może być gospodarcze, osobowe, socjalne czy techniczne. Oznacza to, że pracodawca bierze odpowiedzialność za dobór zatrudnienia, powierzone zadania pracownikom oraz to, czy np. przedsiębiorstwo wykorzystuje odpowiednie technologie.
Staranność wykonywania pracy
W odróżnieniu od umów cywilnoprawnych, na przykład umowy o dzieło, w której wykonawca rozliczany jest za efekt końcowy wykonanej pracy (dzieła), pracownik pozostający w stosunku pracy nie odpowiada za efekty swojej pracy, a jedynie zobowiązany jest do dołożenia wszelkich starań w wykonywanie powierzonych zadań. Co za tym idzie, pracownik nie ponosi bezpośredniej odpowiedzialności za efekt końcowy swojej pracy.
O czym pamiętać?
Zatrudnienie, które spełnia omawiane warunki jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy. Co istotne nie ma przy tym znaczenia nazwa zawartej umowy, w takiej sytuacji nie można zastąpić umowy o pracę umową cywilnoprawną. Jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej umowie, ma cechy stosunku pracy to pracownik oraz na jego rzecz inspektor pracy mogą wnieść do sądu pracy roszczenie o ustalenie istnienia stosunku pracy. W takim przypadku, pracodawca będzie zobowiązany rozliczyć się z pracownikiem, ze wszystkich świadczeń i przywilejów jakie wynikają z umowy o pracę.