W dobie postępującej transformacji cyfrowej, w której dane oraz systemy informatyczne stanowią kluczowe zasoby współczesnych organizacji, regularna weryfikacja poziomu bezpieczeństwa informacji staje się jednym z podstawowych obowiązków w ramach nadzoru korporacyjnego. Dynamiczny rozwój technologii, rosnąca złożoność środowisk IT oraz coraz bardziej wyrafinowane metody cyberataków powodują, że tradycyjne, reaktywne podejście do ochrony zasobów informacyjnych traci swoją skuteczność. W tym kontekście istotne znaczenie stanowi systematycznie dokonywany audyt bezpieczeństwa oraz testy penetracyjne, umożliwiające przejście od działań doraźnych do świadomego i opartego na danych zarządzania ryzykiem. Pełnią one funkcję zarówno instrumentów diagnostycznych, pozwalających na identyfikację luk i podatności, jak i elementów strategicznego nadzoru nad dojrzałością systemów bezpieczeństwa. W rezultacie inwestycje w regularne procesy audytowe i testowe należy postrzegać nie jako koszt operacyjny, lecz jako istotny komponent długofalowej strategii odporności organizacyjnej, zgodności regulacyjnej i zrównoważonego rozwoju w gospodarce cyfrowej.
Audyty i testy zgodnie z normą ISO/IEC 27001:2022
Regularne przeprowadzanie audytów oraz testów bezpieczeństwa nie jest wyłącznie dobrą praktyką – stanowi wymóg i rekomendację zawartą w kluczowych dokumentach międzynarodowych dot. bezpieczeństwa informacji. Jednym z najważniejszych odniesień w tym zakresie jest norma ISO/IEC 27001:2022, która definiuje ramy funkcjonowania systemu zarządzania bezpieczeństwem informacji (SZBI) i wskazuje obowiązek jego cyklicznej weryfikacji.
W szczególności punkt 9.2 tej normy pt. „Audyty wewnętrzne” zobowiązuje organizacje do ustanowienia i utrzymywania programu audytów wewnętrznych, którego celem jest ocena, czy SZBI spełnia wymagania normy, realizuje własne cele oraz czy wdrożone procesy i zabezpieczenia działają zgodnie z założeniami. Program ten powinien określać m.in. częstotliwość, metody, zakres, odpowiedzialności oraz sposób raportowania wyników audytów.
Równie istotne są zapisy Załącznika A normy ISO/IEC 27001:2022, które precyzują techniczne i organizacyjne wymagania dotyczące testowania i utrzymania bezpieczeństwa systemów. Kontrola A.8.29 „Security testing in development and acceptance” wymaga, aby organizacja planowała i realizowała testy bezpieczeństwa, zarówno funkcjonalne, jak i testy podatności, w trakcie cyklu wytwórczego oprogramowania oraz przed wdrożeniem nowych rozwiązań lub zmian w infrastrukturze.
Audyt bezpieczeństwa – podejście systemowe i cel strategiczny
Audyt bezpieczeństwa stanowi formalny, ustrukturyzowany proces oceny stanu bezpieczeństwa informacji w organizacji, którego celem jest weryfikacja skuteczności wdrożonych zabezpieczeń, procedur oraz polityk. Jego zasadniczym zadaniem jest określenie, w jakim stopniu systemy informatyczne, infrastruktura oraz dane przedsiębiorstwa są chronione przed zagrożeniami, a także czy działalność organizacji pozostaje zgodna z obowiązującymi przepisami prawa, regulacjami branżowymi i normami międzynarodowymi.
Zakres audytu jest szeroki i obejmuje zarówno aspekty techniczne, jak i organizacyjne oraz proceduralne. Analizie poddawane są m.in. architektura bezpieczeństwa, polityki zarządzania dostępem, procedury tworzenia kopii zapasowych, plany ciągłości działania (BCP) oraz poziom świadomości pracowników w zakresie cyberbezpieczeństwa. Audyt ma charakter diagnostyczny i prewencyjny, ponieważ pozwala nie tylko zidentyfikować luki w zabezpieczeniach, lecz także wskazać obszary wymagające doskonalenia w ramach systemu zarządzania bezpieczeństwem informacji (SZBI).
Proces audytu prowadzony jest w sposób holistyczny, z wykorzystaniem różnorodnych metod, takich jak analiza dokumentacji, wywiady z personelem, obserwacja procesów oraz ocena skuteczności środków technicznych i organizacyjnych. Celem jest nie tylko ocena zgodności z wymogami regulacyjnymi, lecz także uzyskanie obiektywnego obrazu dojrzałości organizacji w zakresie zarządzania ryzykiem informacyjnym.
Niezależność audytora jako warunek wiarygodności oceny
Jednym z kluczowych wymogów skutecznego audytu bezpieczeństwa jest niezależność audytora. Audyt powinien być przeprowadzany przez osoby mające odpowiednie kompetencje techniczne i organizacyjne, które jednocześnie pozostają niezależne od bieżących działań operacyjnych w zakresie IT. Taka niezależność stanowi gwarancję obiektywizmu, bezstronności i rzetelności oceny.
Audytor zewnętrzny, niezaangażowany w codzienne funkcjonowanie systemów, może dokonać analizy w sposób wolny od konfliktu interesów, z perspektywy zewnętrznego obserwatora. W praktyce niezależność ta może być osiągnięta na dwa sposoby:
- poprzez zaangażowanie zewnętrznej firmy audytorskiej, specjalizującej się w audytach bezpieczeństwa;
- lub poprzez wyznaczenie wewnętrznego audytora, który nie pełni funkcji operacyjnych w zespole IT.
Wybór audytora zewnętrznego jest często rozwiązaniem preferowanym, ponieważ umożliwia wykorzystanie doświadczenia zdobytego w różnych organizacjach i sektorach, co wzbogaca proces o szerszą perspektywę porównawczą i dobre praktyki branżowe.
Jak często wykonywać audyty?
Norma ISO 27001:2022 nie narzuca konkretnej częstotliwości przeprowadzania audytów wewnętrznych. Zamiast tego wskazuje, że powinny być one realizowane w zaplanowanych odstępach czasu, zależnych od potrzeb organizacji oraz jej otoczenia ryzyka. Niemniej jednak, powszechnie zaleca się przeprowadzanie audytu wewnętrznego co najmniej raz w roku, aby zapewnić ciągłość zgodności, zidentyfikować potencjalne obszary do doskonalenia oraz reagować na pojawiające się nowe zagrożenia.
Wiele organizacji decyduje się na częstsze audyty, np. kwartalne lub półroczne, zwłaszcza jeśli działają w branżach wysokiego ryzyka, zarządzają szerokim zakresem systemu zarządzania bezpieczeństwem informacji (SZBI) lub funkcjonują w środowisku częstych zmian technologicznych i regulacyjnych. Kluczowe jest ustalenie efektywnego i realistycznego harmonogramu audytów, który będzie udokumentowany w planie audytu SZBI oraz uwzględni wyniki wcześniejszych ocen ryzyka i audytów.
Test penetracyjny (pentest) – praktyczna weryfikacja odporności systemów
Jak wskazuje The European Union Agency for Cybersecurity (ENISA) w publikacji pt. „Handbook for cyber stress tests”, test penetracyjny (pentest) stanowi kontrolowaną symulację rzeczywistego cyberataku. Celem takiego testu jest aktywne poszukiwanie i identyfikacja luk bezpieczeństwa w systemach informatycznych, aplikacjach lub sieciach, zanim zostaną one wykorzystane przez rzeczywistych napastników.
W odróżnieniu od audytu, który koncentruje się na ocenie zgodności z politykami, normami i procedurami, test penetracyjny ma charakter czysto empiryczny – sprawdza, w jakim stopniu wdrożone zabezpieczenia rzeczywiście chronią organizację w warunkach symulowanego ataku. Jego celem jest nie tylko potwierdzenie odporności systemu, lecz także ujawnienie potencjalnych słabości technicznych, błędów konfiguracji, luk w kodzie aplikacji czy nieprawidłowości w zarządzaniu dostępem.
Rezultatem testu penetracyjnego jest szczegółowy raport techniczny, zawierający opisy wykrytych luk, dowody potwierdzające możliwość ich wykorzystania, a także konkretne rekomendacje działań naprawczych. Raport ten stanowi narzędzie operacyjne dla działów IT i bezpieczeństwa, umożliwiając szybkie wdrożenie niezbędnych środków zaradczych oraz zwiększenie poziomu odporności organizacji na cyberataki.
Organizacja i przygotowanie testów penetracyjnych
Testy penetracyjne powinny być realizowane przez wyspecjalizowane podmioty mające odpowiednie kompetencje techniczne, doświadczenie praktyczne oraz niezależność operacyjną. Najczęściej zleca się je zewnętrznym firmom konsultingowym, co gwarantuje obiektywność oceny oraz możliwość wykorzystania wiedzy i doświadczeń zdobytych w różnych sektorach gospodarki. W przypadku dużych organizacji dopuszczalne jest przeprowadzanie testów przez wewnętrzne zespoły typu red team, pod warunkiem ich formalnego wydzielenia i niezależności od struktur operacyjnych IT. Niezależnie od modelu realizacji wykonawcy powinni legitymować się odpowiednimi kwalifikacjami, potwierdzonymi certyfikatami branżowymi oraz udokumentowanym doświadczeniem w prowadzeniu testów w podobnych środowiskach technologicznych.
Proces przygotowania testu penetracyjnego obejmuje kilka kluczowych etapów organizacyjnych. W pierwszej kolejności należy zdefiniować cele oraz zakres testu, precyzując, które systemy, aplikacje i sieci zostaną objęte analizą, a które pozostają poza jej zakresem („out of scope”). Następnie ustala się model testu:
- black-box (bez wiedzy o systemie),
- grey-box (z częściową wiedzą),
- white-box (z pełną wiedzą i dostępem do dokumentacji technicznej).
Tak przygotowany proces stanowi podstawę do przeprowadzenia bezpiecznego, kontrolowanego i wiarygodnego testu penetracyjnego, który pozwala na rzetelną ocenę odporności organizacji na rzeczywiste cyberzagrożenia.
Co po dokonaniu audytu i pentestu?
W trakcie audytów i testów penetracyjnych najczęściej ujawniane są trzy główne typy słabości – techniczne, konfiguracyjne i organizacyjne, a także szereg dodatkowych deficytów o charakterze strategicznym i operacyjnym. Do pierwszej grupy zalicza się błędy w kodzie, niezałatane podatności oraz przestarzałe komponenty systemowe. W drugiej dominują niewłaściwe konfiguracje, brak segmentacji sieci oraz nadmierne uprawnienia użytkowników.
Trzecia kategoria obejmuje problemy natury proceduralnej – brak formalnych polityk i procedur, niską świadomość pracowników w zakresie cyberbezpieczeństwa oraz niewystarczający nadzór nad dostawcami i podwykonawcami. Dodatkowo audyty często ujawniają niedostatki w nadzorze zarządczym, niewystarczające zarządzanie ryzykiem dostawców (third-party risk), braki w logowaniu i korelacji zdarzeń, błędy w zarządzaniu danymi, luki w zabezpieczeniach fizycznych oraz nieprzetestowane plany ciągłości działania.
Po wdrożeniu poprawek niezbędne jest przeprowadzenie testów weryfikacyjnych, aktualizacja dokumentacji i polityk bezpieczeństwa oraz wdrożenie mechanizmów ciągłego monitoringu.
Źródła:
- DataGuard, Organisational Controls in ISO 27001, https://www.dataguard.com/iso-27001/annex-a/5-organisational-controls/;
- Dyrektywa NIS 2, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32022L2555
- ENISA, „Handbook for cyber stress tests”, 2025, https://www.enisa.europa.eu/sites/default/files/2025-05/2025.04311_01_ms_v2.0_Handbook for Cyber Stress Tests_en.pdf
- Projekt ustawy o zmianie ustawy o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa oraz niektórych innych ustaw, https://legislacja.gov.pl/projekt/12384504/katalog/13055207
Polecamy:
