Obecność w sądzie to dla wielu przedsiębiorców stresujące doświadczenie. Niezależnie od tego, czy występuje w charakterze powoda, pozwanego czy świadka, każdy przedsiębiorca w sądzie musi znać zasady i etykietę panującą na sali rozpraw. Właściwe przygotowanie i zachowanie mogą mieć kluczowy wpływ na ostateczny wynik postępowania, wizerunek firmy oraz jej finanse. Jakie reguły obowiązują osoby prowadzące działalność gospodarczą i jak przygotować się do rozprawy?
Przedsiębiorca jako strona lub uczestnik postępowania sądowego
Zacznijmy od tego, że przedsiębiorca może zainicjować postępowanie sądowe, jak również występować w nim w charakterze pozwanego, uczestnika postępowania lub świadka. Dotyczy to wszelkiego rodzaju spraw sądowych, zarówno tych o charakterze cywilnym, karnym, jak i administracyjnym. Jeśli chodzi o zakres praw i obowiązków przedsiębiorców pojawiających się na rozprawach, to w zasadzie nie różni się on od tych przysługujących osobom fizycznym. Ustawy regulujące procedury sądowe nie rozróżniają bowiem w szczególny sposób tego, kim dokładnie jest strona lub uczestnik toczącego się postępowania.
Niezależnie od tego pojawia się pytanie – czy przedsiębiorca w ogóle ma obowiązek pojawienia się w sądzie? Co do zasady odpowiedź na nie będzie twierdząca, zwłaszcza gdy występuje w niej jako powód lub pozwany. Uczestnictwo w pierwszej rozprawie jest z reguły obowiązkowe, o czym przedsiębiorca jest informowany na piśmie. Jeśli mieszka on w znacznej odległości od sądu, może jednak zawnioskować o zdalne przeprowadzenie czynności za pomocą komputera wyposażonego w kamerę, mikrofon i mającego dostęp do internetu. Obowiązek osobistego stawiennictwa jest wskazywany w wezwaniu na rozprawę, które precyzyjnie określa datę, godzinę i miejsce sprawy sądowej. W przypadku kolejnych rozpraw uczestnictwo w nich nie jest obowiązkowe, chyba że sąd postanowi inaczej. Warto w tym miejscu wskazać, że przedsiębiorcy mają możliwość korzystania z pełnomocników na takich samych zasadach jak osoby fizyczne. Możliwa jest więc sytuacja, w której przedsiębiorca nie pojawi się na sali rozpraw, bo zrobi to za niego ustanowiony adwokat, radca prawny lub inny pełnomocnik firmy.
Jeśli przedsiębiorca będzie zobowiązany do osobistego pojawienia się w sądzie, powinien pamiętać o należytym zachowaniu. Może ono mieć wpływ na rozstrzygnięcie podejmowane przez skład orzekający. Stawiennictwo w sądzie, czy to w charakterze strony powodowej, pozwanej, świadka, czy też pełnomocnika, często bywa dla przedsiębiorcy źródłem stresu i niepewności. Niewłaściwe zachowanie, brak przygotowania czy nieznajomość podstawowych zasad postępowania mogą mieć poważne konsekwencje, wpływając na przebieg sprawy, wizerunek firmy, a nawet jej finanse.
Jak przedsiębiorca w sądzie powinien przygotować się do rozprawy?
Odpowiednie przygotowanie to podstawa skutecznego działania w sądzie. Zaniedbanie tego etapu może zniweczyć nawet najmocniejsze argumenty przedsiębiorcy i znacząco zmniejszyć jego szanse na uzyskanie pozytywnego rozstrzygnięcia. Przedsiębiorca powinien mieć podstawową wiedzę na temat przepisów regulujących jego sprawę. Na szczęście nie oznacza to, że musi od razu zostać prawnikiem. Powinien jednak zrozumieć, jakiej materii będzie dotyczyła jego sprawa – prawa cywilnego, prawa pracy, a może prawa gospodarczego? Wiedza ta pozwoli na lepsze zrozumienie stanowiska drugiej strony oraz argumentacji własnego pełnomocnika. Znajomość dziedziny prawa pozwala również na wybór odpowiedniego prawnika do poprowadzenia danej sprawy. Adwokaci i radcowie prawni specjalizują się bowiem w różnych obszarach, rzadko można odnaleźć prawnika, który byłby doświadczony we wszystkich gałęziach prawa.
Przykład 1.
Przedsiębiorca jest pozwany o zapłatę za wadliwie wykonaną usługę. Z jakimi przepisami powinien zapoznać się, zanim pojawi się w sądzie? Z przepisami dotyczącymi rękojmi lub gwarancji, które znajdują się w Kodeksie cywilnym. Pomoże mu to w zrozumieniu, jakie dowody będą kluczowe dla rozstrzygnięcia sporu. Może również zasięgnąć podstawowej wiedzy z Kodeksu postępowania cywilnego, który reguluje procedurę sądową w sprawach cywilnych.
Kolejną czynnością, która powinna zostać podjęta przed wizytą w sądzie, jest zebranie dowodów w sprawie. Dotyczy to wszelkich dokumentów, które mogą mieć znaczenie dla sprawy – umów, faktur, korespondencji e-mail, SMS-ów, protokołów odbioru, wyciągów bankowych i nagrań. Ważne jest, aby dowody były uporządkowane i łatwo dostępne, co pozwoli zaoszczędzić czas na sali rozpraw. Warto zapamiętać, że zgodnie z art. 6 kc ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Przedsiębiorca musi więc udowodnić swoje racje poprzez odpowiednie środki dowodowe.
W przypadku gdy przedsiębiorca korzysta z usług adwokata lub radcy prawnego, ścisła współpraca okazuje się bardzo ważna. Pełnomocnik powinien mieć pełną wiedzę na temat danej sprawy i musi mieć dostęp do wszystkich istotnych informacji i dokumentów. Przedsiębiorca musi odpowiadać na pytania prawnika oraz konsultować z nim wszelkie wątpliwości. Pełnomocnik, znając wszystkie szczegóły, będzie mógł optymalnie reprezentować interesy przedsiębiorcy.
Czy zachowanie w sądzie ma znaczenie?
Przedsiębiorcy wzywani do sądu z reguły osobiście uczestniczą w zaplanowanej rozprawie. Sala sądowa jest miejscem, gdzie obowiązują specyficzne zasady i etykieta. Ich przestrzeganie jest wyrazem szacunku dla sądu i instytucji wymiaru sprawiedliwości. Przede wszystkim zawsze należy pamiętać o punktualności. Wezwanie na rozprawę jest wysyłane z odpowiednim wyprzedzeniem, tak, aby wezwany miał czas na uporządkowanie swoich spraw w tym dniu. W sądzie trzeba stawić się zawsze z odpowiednim wyprzedzeniem, ponieważ spóźnienie może skutkować nałożeniem grzywny, a nawet pominięciem zawnioskowanych dowodów. Ubiór powinien być schludny i formalny, najlepiej biznesowy (garnitur, kostium). Zbyt luźne, a nawet sportowe stroje mogą zostać odebrane jako brak szacunku.
Sąd jest organem władzy publicznej, a sędzia osobą, która orzeka w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Zwracając się do sądu, zawsze należy używać zwrotów „Wysoki Sądzie” lub „Proszę Sądu”. Wszelkie uwagi i pytania trzeba kierować bezpośrednio do sędziego, a nie do pozostałych stron, uczestników postępowania lub świadków. Nie wolno oczywiście przerywać wypowiedzi innym uczestnikom postępowania, nawet jeśli uważamy, że mówią oni nieprawdę.
Jeśli przedsiębiorca jest przesłuchiwany jako strona lub świadek, powinien mówić prawdę i tylko prawdę. Składanie fałszywych zeznań jest przestępstwem, o czym stanowi wprost art. 233 Kodeksu karnego. Na pytania należy odpowiadać jasno, zwięźle i na temat. Jeśli czegoś nie rozumiesz, poproś o powtórzenie pytania. Nie spekuluj i nie domyślaj się. Jeśli nie pamiętasz jakiegoś faktu, powiedz o tym otwarcie. Brak informacji na dany temat lub zwyczajna niewiedza nie są karane. Przedsiębiorca może zwyczajnie nie pamiętać szczegółów danej sprawy, zwłaszcza jeśli miała ona miejsce wiele lat wcześniej. Czasami lepiej powiedzieć, że nie wiemy nic na dany temat, niż na siłę wymyślać nie do końca prawdziwe historie, które mogą zostać później podważone. Sąd jest miejscem powagi, w którym nie należy wdawać się w polemiki z drugą stroną ani okazywać zbędnych emocji. Pamiętajmy, że to sąd ocenia fakty i dowody, a nie druga strona lub uczestnik postępowania.
Na czas trwania rozprawy telefony komórkowe i inne urządzenia komunikacyjne powinny być wyłączone lub wyciszone. Korzystanie z nich podczas rozprawy jest niedopuszczalne i może skutkować upomnieniem, a nawet usunięciem z sali. W niektórych przypadkach sąd może wymierzyć grzywnę za niewłaściwe zachowanie. Nagrywanie rozpraw przez strony, uczestników postępowania lub świadków również jest zakazane.
Sytuacje szczególne i wyzwania w sądzie – jak sobie radzić?
W wielu sprawach sądowych udział prawnika nie jest konieczny. Przedsiębiorcy mają więc możliwość samodzielnego reprezentowania swoich interesów. Wiąże się to jednak z koniecznością posiadania odpowiedniej wiedzy na temat procedury sądowej. Jeśli przedsiębiorca, działając bez pełnomocnika, chce złożyć wniosek dowodowy (np. o przesłuchanie świadka, dopuszczenie opinii biegłego), powinien to zrobić w odpowiednim momencie i w odpowiedniej formie. Sędzia wskaże, kiedy jest na to czas. Należy uzasadnić, dlaczego dany dowód jest istotny dla sprawy. Podobnie w przypadku sprzeciwów wobec wniosków drugiej strony.
Sąd często dąży do ugodowego rozwiązania sporu. Mediacja to alternatywna metoda rozwiązywania konfliktów, w której strony, z pomocą bezstronnego mediatora, próbują dojść do porozumienia. Przedsiębiorca powinien rozważyć możliwość zawarcia ugody, jeśli jest ona korzystna dla jego interesów. Ugoda zatwierdzona przez sąd ma moc prawną wyroku.
Nawet najlepsze przygotowanie nie gwarantuje wygranej. Jeśli sąd wyda niekorzystny dla przedsiębiorcy wyrok, ważne jest, aby zachować spokój. Przedsiębiorca ma prawo do złożenia apelacji lub zażalenia w określonym terminie. Warto wtedy ponownie skonsultować się z pełnomocnikiem w celu oceny szans na zmianę orzeczenia w wyższej instancji.
Praktyka pokazuje, że samodzielne prowadzenie sprawy przez przedsiębiorcę jest trudnym zadaniem. Jeśli strona lub uczestnik postępowania nie ma dostatecznej wiedzy lub doświadczenia, będzie to dla niego spore wyzwanie. Warto jednak wspomnieć, że przywołanie pełnomocnika do sprawy może nastąpić na każdym jej etapie, zarówno w ramach postępowania toczącego się przed sądem I, jak i II instancji.
Podsumowanie
Właściwe zachowanie przedsiębiorcy w sądzie to połączenie profesjonalizmu, szacunku dla prawa i instytucji oraz strategicznego myślenia. Odpowiednie przygotowanie merytoryczne, kompletowanie dowodów, ścisła współpraca z pełnomocnikiem oraz przestrzeganie zasad etyki sądowej znacząco zwiększają szanse na pomyślne rozstrzygnięcie sprawy. Sąd nie jest areną walki, lecz miejscem, w którym na podstawie prawa i dowodów szuka się sprawiedliwości.
