Darowizna na żonę, szczególnie gdy dotyczy składnika majątku wspólnego jak samochód, budzi wiele wątpliwości prawnych. Chociaż umowa darowizny kojarzy się z prostym przekazaniem majątku, w relacjach małżeńskich, gdzie dominuje wspólność ustawowa, staje się czynnością skomplikowaną. Czy małżonkowie mogą skutecznie przenieść auto z majątku wspólnego do majątku osobistego żony? Analizujemy, jakie skutki prawne niesie za sobą takie działanie i czy jest ono w ogóle dopuszczalne.
Małżeńska wspólność majątkowa – punkt wyjścia
Na wstępie naszych rozważań warto pochylić się nad charakterem małżeńskiej wspólności majątkowej. Mimo że każdy mniej więcej rozumie to pojęcie, to może mu się wydawać, że współwłasność składników majątku małżeństwa nie jest problemem przy darowiźnie, ponieważ niby dlaczego mąż nie mógłby oddać żonie swojej części udziału jakiejś rzeczy, np. samochodu. Otóż nie jest to takie proste, wspólność małżeństwa różni się diametralnie od innych rodzajów współwłasności, jakie znamy z prawa cywilnego.
Wspólność ustawowa jest domyślnym ustrojem majątkowym małżonków. Powstaje z mocy prawa już w chwili ślubu, o ile małżonkowie nie zdecydują inaczej, np. przez podpisanie intercyzy (przed lub po ślubie). Jej istotą jest to, że cały majątek nabyty w czasie trwania małżeństwa staje się wspólny i obejmuje oboje małżonków.
Warto pamiętać, że wspólność obejmuje tzw. majątek wspólny małżonków, jednakże równolegle każde z nich zachowuje majątek osobisty. Są to m.in. przedmioty nabyte przed ślubem, darowizny i spadki, odszkodowania czy rzeczy osobistego użytku.
Przejdźmy jednak do najważniejszego – wspólność ustawowa ma bezudziałowy charakter, co oznacza, że:
- małżonkowie są właścicielami całości majątku wspólnego;
- nie można wydzielić udziałów każdego z małżonków w poszczególnych składnikach majątku;
- nie ma możliwości żądania podziału majątku wspólnego w czasie trwania wspólności – dopóki istnieje wspólność, żaden z partnerów nie może stwierdzić, że połowa jakiegoś przedmiotu jest jego i może nim rozporządzać w sposób dowolny.
Powyższe odróżnia wspólność małżeńską od klasycznej współwłasności ułamkowej (np. tej powstałej między spadkobiercami), gdzie każdy współwłaściciel ma określony udział w prawie własności i może nim samodzielnie rozporządzać.
#zobacztez
Przykład 1.
Małżonkowie w trakcie trwania wspólności ustawowej kupili samochód osobowy za 100 000 zł. Auto należy zatem do obojga w całości – żadne z nich nie może stwierdzić, że posiada 50% udziałów w rzeczy (tj. część pojazdu wartą 50 000 zł) i nie może tej części darować czy sprzedać. Taka możliwość pojawia się dopiero przy ustaniu wspólności, np. po rozwodzie, separacji czy zawarciu intercyzy.
Trzy różne masy majątkowe w jednym małżeństwie
Darowizna między małżonkami mającymi wspólność majątkową jest problematyczna z powodu istnienia różnych mas majątkowych należących do partnerów. Wraz z zawarciem ślubu powstaje majątek wspólny, a także dwa majątki osobiste każdego z małżonków. Do majątku wspólnego zaliczamy wszystkie składniki majątku nabyte w czasie trwania małżeństwa – niezależnie od tego, czy zostały kupione przez oboje małżonków, czy tylko przez jedno z nich. Dodać do tego należy pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z działalności gospodarczej oraz dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków (np. odsetki na lokacie).
Oprócz majątku wspólnego małżonkowie posiadają również swoje majątki osobiste, do których należą m.in.:
- przedmioty nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
- przedmioty nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej, np. wskazał w umowie darowizny, że obejmuje oboje małżonków;
- przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego.
Czy możliwa jest darowizna na żonę?
Co do zasady – tak. Od razu podkreślamy, że możliwa jest również darowizna na męża. Małżonkowie w tej kwestii są traktowani na równi przez prawo.
Zatem małżonkowie mogą między sobą dokonywać darowizn. Przykładem może być sytuacja, gdy mąż chce podarować żonie swój majątek osobisty, np. samochód kupiony jeszcze przed zawarciem małżeństwa, odziedziczony po dziadkach czy otrzymany w darowiźnie, np. dokonanej przez ojca. Jednakże istnienie trzech mas majątkowych w małżeństwie daje kilka kombinacji darowizny i to nie tylko między majątkami osobistymi.
Małżonkowie mogą dokonać:
- darowizny z majątku wspólnego do majątku osobistego któregoś z małżonków,
- darowizny z majątku osobistego obojga małżonków lub każdego z osobna do majątku wspólnego,
- darowizny z majątku osobistego jednego małżonka do majątku osobistego drugiego z nich.
Darowizna na żonę ze wspólnego majątku – dlaczego jest problematyczna?
Omawiany temat dotyczy darowizny samochodu, jednak opisane zasady dotyczą również innych ruchomości. A zatem – jeżeli samochód został kupiony po ślubie za pieniądze z majątku wspólnego, to nie jest on wyłączną własnością męża, nawet jeżeli tylko on widnieje w dowodzie rejestracyjnym. Nie należy też wyłącznie do żony, rzecz jest wspólna. Nie ma tutaj jednak udziałów, nie jest więc tak, że mąż ma 50% i żona 50% własności. Każde z nich ma prawo do całości pojazdu.
Nie można zatem powiedzieć, że mąż „przekazuje” coś, co już należy do żony. Darowizna ma bowiem sens tylko wtedy, gdy dochodzi do przesunięcia majątkowego. Tymczasem w opisanej sytuacji nie ma realnego przesunięcia. Wydaje się zatem, że przy omawianym rodzaju darowizny samochód nadal pozostaje w majątku wspólnym, a żona zyskuje go tylko formalnie, na papierze, bez rzeczywistej zmiany własności.
Nie jest to jednak tak oczywiste. Stanowiska zarówno orzecznictwa, jak i doktryny nie są w tej kwestii jednolite. Część przedstawicieli doktryny dopuszcza możliwość dokonania takiej darowizny, podkreślając, że wymaga ona zgody obojga małżonków, którzy w tym przypadku występują jednocześnie jako darczyńcy. Inni autorzy wskazują natomiast, że takie przesunięcie majątkowe de facto prowadziłoby do częściowego podziału majątku wspólnego, co – dopóki trwa wspólność ustawowa – nie jest dopuszczalne.
Wczytując się jednak w stanowisko Sądu Najwyższego, trzeba przyjąć, że w czasie trwania wspólności ustawowej możliwe jest przeniesienie składnika majątku wspólnego do majątku osobistego jednego z małżonków. Małżonkowie mają prawo swobodnie kształtować sytuację prawną swojego majątku, który powinien służyć przede wszystkim ich potrzebom (por. uchwała SN z 10 kwietnia 1991 roku, sygn. akt: III CZP 76/90)
Trzeba przy tym zaznaczyć, że darowizna nie może obejmować większości lub zasadniczej części majątku wspólnego – zwłaszcza nieruchomości, które zwykle stanowią najcenniejszy składnik dorobku. W praktyce wygląda to tak, że jeśli w majątku małżeńskim znajduje się tylko jedna nieruchomość, nie można jej w ten sposób przenieść. Jeżeli jednak stanowi ona jedynie jeden z wielu składników majątku wspólnego, dokonanie takiej czynności prawnej nie powinno budzić większych zastrzeżeń.
Powyższe można odnieść również do samochodu. Jeżeli stanowi on najcenniejszy składnik majątku małżonków, darowizna może zostać uznana za bezskuteczną. Jeśli jednak jest to jakaś tylko (drobna) część całego dobytku, darowizna nie powinna być jakkolwiek podważana.
Darowizna na żonę – czy trzeba zapłacić podatek?
Małżonkowie zaliczani są do tzw. zerowej grupy podatkowej w podatku od spadków i darowizn. Oznacza to, że darowizna na żonę nie stwarza obowiązku zapłaty podatku.
Trzeba jednak pamiętać, że gdy wartość samochodu przekracza 36 120 zł, należy ją zgłosić do właściwego urzędu skarbowego, składając formularz SD-Z2 w terminie 6 miesięcy od podpisania umowy. Zwolnienie podatkowe nie jest ograniczone żadnym limitem kwotowym, a przepisy nie przewidują również obowiązku określonego sposobu korzystania z darowanej rzeczy ani zakazu jej zbycia. Przy sprzedaży warto mieć na uwadze, że sprzedaż darowizny w ciągu pierwszych 6 miesięcy wiąże się z obowiązkiem zapłaty podatku dochodowego. Warto zatem odczekać te pół roku.
